خطر جنگ بر سر آب در آسیای میانه
۱۳۸۷ اسفند ۲۷, سه‌شنبه
کارشناسان هشدار می‌هند که ابعاد جنگ بر سر آب خطرناک‌تر از هر جنگ دیگری خواهد بود، زیرا آب خود حیات است. بیش از ۲ میلیارد نفر در دنیا از کمبود آب رنج می‌برند. این بحران فقط دامن آفریقا را که به معنای قاره خشک است نگرفته، بلکه یک سر آن به اروپا نیز رسیده. بنظر مهمت سیف‌الدین ارول، استاد دانشگاه قاضی آنکارا و کارشناس در امور آسیای مرکزی یکی از کانون های اصلی بحران آب در دنیا آسیای میانه است.
دعوا بر سر آب از کجا سرچشمه می گیرد؟
آمودریا و سیردریا از رودخانه های اصلی آسیای مرکزی هستند. این رودخانه ها نخست از قرقیزستان و تاجیکستان عبور می‌کنند که از نیروهای آبی مولد برق استفاده می‌کنند و به همین دلیل بقیه کشورهای آسیای مرکزی از کاهش آب این رودخانه ها ضرر می‌بینند. بویژه ازبکستان که یکی از محصولات اصلی آن پنبه ویا به اصطلاح "طلای سفید" است، بیشترین زیان ها را می‌بیند، چون پنبه‌کاری به آب نیاز دارد و کاهش آب به منزله کاهش محصولات پنبه است.
از سوی دیگر بدون تأسیس نیروگاه‌های برق آبی، تأمین برق تاجیکستان و قرقیزستان امکان‌پذیر نیست و به همین دلیل این کشورها شدیدا به سرمایه‌گذاری روسیه و آمریکا نیازمندند و با توجه به این مسئله، کارشناسان هشدار می‌دهند که مشکل آب در آسیای مرکزی می‌تواند به یک بحران فرا منطقه ای تبدیل گردد.
آب اهرم فشار در دست کشورها
امسال میزبانی مجمع جهانی آب را ترکیه به عهده گرفته است، کشوری که دچار کمبود آب نیست ولی به نظر مهمت سیف الدین ارول استاد دانشگاه قاضی آنکارا به دلیل تجربه "بحران آب" مورد توجه قرار گرفته است.
سیف الدین ارول که چندین سال در آسیای مرکزی تحقیق کرده، در گفت و گوی با بخش فارسی دویچه وله درباره مشکلات آب این منطقه چنین توضیح می‌دهد: «در آسیای مرکزی یک طرف قضیه کشورهایی هستند که آب دارند مثل تاجیکستان و ازبکستان که آمودریا و سیردریا از سرزمین آنها جریان دارد و کشورهایی که به آب نیازمندند. روز به روز مشکل آب بین تاجیکستان و ازبکستان و قرقیزستان و ازبکستان حادتر می‌شود.»
استاد دانشگاه قاضی آنکارا به تاثیرگذاری روسیه بر "جدال ها" هم اشاره می‌کند: «روسیه برای کنترل آسیای میانه از حربه آب استفاده می‌کند و به اختلافات قرقیزستان و ازبکستان و همچنین به تنش میان ازبکستان و ترکمنستان نیز دامن می‌زند». این کارشناس ادامه روند کنونی و لانیحل ماندن "بحران آب" در آسیای میانه را خطرناک و زیان آور می‌داند.
راه حل مشکلات آب چیست؟
سیف الدین ارول می‌گوید آب رودخانه ها قرن هاست جریان دارد و کشورهایی که ادعای تصاحب آب را دارند و قصد دارند آن را به عنوان حربه ای سیاسی و یا اهرم فشار بکار گیرند، بایستی توجه داشته باشند که تغییر مسیر رودخانه‌ها یا سدسازی بی‌رویه بر روی سیستم زیست محیطی، زندگی انسانها و حیات جانواران و طبیعت نیز تاثیر زیان آوری خواهد داشت. بنابراین اگر مشکل آب با مذاکره حل نگردد، "جنگ بر سر آب" آغاز خواهد شد.
این کارشناس ترک جنگ بر سرآب را میان کشورهای ازبکستان تاجیکستان و قرقیزستان محتمل می‌داند: «جامعه جهانی می‌تواند در آسیای میانه شاهد یک جنگی شود. بویژه حمایت روسیه از کشورهایی مثل قرقیزستان و تاجیکستان می‌تواند شروع این جنگ را تسریع بخشد». این کارشناس ترک در ادامه صحبت هایش اضافه می‌کند که متخصصین امور آب برای حل این بحران بایستی به کشورهای آسیای مرکزی کمک کنند.
آیا کنفرانس استانبول کمک خواهد کرد؟
کارشناسان می‌گویند، بیش از ۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون نفر انسان در نقاط مختلف جهان از دسترسی به آب آشامیدنی سالم محروم‌اند. بیش از ۸۰ درصد بیماری ها با مصرف آب آشامیدنی ناسالم در ارتباط خواهد بود. بویژه در آفریقا، آمریکای لاتین و آسیای مرکزی مردم بیشتر از آن رنج می‌برند.
آیا نشست مجمع جهانی آب در استانبول برای کشورهايی که مشکل آب دارند راه حلی نیز ارائه خواهد داد؟
مهمت سیف الدین ارول استاد دانشگاه قاضی با اشاره به تجربه سال های اخیر ترکیه در رابطه با رودخانه های دجله و فرات اضافه می‌کند که بحران آب بین ترکیه، عراق و سوریه، این کشورها را تا پرتگاه جنگ پیش برد. وی همچنین می‌گوید: «دیپلماسی ترکیه در قبال کشورهای عراق و سوریه یک مدل موفقی بوده و می‌تواند برای کشورهای آسیای مرکزی نیز الگوی خوبی باشد. بنظر مهمت سیف الدین ارول راز موفقیت این مدل "دیپلماسی مذاکره و گفتگو" بوده است.
آسیای مرکزی یکی از کم آب ترین مناطق دنیا
گسترش صحراهای "قره قوم"، "قزل قوم" و خشک شدن دریاچه آرال در دهه های اخیراز جمله نمودهای کاهش آب در منطقه آسیای میانه است. عدم همکاری کشورهای منطقه برای حل بحران آب سبب شده است که مسئله آب در آسیای مرکزی تابحال لاینحل بماند.
به نظر کارشناسان نشست مجمع جهانی آب در استانبول گام کوچکی است برای کمک به این کشورها تا بجای "جنگ لفظی" از "دیپلماسی گفت و گوی و مذاکره" استفاده کنند.