ازدواج موقت: راهی برای پاک کردن صورت مسئله

از یک ساعت تا ۹۹ سال. زمانی برای برقراری رابطه‌ای که قرار است یک رابطه انسانی باشد با تمام نشانه‌هایش که یکی از آنان نیز رابطه جنسی است. اما کدامیک از جنبه‌های یک رابطه انسانی می‌تواند تنها در یک ساعت برقرار شود؟

معصومه پریشی دانشجوی جامعه‌شناسی با کمک استاد راهنمایش دکتر شهلا اعزازی پژوهشی انجام داده در مورد قرارداد موقت ازدواج یا همان ازدواج موقت. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که مدت اغلب این ازدواج‌های موقت بین یک ساعت تا پنج ماه بوده و مشکلات اقتصادی مهمترین دلیل زنان برای تن دادن به اینگونه ازدواج است.

بیکار بودن و کم سواد بودن این زنان نیز وجه مشترک دیگری بین آنان است. دکتر شهلا اعزازی استاد راهنمای این تحقیق به دویچه‌وله می‌گوید که اکثر این زنان خواهان ازدواج دائم بودند اما به دلیل نبودن امکان این نوع ازدواج، تن به صیغه یا ازدواج موقت داده‌اند.

خانم اعزازی می‌گوید: «این زنانی که یکساعته عقد می‌شدند، از لحاظ مالی بسیار محتاج این پول بودند. اصلاً این زنان می‌خواستند ازدواج دائم کنند و برای ازدواج دائم به مؤسساتی که ازدواج‌‌ها را ترتیب می‌دهند، مراجعه می‌کردند، اما نمی‌توانستند ازدواج دائم کنند و بیش‌تر تقاضا برای ازدواج موقت بود. بعد به این دلیل که اکثرشان بی‌کار بودند و یا اگر کار می‌کردند، حقوق‌های بسیار پایین می‌گرفتند و محتاج پول و درآمدی بودند، از طرف مؤسسه به این‌ها گفته شد که راه‌هایی وجود دارد که مجبور نیستند عُده ۴۵ روزه را نگه دارند. بنابراین، این حالت به‌وجود آمد و این‌ها هم به این دلیل که محتاج پول بودند، این راه را قبول کردند».

در بخشی از این پژوهش عنوان شده که تعداد معدودی از این زنان دارای تحصیلات بالا بودند اما به دلیل «ساختار تبعیض جنسیتی حاکم بر جامعه» برای ورود به بازار کار دچار مشکل می‌شدند.

این در حالی است که بسیاری از مردانی که این زنان را به عقد موقت خود در می‌آورند نیز از توانایی مالی بالایی برخوردار نبوده و پس از مدتی دچار مشکل می‌شدند و در برخی موارد حتی به همین دلیل مجبور به فسخ قرارداد ازدواج می‌شدند. همینطور در برخی موارد، مردان نه تنها پول توافق‌شده به عنوان مهریه را پرداخت نمی‌کردند بلکه از این زنان باج‌خواهی نیز می‌کردند.

از دیگر سو برخی از مسئولان حکومتی و نیز شخصیت‌های مذهبی، ازدواج موقت را راهی برای حل معضل زنان بیوه و بی‌سرپرست که قادر به اداره زندگی خود نیستند عنوان می‌کنند. نتیجه این تحقیق اما نشان می‌دهد که این، راه حل خوبی برای مشکل این زنان نیست.

شهلا اعزازی می‌گوید: «اصلاً به‌طور کلی تأمین زندگی زنان بیوه و مطلقه را باید از مقوله‌ی ازدواج موقت کنار بگذاریم. من فکر می‌کنم اگر برای این‌ها امکان کار بود، اگر می‌توانستند کار یا درآمدی داشته باشند، یا به‌نوعی کمک‌ها و پشتیبانی‌هایی به این‌ها ارائه می‌شد، هیچ‌کدام از این‌زن‌ها تن به ازدواج موقت نمی‌دادند. چون خیلی از آن‌ها مسأله‌ی مالی داشتند».

نیاز عاطفی، نیازی که در ازدواج موقت برآورده نمی‌شود

پژوهش انجام شده در زمینه ازدواج موقت نشان می‌دهد که بعد از نیاز مالی، نیاز عاطفی مهمترین دلیل زنان برای تن دادن به ازدواج موقت است. اما این نیاز نیز به دلیل کوتاه بودن طول مدت این عقد و نیز به این دلیل که اکثر مردان، همسر دائمی داشتند، هیچگاه برآورده نمی‌شود.

در بخشی از این تحقیق آمده است که برای اکثر این زنان در اولین ازدواج موقت وابستگی عاطفی به وجود آمده اما پس از فسخ آن بسیار ضربه خورده‌اند.

دکتر اعزازی در این مورد چنین می‌گوید: «دومین دلیل این زنان برای صیغه شدن، نیازهای عاطفی و نه نیاز جنسی بود البته بعضی‌هاشان می‌گفتند که نیاز جنسی هم برایشان وجود دارد، اما نیاز عاطفی مهم‌ترین چیز برایشان بود و دلیل دیگر این که در این جامعه‌ی مردسالار فکر می‌کردند که اگر یک مرد باشد، از منافع و حقوق این‌ها دفاع می‌کند که متأسفانه تقریباً در این ازدواج موقت هیچ وقت برایشان پیش نیامده بود که این مردانی که با این‌ها در ازدواج موقت هستند، از حقوق و منافع این‌ها دفاع کنند. بلکه بیش‌تر در مواردی سربار این‌ها هم شده بودند».

