جنگ لفظی سران آسيای ميانه بر سر بحران آب

اخیرا سران پنج کشور آسیای میانه، برای "نجات دریاچه‌ی آرال از خشکیدن" در قزاقستان گردآمدند. ولی این نشست بر سرتقسیم آب رودخانه‌های فرامنطقه‌ای، به جنگ لفظی انجامید و بحران آب همچنان لاینحل باقی ماند.

دریاچه‌ی آرال بزرگترین فاجعه‌ی زیست‌محیطی آسیای مرکزی است. روند خشک‌شدن این دریاچه ، کم‌آبی رودخانه‌ها و بویژه پیامدهای زیانبار زیست‌محیطی، مشکلاتی هستند که این کشورها دچار آن شده‌اند. ولی کارشناسان محلی یادآور می‌شوند که سران دولت‌های آسیای میانه، به‌جای مشکلات زیست محیطی، درباره‌ی سهم بیشتر از آب منطقه بحث و جدل می‌کنند.

صف آرایی دو گروه از کشورها

درهمایش "صندوق بین المللی نجات آرال" که اخیرا در آلماتا برگزار شد، قرقیزستان و تاجیکستان در مقابل ترکمنستان، ازبکستان و قزاقستان صف آرایی کردند. دراین همایش، قرار بود سران دولت‌های آسیای مرکزی به مشکل خشک شدن دریاچه‌ی آرال می‌پرداختند، ولی آنها ترجیح دادند پیرامون موضوع تقسیم آب رودخانه‌ها صحبت کنند. اسلام کریم‌اف، رئیس جمهور ازبکستان، آشکارا در مقابل تاجیکستان موضعگیری کرد و گفت: «ترکمنستان، قزاقستان و ازبکستان و همچنین بانک جهانی، بانک آسیا و اتحادیه‌ی اروپا و دیگر سازمان‌های بین‌المللی متفق‌القول‌اند که ساختن نیروگاهها بر سر رودخانه‌های منطقه خطرناک است و به تقسیم ناعادلانه‌ی آب این رودخانه ها خواهد انجامید.» رهبر ازبکستان تاکید کرد که جامعه‌ی جهانی از موضع ازبکستان پشتیبانی می‌کند.

صاحبان آب اعتراض کردند

ولی تاجیکستان و قرقیزستان که مشکلات انرژی دارند، بر سر استفاده‌ی بی‌رویه‌ی آب ابراز نارضایتی کردند و درخواست کردند که کشورهای مصرف کننده باید هزینه‌ی استفاده از آب را بپردازند. در حال حاضر مسئله‌ی تقسیم آب رودخانه‌های فرامنطقه‌ای یکی از بزرگترین چالش‌های کشورهای آسیای مرکزی به حساب می‌آید و اینک به جنگ لفظی بین سران این کشورها تبدیل شده است. عبدالغنی محمد عظیم‌اف، کارشناس سیاسی تاجیک، علت افزایش تنش بر سر آب را اینگونه توضیح می‌دهد: «پس از استقلال کشورهای آسیای مرکزی بین کشورهای "بالای آب" تاجیکستان و قرقیزستان و "پایین آب" ازبکستان، ترکمنستان و قزاقستان بر سر استفاده از آب اختلاف بروز کرد. ازبکستان قصد دارد مزارع پنبه را آبیاری کند و تاجیکستان نیز کمبود انرژی کشور را بوسیله‌ی تاسیس نیروگاهها تامین کند». این کارشناس تاجیک می‌افزاید که ازبکستان در سطح منطقه و بین‌المللی به تاجیکستان فشار می‌آورد که نیروگاه راغون را تاسیس نکند.

بحران فرامنطقه‌ای

در مسئله‌ی آب در آسیای مرکزی کشورهای چین، روسیه و حتی آمریکا و اتحادیه‌ی اروپا نیز تاثیرگذار و دخیل هستند و این کشورها تا به حال از موضع ازبکستان حمایت کرده‌اند. عبدالغنی محمد عظیم‌اف، کارشناس سیاسی تاجیک ضمن تایید این نظر در خصوص جنگ لفظی بین سران آسیای میانه و صف آرایی این کشورها چنین توضیح می‌دهد: «هر سه کشور قزاقستان، ترکمنستان و ازبکستان اهداف مشترکی را دنبال می‌کنند و این کشورها در عرصه‌‌ی بین‌المللی بیشتر تاثیرگذارهستند و از موضع تاجیکستان فقط قرقیزستان حمایت کرده است».

فراتر از جنگ لفظی

دامنه‌ی اختلافات بین قرقیزستان و ازبکستان بویژه در روزها اخیر به اوج خود رسید و روابط دو کشورهمسایه بیش از پیش تیره و درگیری‌های لفظی بین دولتمردان این دو کشور تشدید شد. مقامات ازبکستان، از دولت قرقیزستان به حدی آشکار و تند انتقاد کردند، که برخی از صاحبنظران منطقه آن را فراتر از درگیری‌های لفظی قلمداد کردند. حال ادامه‌ی چنین روندی، تهدیدی جدی در منطقه به حساب می‌آید.

راه حل مشکل بحران آب

برای تقسیم آب رودخانه‌های فرامنطقه‌ای در آسیای میانه، تا به حال راه حل اساسی یافت نشده است. ولی کارشناسان تاکید دارند که این مسئله فقط با گفتگوی مستقیم و آشکار سران این دولتها قابل حل است. با توجه به زمینه‌های سیاسی اختلافات موجود، آیا می‌توان "بروز جنگ" یا تشدید این اختلافات را پیش بینی کرد؟ محمد عظیم‌اف، کارشناس سیاسی تاجیک به این سئوال چنین پاسخ می‌دهد: «اگر ما این مسئله را با ازبکستان حل نکنیم، مشکلات تاجیکستان بیشتر خواهد شد. این مشکلات فنی نیست، بلکه مشکلات سیاسی است.»

سران آسیای مرکزی وعده می‌دهند که درآینده چاره‌ای اساسی برای رفع مشکل آب بیندیشند. ولی کارشناسان محلی انتظار تغییرات عمده‌ای را ندارند.

نویسنده: طاهر شیرمحمدی

تحریریه: بهرام محیی