آینده‌ی انرژی ایران، پروژهی مشترک ایران و آلمان
۱۳۸۸ مهر ۳, جمعه
کارشناسان ایرانی و آلمانی در مؤسسه‌ی ووپرتال (Wuppertal Institute) آلمان با کار بر روی یک پروژهی تحقیقاتی به وضعیت انرژی در ایران پرداخته‌اند.
در این پروژهی تحقیقاتی که به ابتکار پروفسور محسن مسرت، استاد اقتصاد و علوم سیاسی در دانشگاه اوسنابروک، انجام شده، پس از بررسی وضعیت کنونی انرژی در ایران سناریوهایی به عنوان راهکار پیشنهاد و آینده‌ی ایران تا ۲۰۳۰ با توجه به اجرای این سناریوها پیش‌بینی شده است.
نتیجه شگفت‌آور است. در یکی از این سناریوها که سناریوی تلفیقی نام دارد و ترکیبی از کارایی بیشتر و انرژیهای تجدیدپذیر را مد نظر دارد، میزان صرفه‌جویی نسبت به تداوم وضع موجود ۴۳ درصد اعلام شده است.
در ۳۸ سال گذشته مصرف سرانه‌ی انرژی در ایران در هر سال به طور متوسط معادل ۵ درصد رشد داشته است. در عین حال، شاخص شدت انرژی نیز از سال ۱۹۶۷ به طور متوسط سالانه ۳ و چهار دهم درصد رشد داشته و این موضوع نشان‌می‌دهد که کارایی مصرف انرژی کاهش یافته است.
شدت انرژی چیست؟ پروفسور محسن مسرت، هماهنگ‌کننده‌ی این پروژه در این باره توضیح می‌دهد: «شدت انرژی نسبت مصرف انرژی به درآمد ملی است. هر چه مصرف انرژی نسبت به درآمد بالاتر باشد، شدت بیشتر و کارایی انرژی کمتر است.»
پروفسور مسرت در ادامه می‌گوید: «اگر فناوری، بخصوص فناوری مصرف را بهتر بکنیم، مصرف، مثلا مصرف گرما، نسبت به مساحت یک آپارتمان پایین بیاید، در نتیجه شدت انرژی پایین‌تر آمده و کارایی بالاتر رفته است.»
شدت انرژی در ایران به اندازه‌ی شدت انرژی در دیگر کشورهای خاورمیانه، اما دوبرابر متوسط جهانی است.
سناریوی تداوم وضع موجود
در نخستین سناریو، یعنی سناریوی تداوم وضع موجود، اگر تغییری جدی در الگوی مصرف ایران حاصل نشود، تقاضای کل انرژی اولیه با رشد سالانه‌ی متوسط ۲ و نیم درصدی از ۹۷۰ میلیون بشکه نفت خام در سال ۲۰۰۵ به ۱۸۲۱ میلیون معادل بشکه نفت خام در سال ۲۰۳۰ افزایش خواهد یافت.
تقاضای برق در تمامی بخش‌ها به طور متوسط سالانه ۲ و هفت دهم درصد رشد کرده و از ۱۴۴ میلیارد کیلو وات ساعت در سال ۲۰۰۵ به ۳۸۴ میلیارد کیلو وات ساعت در سال ۲۰۳۰ خواهد رسید.
سناریوی افزایش کارایی
این سناریو بر تغییر شدت انرژی از طریق بهبود فناوری، تغییر ساختار اقتصادی و کاهش محصولات انرژی‌بر متمرکز شده است. استفاده از لامپ‌های کم‌مصرف، وسایل برقی پربازده، دولایه‌ای کردن پنجره‌ها و عایق‌بندی کردن خانه‌ها در این سناریو نقش مهمی را ایفا می‌کند. دکتر مسرت می‌گوید: «با تعویض و نوسازی وسایل خانه، مثلا استفاده از یخچال‌ها یا کولرهایی که مصرف انرژی‌شان به مراتب پایین‌تر است یا لامپ‌هایی که مصرفشان ۲۰ درصد از لامپ‌های معمولی کمتر است، می‌شود مصرف برق را پایین آورد. همچنین در صنایع با استفاده از فناوری‌های جدید می‌توان مصرف برق را ۵۰ یا ۶۰ درصد در درازمدت کمتر کرد.»
عامل دیگر اصلاح قیمت انرژی در ایران است. این امر موجب می‌شود که مصرف‌کننده حساسیت بیشتری در استفاده از انرژی نشان دهد. با اجرای سناریوی افزایش کارایی مصرف انرژی در ایران تا سال ۲۰۳۰ در مجموع ۴۰ درصد نسبت به تداوم وضع موجود کاهش خواهد یافت. درآمد ناشی از صرفه‌جویی در این سناریو تا ۲۰۳۰ معادل ۶۸ میلیارد دلار برآورد شده است.
