«روزنامه‌نگاران نه امنیت شغلی، که دیگر امنیت جانی هم ندارند»

دویچه‏وله: آقای میرابراهیمی، روزنامه‏ی "شرق" از روز یک‏شنبه ۲۲ فروردین، بعد از نزدیک به یک سال توقیف، کار خود را با مدیریتی جدید دوباره آغاز کرده است. آیا فکر می‏کنید این روزنامه بتواند جایگاه اولیه‏ی خود را به عنوان یکی از پیشروترین و آگاه‏کننده‏ترین روزنامه‏های دوران اصلاحات و بعد از آن مجدداً به دست بیاورد؟

روزبه میرابراهیمی: پیش از هر چیز، از آغاز به کار روزنامه‏ی "شرق" اظهار خوشحالی می‏کنم؛ این که روزنامه‏ی "شرق" بتواند مانند گذشته کار کند را نمی‏شود پیش‏بینی کرد. البته شواهد نشان می‏دهد به دلیل فضایی که الان در عرصه‏ی روزنامه و روزنامه‏نگاری در ایران وجود دارد و به دلیل محدودیت‏های بیش از پیش امروز و سخت‏تر شدن حضور یک روزنامه در عرصه‏ی جامعه، شاید روزنامه‏ی "شرق" مسیر بسیار سخت‏تری را در پیش داشته باشد تا بتواند مانند گذشته تاثیر‏گذار باشد و کار کند.

هرچند به هرحال، می‏توان امیدوار بود که روزنامه‏ی "شرق" به عنوان یکی از روزنامه‏هایی که به لحاظ ادبیات، اندکی به یک جریان منتقد دولت نزدیک است، بتواند جای خود را باز کند. ولی شخصا با شناختی که از فضای کنونی ایران دارم، فکر می‏کنم کار خیلی سختی است و شاید بشود گفت که دیگر به آن دوران پرفروغ‏اش بازنخواهد گشت. به خاطر این که هم فضا، فضای آن موقع نیست و هم تیم، تیم سابق نیست. چون بخش وسیعی از نیروهای قبلی این روزنامه نمی‏توانند کار کنند و جمعی از تیم سابق هستند که دارند این روزنامه را دوباره راه‏اندازی می‏کنند. در هرحال امیدوارم که بتوانند همان مسیر قبلی را پی گیرند.

همان‏طور که اشاره کردید، تیم تقریباً به طور کامل عوض شده و حتی آقای احمد غلامی، سردبیر جدید روزنامه‏ی "شرق"، گفته‏ که رویکرد تازه‏ی روزنامه، کاملاً فرهنگی و اجتماعی خواهد بود؛ در حالی که روزنامه‏ی شرق همیشه به عنوان یک روزنامه‏ی سیاسی شناخته شده بود. شما به عنوان یک روزنامه‏نگار، فکر می‏کنید ماندن یک روزنامه را حتی به بهای عوض شدن همه‏ی اصول‏، رویکرد و همه‏ی اعضای‏ آن، بازهم می‏توانیم به فال نیک بگیریم؟

واقعیت این است که بله؛ هر روزنامه‏ای هرقدر بیشتر بتواند دوام پیدا کند، جدا از این که یک معبر رسانه‏ای و اطلاع‏رسانی است، بنگاهی است که بخش وسیعی از نیروهای عرصه‏ی روزنامه‏نگاری در ایران می‏توانند در آن‏جا کار کنند و به لحاظ معیشتی هم مکانی خواهد بود که بخشی از نیروهای بیکار شده حداقل نیازهای معیشتی خود را تامین کنند. از این جهت می‏توان گفت که خوب است که یک روزنامه به هر قیمتی بماند. اما اگر روزنامه نتواند آن انتظارات را برآورده کند، طبیعتاً مخاطب‏اش کاهش پیدا خواهد کرد و تاثیرگذاری‏ آن محدودتر می‏شود.

در ارتباط با تیمی که در حال حاضر با سردبیری آقای احمد غلامی مستقر شده است، می‏توان گفت که آقای احمد غلامی در دوره‏های پیشین روزنامه‏ی "شرق" هم جزو نیروهای تاثیرگذار و از اعضای شورای سردبیری روزنامه بوده است. آقای غلامی در آخرین کار خود هم‏چنین سردبیری ضمیمه‏هایی را که پیش از توقیف روزنامه‏ی "اعتماد"، همراه این روزنامه‏ منتشر می‏شد، برعهده داشت. یعنی آقای غلامی نوعی سابقه‏ی همکاری با مجموعه‏ی روزنامه‏ی "شرق" را دارد. اما چون سبقه‌‏ی خود آقای غلامی بیشتر فرهنگی است و در حوزه‏ی ادبیات فعالیت کرده‏اند، شاید گرایش ایشان بیشتر به این سمت باشد.