شرعی بودن ازدواج موقت، از قبح آن نمی‌کاهد

دکتر اعزازی می‌گوید برای اکثر این زنان مهم این بوده که کارشان "شرعی" است و تنها به این دلیل حاضر می‌شدند تنها برای چند ساعت و در ازای مبلغی اکثرا ناچیز به عقد موقت مردی درآیند.

شهلا اعزازی شرایط این زنان را اینگونه توصیف می‌کند: «آنچه این‌ها را وادار به ازدواج موقت کرد، شرایط بسیار بد این زنان بود. از لحاظ سواد، سوادی کم داشتند. از لحاظ کار، کاری که می‌کردند پول بسیار کمی بهشان تعلق می‌گرفت. گذشته از این که تعداد زیادشان اصلاً کار نمی‌کردند و کارهای این‌ها بیش‌تر آن کارهایی است که اصطلاحاً در بازار ثانویه کار از آن نام می‌برند. یعنی با درآمدهای کم، بدون مرخصی، بدون بازنشستگی و فصلی یا مرحله‌ای. خیلی‌ از این‌ها بچه‌هایشان هم با آنها بودند و شوهران سابقشان نه نفقه می‌دادند، نه خرج بچه می‌دادند و در مواردی حتی سربار این زنان هم بودند. بنابراین این‌ها برای بقای زندگی خودشان مجبور بودند که راهی را که شرع قبول دارد، انتخاب کنند، این برایشان مهم بود، راهی که به ‌هرحال مذهب قبول دارد. حالا پرس‌وجویی در این زمینه که خودشان چه قدر مذهبی بودند، نشده بود. اما یک راه شرعی را انتخاب کردند».

با وجود "شرعی" بودن ازدواج موقت، نتیجه این پژوهش نشان داده که اکثر این زنان از اینکه "صیغه" شده‌اند احساس شرمندگی کرده و حتی در مواردی که مرد، متاهل بوده دچار عذاب وجدان هم شده‌اند.

به گفته‌ی دکتر اعزازی، اکثر این زنان، "صیغه شدنشان" را از اعضای خانواده خود پنهان می‌کنند. او می‌گوید: «هرچند که شرع این کار را قبول دارد، اما این‌ها این پدیده‌ی ازدواج موقت خودشان را از تمام اطرافیان خودشان یا پنهان می‌کردند و یا اگر آن‌ها می‌فهمیدند، با مخالفت و با تحقیر اطرافیان، یعنی حتی با تحقیر نزدیکان، دوستان و خانواده‌شان روبه‌رو می‌شدند. من فکر می‌کنم این مسأله مهم‌تر از جنبه‌ی شرعی و مذهبی ازدواج موقت است. نگرش جامعه به این عمل که باعث می‌شود این‌ها رابطه‌ای را که به صورت ازدواج موقت شکل می‌گیرد، پنهان می‌کنند».

ازدواج موقت یک ساعته: روسپیگری بدون کنترل بهداشتی

در تعریف کلاسیک، روسپیگری عبارت است از ارائه خدمات جنسی در قبال دریافت پول. زنی که تنها برای یک ساعت به عقد مردی درمی‌آید و در ازای این کار پول دریافت می‌کند دقیقا همان کاری را انجام می‌د‌هد که یک روسپی به آن تن می‌دهد.

زنانی که در این پژوهش دانشگاهی با آنان صحبت شده کار خود را روسپیگری نمی‌دانستند چرا که این عمل را "شرعی" می‌خوانند.

دکتر اعزازی اما می‌گوید با انتظاراتی که در آن یک ساعت از اینگونه زنان مطرح می‌شده، کارشان فرقی با یک روسپی ندارد. تنها تفاوت این است که هیچگونه کنترل بهداشتی هم روی آنان صورت نمی‌گیرد: «با تعاریف تن‌فروشی و با آن چیزهایی که در یکساعت این ازدواج موقت اتفاق می‌افتد و با نگاهی که خود این زن‌ها داشتند، به غیر از این که این کار شرعی است و این یک‌مقدار آسایش به آنها می‌داد، اما روابطی که به‌وجود می‌آمد، به‌خصوص در کوتاه‌مدت‌ها، عملاً تفاوت چندانی با روسپی‌گری نداشت. مضاف براین که اگر روسپی‌گری قانونی در کشورهایی وجود دارد، به نوعی تحت کنترل بهداشتی هم قرار می‌گیرد ولی این زنان اولاً به‌هیچ عنوان تحت کنترل بهداشتی نبودند، دوماً از بسیاری از بیماری‌ها اصلاً اطلاعی نداشتند و معمولاً بیان می‌کردند که مردی که با این‌ها در ازدواج موقت بود، چون لباسش و سر و وضعش خوب بود، پس مریض هم نیست».

ازدواج موقت در اصل قراردادی است زمان‌دار برای زندگی مشترک. اما وقتی این زمان به یک ساعت تقلیل می‌یابد دیگر چه از آن زندگی باقی می‌ماند به جز رابطه جنسی؟

میترا شجاعی
تحریریه: بهمن مهرداد