Varşova'da soykırım müzesi

Kyrstyna Budnicka, Varşova gettosundaki Nazilere karşı ayaklanmaların tanığı olduğunda sadece 11 yaşındaymış. Çatışmaları sadece görmekle kalmamış, aynı zamanda hissetmiş de. Budnicka, şunları kaydediyor:

“Yukarıda her şey yanıyordu. Sığınak o kadar ısınmıştı ki, vücudumuzu soğutmak için sürekli kanalizasyona kaçmak zorunda kalıyorduk. Pis bir kanalizasyon içindeki tünelde günlerce yaşadık. Almanlar kanalizasyondan kaçanlar olduğunu fark ettiklerinde, başını kanalizasyon ızgarasından çıkaran herkesi vuruyorlardı.”

Hena Kuczer adıyla dünyaya gelen Kyrstyna Budnicka, ailenin sekiz çocuğunun en küçüğüdür. En büyük iki ağabeyi 1942 yılında Treblinka ölüm kampına gönderilir. Marangoz olan babası yaşananlara daha fazla sessiz kalmak istemez. Bugün 81 yaşında olan Budnicka o günleri, “Ağabeylerimle birlikte evin altında bir sığınak kazmaya başladılar” sözleriyle anlatıyor. Aile, 1943 yılının başına kadar bu sığınakta gizlenir. Bir tünel aracılığıyla kanalizasyona bağlanan sığınakta elektrik ve su tesisatı da bulunmaktadır. Aile, günün birinde kanalizasyondan kaçabilmeyi ümit eder.

"Onurumuzu kurtarmaya çalışıyorlardı"

Budnicka'nın altı ağabeyi vardır. Ailenin erkek çocukları gündüzleri sığınaktan çıkar, hem ayaklanmayı destekler hem de yemek ihtiyacını karşılamaya çalışır. Günün birinde iki ağabeyi, ters bir zamanda kanalizasyondan çıkmaya kalkışınca vurulur. Budnicka bugünleri unutamaz: “Hayatımızdan ziyade onurumuzu kurtarmaya çalışıyorlardı. Almanlar Yahudilerin insan olma hakkını elinden almak istedi. Bu ayaklanma, onların başarılı olmadığını gösterdi.”

Varşova gettosu, 1940 yılında kentteki Yahudi mahallesinde kuruldu. 1942 yılından itibaren her gün binlerce Yahudi'nin ölüm kamplarına gönderilmesine kadar gettodaki Yahudi nüfusu 400 bin dolayındaydı. Sürgünlerden sonra ise nüfus 60 bine kadar düştü. Nazi ordusunun komutanı Heinrich Himmler 1943 yılında gettonun tamamen kapatılması talimatı verdi. O güne kadar Yahudiler silahlı direnişi, özellikle de dini gerekçelerle reddediyordu. Ancak Yahudilerin ölüm kamplarına gönderildiği bilgisinin gettoya sızması sonucu, yüzlerce örgütlü Yahudi genci direnişe geçme kararı aldı.

Yahudilerin direnişi

19 Nisan 1943'te gettoya giren Alman birlikleri beklenmedik bir ayaklanma ile karşılaştı. Ancak çaresizlik içindeki Yahudi gençlerin elinde ne silah vardı ne yemek. Yahudiler direnişlerini dört hafta sürdürebildi. Sığınaklardaki direnişçilerin Nazilerin kuşatması altında olduğu haberleri yayılmaya başlayınca, direnişçilerin çoğu intihar etti. Ayaklanma, 16 Mayıs 1943'te bastırıldı.

Gettoya giren Nazi polis lideri Jürgen Stroop 1943 yılında üstlerine '56 bin Yahudi'nin yakalandığı ve işinin bitirildiği' bilgisini verir. Çok az sayıda Yahudi hayatta kalabilir. Bunlardan biri de Kyrstyna Budnicka'dır. Budnicka, farklı Polonyalı ailelerin kendisi koruma altına alması sayesinde hayatta kalmayı başarır, bu ailelerden biri ona Hena Kuczer adını verir. Kanalizasyondan kaçamayan anne-babası ve kardeşleri ise hayatını kaybeder.

Bugün müze var

Dayanışmanın başladığı yerde soykırım kurbanı Polonyalı Yahudileri anmak amacıyla bir müze açıldı. Bu müzenin Polonya'nın yeni döneminin de simgesi olması amaçlanıyor. Polonya, kendi tarihi ile yüzleşiyor. Müzede, Polonyalı Yahudilerin tarihi bugüne kadar hiç olmadığı şekilde canlı şekilde anlatılıyor. Budnicka şöyle konuşuyor: “Burada, soykırımdan daha fazlası ele alınıyor. Burada tarihleri anlatılanlar, ülkeye binlerce yıl boyunca etki etmiş Yahudiler.”

©Deutsche Welle Türkçe

Rosalie Romaniec / Başak Özay

Editör: Hülya Schenk