اما این که اعلام شده، مشی روزنامه‏ی "شرق" قرار است بیشتر اجتماعی و فرهنگی باشد؛ اگر همان دوره‏های قبل این روزنامه را هم مرور کنید، اکثریت صفحات روزنامه ‏ و بخش وسیعی از آن را موضوعات فرهنگی و اجتماعی به خود اختصاص می‏دادند. آن موقع هم درصد مطالب سیاسی در روزنامه‏ی "شرق" بسیار پایین‏تر از مطالب اجتماعی و فرهنگی بود. اما روزنامه در آن مقطع به دلایل مختلف، به لحاظ سیاسی و رویکرد سیاسی‏ای که داشت تاثیرگذار بود. از این جنبه، اعلام آقای غلامی در مورد این که مشی روزنامه بیشتر اجتماعی فرهنگی خواهد شد، تغییری نسبت به قبل نیست.

از سوی دیگر، این نوع اعلام در هنگام انتشار یک روزنامه در ایران، پیامی است به حاکمیت که سعی می‏کند حساسیت‏زدایی کند. یعنی می‏خواهد به حاکمیت بگوید که روزنامه بیشتر روی مسائل اجتماعی و فرهنگی تمرکز دارد تا شاید حساسیت‏های سیاسی نسبت به آن کم‏تر شود. اما تجربه نشان داده است که معمولا حکومت در شرایط عادی، به همه‏ی مسائل از بعد سیاسی نگاه می‏کند و حتی اگر روزنامه هم بخواهد کاملا اجتماعی عمل کند، تحلیل‏ها و برخوردها با روزنامه‏ها سیاسی خواهد بود.

از طرف دیگر، شرایطی که امروز روزنامه‏ی "شرق" در آن منتشر می‏شود، با شرایط یک سال پیش بسیار متفاوت است و خودبه‏خود در فضایی که الان در ایران در زمینه‏ی مسائل سیاسی و اجتماعی وجود دارد، هرنوع نگاهی که کمی با نگاه حاکمیت و دولت کنونی زاویه داشته باشد، از آن برداشت سیاسی خواهد شد و با آن برخورد سیاسی صورت خواهد گرفت. اما امیدوارم که روزنامه‏ی "شرق" بتواند دوام و عمر بیشتری داشته باشد. هرچند اعتقاد دارم، هرگاه روزنامه‏ای به تاثیرگذاری می‏رسد، تیراژش بالا می‏رود و به شکلی در عرصه‏ی رسانه‏ای جریان‏ساز می‏شود، جمهوری اسلامی به فکر برخورد با آن می‏افتد. امیدوارم که حداقل در آغاز دوباره‏ی انتشار روزنامه‏ی "شرق"، روزنامه‏های دیگر لغو توقیف شوند و دوباره بتوانند منتشر شوند و حداقل حکومت تجدید‏ نظری در نوع نگاه‏اش به عرصه‏ی روزنامه‏نگاری کند که البته این کمی خوشبینانه است؛ ولی امیدوارم تجربه‏ی روزنامه‏ی "شرق" این تجدیدنظر را نشان بدهد.

اگر این پیش‏بینی خوش‏بینانه‏ی شما به وقوع نپیوندد و تجدید‏نظری در نوع نگاه حکومت به مقوله‏ی روزنامه‏نگاری صورت نگیرد، فکر می‏‏کنید اساساً سرنوشت روزنامه‏های اصلاح‏طلب و رفرمیست در ایران چه خواهد شد؟ الان بسیاری از روزنامه‏نگاران هم‏چنان در زندان‏اند، برای‏شان حبس‏های طولانی‏مدت بریده شده و آن‏هایی هم که آزاد هستند، اجازه‏ی کار و فعالیت ندارند. در چنین فضایی، شروع به کار دوباره‏ی روزنامه‌ای حتی مانند "شرق"، چقدر می‏تواند امیدوار کننده باشد؟

