مخالفت قزاقستان با عضویت ایران در سازمان شانگهای

روسیه، چین، قزاقستان، ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان ۶ کشور عضو سازمان همکاری های اقتصادی شانگهای هستند که در سال ۲۰۰۱ میلادی تاسیس شد. ایران، مغولستان، پاکستان و هند نیز به عنوان ناظر به این سازمان ملحق شدند.

در آخرین نشست این سازمان در بیشکک، پایتخت قرقیزستان، محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور ایران نیز شرکت کرد. اخیرا منوچهر متکی، وزیر امور خارجه ایران گفت که جمهوری اسلامی رسما خواهان عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای شده و تاجیکستان از این تقاضا حمایت کرده است. برخی از کارشناسان گویند که قزاقستان با پیوستن ایران به این سازمان مخالفت می کند.

روابط اقتصادی ایران و قزاقستان در چند سال گذشته رو به رشد بوده ومبادلات تجاری ایران و قزاقستان از حدود ۹۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۰۵ میلادی به ۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۷ رسیده است. مقامات ایران اعلام کرده اند که حجم مبادلات تجاری دو کشور "در یک فاصله زمانی کوتاه به ده میلیارد دلار" افزایش پیدا خواهد کرد.

احداث خط آهن ایران – قزاقستان که از خاک ترکمنستان عبور می کند، همچنین تاسیس پالایشگاه در ساحل جنوبی دریای خزر در بندرنکا، برنامه های کلان اقتصادی قزاقستان و ایران هستند. بخشی از نفت قزاقستان با کشتی به بندرنکا منتقل می شود و بعد از آن از طریق خط لوله به پالایشگاه های ایران انتقال می یابد و در آنجا به مصرف می رسد. در ازای آن ایران به همان اندازه نفت در خلیج فارس تحویل آن کشور می دهد.

قزاقستان توانست در سال های اخیر با فروش نفت و گاز خود به پیشرفت های اقتصادی دست یابد. این کشور پس از چین و روسیه پرنفوذترین کشور عضو سازمان همکاری های اقتصادی شانگهای به حساب می آید.

برخی از کارشناسان محلی می گویند قزاقستان با عضویت ایران در سازمان شانگهای ابراز مخالفت کرده است. انگیزه‌ این مخالفت را امین گلی، کارشناس در امور آسیای مرکزی چنین توضیح می‌دهد: "اگرچنانچه ایران را به عنوان عضو اصلی وارد این اتحادیه کنند، در آن‌صورت ایران فکر می کند که با وارد شدن به این اتحادیه حمایت سیاسی یا نظامی را از این اتحادیه طلب بکند. به همین سبب نگرانی هائی هست که این سازمان اقتصادی به یک اتحادیه نظامی یا سیاسی تبدیل بشود."

در میان کشورهای آسیای مرکزی تاجیکستان از عضویت ایران دفاع کرده است. این کشور قرار است ریاست سازمان شانگهای را برعهده گیرد و نشست آتی سران این سازمان در شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان برگزارخواهد شد.

ازبکستان نیز رسما در قبال عضویت ایران در سازمان شانگهای موضعگیری نکرده ولی برخی از کارشناسان محلی تاکید دارند که مقامات ازبک نیز با عضویت ایران مخالفت کرده اند. این کارشناسان، از جمله امین گلی، می گویند قزاقستان نیز با عضویت ایران در سازمان شانگهای مخالفت خواهد کرد.

امین گلی در خصوص انگیزه های مخالفت این کشور در گفتگو با بخش فارسی صدای آلمان چنین توضیح داد: "مسئله تاثیر و نفوذ گروههای اسلامگرا می‌تواند دلیلی بشود که بر اساس آن کشورهای آسیای میانه نمی خواهند که ایران وارد این اتحادیه بشود. از سوی دیگر قزاقستان سعی می کند که رهبری سازمان امنیت و همکاری اروپا را در دوره بعدی بدست بگیرد و اگر قزاقستان از موضع جمهوری اسلامی برای عضویت در سازمان شانگهای دفاع بکند، ممکن است به وجهه سیاسی‌اش ضربه‌ای وارد شود."

برخی از تحلیل گران گفته اند که با افزایش تمایل کشورهایی چون ایران برای عضویت در سازمان شانگهای، این سازمان به محلی برای مبارزه طلبیدن علیه تهدیدهای آمریکا در منطقه تبدیل شود. بنظر دانگ هونگ چانگ کارشناس چینی این همان اهدافی است که کشور چین با بنانهادن این سازمان دنبال می‌کند: "چین از طریق سازمان شانگهای تلاش دارد با نفوذ آمریکا در آسیای مرکزی مبارزه کند و خواستار تعیین ضرب الاجلی برای خروج نیروهای آمریکایی از پایگاه های نظامی در منطقه آسیای مرکزی شده است."

با پیوستن ایران به سازمان همکاری های اقتصادی شانگهای قزاقستان بیم دارد که این سازمان از اهداف اقتصادی خود دست بردارد و اهداف سیاسی و نظامی را دنبال کند.

قزاقستان تلاش دارد اهداف اولیه این سازمان، یعنی همکاری های اقتصادی در سیاست کنونی آن عمل کند. این کشور که بین چین و روسیه واقع شده، درصدد است هر چه بیشتر به غرب نزدیک شود و با توجه به مسئولیت این کشور در سازمان امیت و همکاری اروپا بویژه در خصوص مسئله هسته ای ایران از موضع آمریکا و غرب حمایت کرده است. باوجود توسعه مناسبات اقتصادی ایران و قزاقستان ، این روابط در عرصه سیاسی بصورت دوگانه عمل کرده است.

طاهر شیرمحمدی / دویچه وله