سناریوی استفاده‌ی حداکثر از منابع تجدیدپذیر
در این سناریو بر روی استفاده از پتانسیل‌های انرژی تجدیدپذیر ایران مانند باد، آب، زیست‌توده (بیوماس)، زمین‌گرمایی و انرژی خورشیدی تمرکز شده است.
ایران می‌تواند سهم انرژیهای تجدیدپذیر را تا سال ۲۰۳۰ تا ۱۶ درصد افزایش دهد. در این صورت نرخ صرفه‌جویی انرژی در سال ۲۰۳۰ نسبت به تداوم وضع موجود ۳ درصد خواهد بود. مهم‌ترین علت صرفه‌جویی در این سناریو استفاده از ظرفیت‌های تجدیدپذیر برای تولید انرژی برق به جای نیروگاه حرارتی است. به گفته‌ی پروفسور مسرت، «حداکثر کارایی در استفاده از منابع فسیلی از جمله گاز و نفت برای تولید برق ۴۰ درصد است، یعنی ۶۰ درصد انرژی در تولید برق به صورت گرما و غیره به هدر می‌رود. در حالیکه استفاده از منابع تجدیدپذیر این استهلاک را ندارد، بلکه انرژی برق به طور مستقیم از طریق نیروگاه‌های بادی قابل استفاده است و در اینجا استهلاک و هدر رفتن منابع انرژی وجود ندارد».
درآمد حاصل از این سناریو تا سال ۲۰۳۰ معادل ۱۹ میلیارد دلار برآورد شده است.
سناریوی تلفیقی
در سناریوی تلفیقی دو سناریوی کارایی بالا و استفاده از پتانسیل‌های تجدیدپذیر با هم ترکیب شده‌اند. در صورتی که بتوان چنین سناریویی را به مرحله‌ی عمل درآورد، بیشترین میزان صرفه‌جویی عاید خواهد شد. در این صورت در مصرف انرژی ۴۳ درصد صرفه‌جویی می‌شود.
این صرفه‌جویی ۸۲ میلیارد دلار درآمد بیشتر نصیب ایران خواهد کرد.
سناریوی مشروط
آخرین سناریو، سناریوی مشروط است. در سناریوی مشروط عدم قطعیت در سیاست‌گذاری، شرایط اقتصادی و تکنولوژی ایران نیز در نظر گرفته شده‌اند. میزان صرفه‌جویی در این سناریو تا سال ۲۰۳۰ بالغ بر ۴۱ درصد خواهد بود.
درآمد کل ناشی از صرفه‌جویی در سناریوی مشروط تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۷۷ میلیارد دلار برآورد شده است.
آلودگی
در همه‌ی سناریوهای پیشنهادی به دلیل کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی گازهای آلاینده‌ی هوا نیز کاهش خواهد یافت و میزان آلودگی نسبت به ادامه‌ی وضع موجود کمتر خواهد شد.
بیشترین کاهش آلودگی در سناریوی تلفیقی دیده می‌شود، به گونه‌ای که میزان دی‌اکسیدکربن تا سال ۲۰۳۰ معادل ۴۵ درصد کاهش خواهد یافت. پروفسور مسرت می‌گوید: «در حال حاضر تولید آلایندگی سرانه در ایران تقریبا مساوی تولید آلایندگی سرانه در آلمان است. در حالیکه در آلمان سطح تولیدات و درآمد سرانه بیش از ۷ تا ۸ برابر ایران است. این نشان می‌دهد که ایران می‌تواند تولید آلایندگی را نسبت به آلمان حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد پایین‌تر بیاورد و این نقشی است که ایران می‌تواند در حفظ آب و هوا و جلوگیری از تغییرات آب و هوایی در سطح جهانی ایفا کند.»
بر پایه‌ی پروژهی یادشده، اگر ایران به جای ادامه‌ی وضع موجود سناریوهای پیشنهادی این پروژه را عملی سازد، نه تنها تا سال ۲۰۳۰ درآمدی بیش از ۱۰۰۰ میلیارد دلار کسب می‌کند، بلکه مسیر صحیح کاهش آلودگی را پیش گرفته و در این زمینه پیشرو خواهد شد.
نویسنده: فریبا والیات
تحریریه: کیواندخت قهاری
برای شنیدن گزارش بر فایل صوتی زیر کلیک کنید.