روزنامه‏ای مانند "شرق" یا روزنامه‏ی "بهار" که دارد منتشر می‏شود، به هرحال به لحاظ فکری نزدیک به جریان اصلاحات و ادبیات اصلاحات و تفکر اصلاحات در ایران هستند. اما سیاست‏های فرهنگی دولت کنونی تا زمانی این روزنامه‏ها را تحمل می‏کند که تاثیرگذاری‏شان خیلی محدود باشد. یعنی الان روزنامه‏ی "بهار" را چون به لحاظ تیراژ و تاثیر‏گذاری، آن‏قدر تاثیرگذار نیست و دیده نمی‏شود، تحمل می‏کنند. با این حال، در انواع و اقسام تذکرهایی که در طول هفته به روزنامه‏ها داده می‏شود، حتما اسم روزنامه‏ی "بهار" هم می‌آید.

به احتمال خیلی زیاد این رویکرد وزارت ارشاد در مورد تذکر دادن یا محدود کردن روزنامه‏ها که برای همه هست و در مورد روزنامه‏های اصلاح‏طلب با شدت بیشتری اعمال می‏شود، یک سری موانع ایجاد می‏کند بر سر راه این که روزنامه‏ها مشی‏ای را که می‏خواهند، جلو ببرند.

به هرحال این موانع وجود دارد و من امیدوار نیستم که حداقل در وضعیت کنونی ایران، روزنامه‏های اصلاح‏طلب بتوانند با مشی اصلاح‏طلبانه‏ی خودشان، با ادبیاتی که باید داشته باشند و با دیالوگی که می‏توانند با جامعه برقرار کنند، آنچه را می‏خواهند منتشر کنند. من امیدواری زیادی در مورد این قضیه ندارم و حتی فکر می‏کنم روزنامه‏ی "بهار "که الان دارد تحمل می‏شود زیاد دوام نخواهد آورد، البته امیدوارم این فکر من اشتباه باشد.

روزنامه‏ی "شرق" هم با هر مشی‏ای بخواهد وارد بشود، به محض این که به درجه‏ای از تاثیرگذاری یا دیده شدن برسد، حکومت با آن برخورد خواهد کرد.

متاسفانه این نوع رویکرد، باعث شده که عملا یک نسل بسیار بزرگ از روزنامه‏نگاران اصلاح‏طبی که در طول این دو دهه وارد عرصه‏ی مطبوعات شده‏اند، در حال حاضر یا بیکار باشند یا روزنامه‏ای نداشته باشند که بتوانند در آن با اسم خودشان کار کنند؛ یا پرونده دارند یا بازداشت‏ شده‏اند. این وضعیت، وضعیت چندان مناسبی در عرصه‏ی روزنامه‏نگاری در ایران نیست و دیگر روزنامه‏نگارها امنیت ندارند.

تغییر بزرگی در عرصه‏ی روزنامه‏نگاری در ایران نسبت به یک سال پیش به وجود آمده است و آن این است که فرضاً روزنامه‏های اصلاح‏طلب یا روزنامه‏‏نگاران اصلاح‏طلب اگر تا پیش از این دغدغه‏ی آن را داشتند که معیشت زندگی‏شان ثبات نداشت و به هیچ‏ عنوان نمی‏توانستند زندگی‏شان را تامین کنند و نمی‏دانستند فردا کجا هستند و چه‏کار می‏کنند، الان ماجرا خیلی عمیق‏تر شده و بخش وسیعی از روزنامه‏نگاران اصلاح‏طلبی که درگیر مسائل انتخابات یا روزنامه‏های نزدیک به این جریانات بودند، امنیت جانی ندارند.

به خاطر همین، شاهد کوچ عظیمی از روزنامه‏نگارانی هستیم که اکثریت‏شان از همین نسلی هستند که در دوران اصلاحات به عرصه‏ی روزنامه‏نگاری وارد شده‏اند و این مهاجرت هنوز هم ادامه دارد. در حال حاضر، عملا آن فضای حداقلی برای موجودیت روزنامه‏نگاران اصلاح‏طلب و روزنامه‏هایی که بتوانند با مشی اصلاح‏طلبانه در ایران فعالیت کنند، بسیار محدود است و باید از روزنه‏هایی مانند روزنامه‏های "شرق" و "بهار"، اگر بتوانند دوام پیدا کنند و تداوم کارشان از سوی حاکمیت تضمین شود، استقبال کرد و باید خوشحال بود که بخشی از این نیروها می‏توانند مکانی برای کار کردن داشته باشند.

مصاحبه‌گر: میترا شجاعی

تحریریه: فرید وحیدی