Μεθεόρτια Φραγκφούρτης

Αν σκεφθεί κανείς ότι η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου της Φραγκφούρτης είναι πρωτίστως ένας χώρος αγοραπωλησίας πνευματικών δικαιωμάτων, τότε για να εκτιμηθεί σωστά η ελληνική παρουσία θα έπρεπε να διαθέτουμε στοιχεία, τα οποία δεν διαθέτουμε, δηλαδή τι αγόρασαν και τι πούλησαν οι Έλληνες εκδότες που στεγάστηκαν στο ευπρόσωπο ελληνικό περίπτερο. Έτσι αναγκαστικά ο όποιος απολογισμός στηρίζεται σε εντυπώσεις και συζητήσεις επί τόπου. Τον τόπο του ελληνικού βιβλίου στη Φραγκφούρτη, το περίπτερο, οργάνωσε φέτος το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού (ΕΙΠ) που έχει ενσωματώσει στους κόλπους του τα υπολείμματα του εκ γενετής εξωστρεφούς, πλην αδικοχαμένου ΕΚΕΒΙ.

Η Ελλάδα, μια μικρή χώρα με μια προβληματική οικονομία, δεν θα μπορούσε αίφνης να είναι μεγάλη δύναμη στον χώρο του πολιτισμού που παράγεται σήμερα και άρα και του βιβλίου. Ωστόσο υπάρχει τουλάχιστον στην ευρωπαϊκή αγορά μια περιέργεια για βιβλία από τη διακεκαυμένη ζώνη της κρίσης χρέους στη νότια Ευρώπη. Είναι αυτή η περιέργεια που αναμφίβολα θα στηρίξει τη διάδοση του βιβλίου του Μάκη Τσίτα «Μάρτυς μου ο θεός». Πρόκειται για τον εσωτερικό μονόλογο ενός άνεργου πενηντάρη που προσέχθηκε ιδιαίτερα από την κριτική και όπως ανακοίνωσε στη Φραγκφούρτη η αρμόδια επίτροπος Ανδρούλλα Βασιλείου τιμάται φέτος μαζί με άλλα 12 βιβλία νέων συγγραφέων με το Λογοτεχνικό Βραβείο της ΕΕ.

Ο παρατεταμένος θρήνος της Ελλάδας

Ο εκδοτικός οίκος Νεφέλη αντί να περιμένει στην πέτρα της υπομονής εξέδωσε ο ίδιος στα γερμανικά μια επιλογή πεζών του Βασίλη Αμανατίδη με τίτλο «Το κλάμα (τους)» και με τη συμβολή του παραρτήματος του ΕΙΠ στο Βερολίνο υπό τη θεατρολόγο Ελένη Βαροπούλου παρουσίασε τον συγγραφέα στη Φραγκφούρτη. Ο Αμανατίδης διάβασε το κείμενο που δίνει και τον τίτλο στο όλο τομίδιο. Πρόκειται για το συγκινητικό παραλήρημα του ορφανού Πετράκη που για να αντέξει την απώλεια των γονιών του επινοεί μερικά αδελφάκια κι έτσι όλα μαζί περιμένουν μάταια την επιστροφή των χαμένων. Η άρνηση της πραγματικότητας ως τέχνασμα αυτοσυντήρησης. «Έφερα αυτό το κείμενο εδώ, αν και δύσκολα θα γίνει κατανοητό από έναν βιαστικό επισκέπτη της έκθεσης, επειδή νοιώθω ότι είναι μια παραβολή για τη σύγχρονη Ελλάδα», μας είπε ο συγγραφέας. « Πού είναι η μαμά μας, που είναι ο μπαμπάς μας, γιατί εγκαταλειφθήκαμε, που είναι οι άλλοι; Μια ολόκληρη κοινωνία, ένα ολόκληρο έθνος, μια χώρα μπορεί να τελεί σε άρνηση και να αρνείται να περάσει στη διαδικασία του βιωμένου πένθους, γιατί μόνο αν μπεις στο πένθος μπορείς να βγεις απ’ αυτό κατανοώντας την πραγματικότητα. Εμείς όμως τελούμε διαρκώς σε άρνηση, δεν φταίμε εμείς, φταίνε οι άλλοι, μας άφησαν οι άλλοι, δεν μας αγαπούν. Η Ελλάδα βρίσκεται σε κατάσταση παρατεταμένου θρήνου.»

Λογοτεχνία και εμπορικότητα

Με πρωτοβουλία του ΕΙΠ εξάλλου στους χώρους της έκθεσης αυτοπαρουσιάστηκε και ο πεζογράφος Χρήστος Χρυσόπουλος συσχετίζοντας δυο έργα του, το φωτογραφικό λεύκωμα «Η σιωπή της μητέρας μου», στην ουσία μια επίσκεψη με κάμερα στο πατρικό του, και το ταξιδιωτικό μυθιστόρημά του «Το σώμα του Τιρθανκάρα», μια επίσκεψη στην Ινδία. Για τον Χρυσόπουλο ήταν η πρώτη επίσκεψη στη Φραγκφούρτη. «Ως συγγραφέας αισθάνεται κανείς λίγο χαμένος εδώ», μας είπε. «Καταλαβαίνουμε βέβαια ότι η λογοτεχνία δεν είναι μόνο η γραφή, είναι κάτι ευρύτερο απ’ αυτήν. Νομίζω πως αυτή η έκθεση μας δίνει να το καταλάβουμε. Είναι μια δραστηριότητα που αφορά και την οικονομία, αφορά τη συνομιλία με τους άλλους πολιτισμούς και αφορά εντέλει και την κατανάλωση.»

Την κατανάλωση των βιβλίων του στον γερμανόφωνο χώρο και όχι μόνον εδώ έχει διασφαλίσει εδώ και 15 πλέον χρόνια ο Πέτρος Μάρκαρης με τα αστυνομικά του. Ο αστυνόμος Χαρίτος είναι πια προσφιλής ήρωας ενός σταθερού κοινού, άρα εγγυάται πωλήσεις, και ο Μάρκαρης παράγει σε τακτά χρονικά διαστήματα νέα αστυνομικά, άριστες προϋποθέσεις για να «λατρέψει» ένας ξένος οίκος τον όποιο συγγραφέα. Κανείς δεν γνωρίζει αν ο Μάρκαρης θα περάσει και στις δέλτους της γραμματολογίας, αλλά τον επίγειο παράδεισο στην αγορά του βιβλίου τον έχει κερδίσει. Αυτό το τελευταίο είναι και το διακύβευμα της Φραγκφούρτης, μιας εμπορικής έκθεσης κυρίως που ευνοεί λόγω του ειδικού προϊόντος και την πνευματική ανάταση. Υπ’ αυτό το πρίσμα ήταν ορθή η επιλογή της Ομοσπονδίας Εκδοτών Βιβλίου Ελλάδος (ΟΜΕΒΕ) να οργανώσει εντός του ελληνικού περιπτέρου μια συζήτηση για τη συνταγή Μάρκαρη και την ελληνική αστυνομική λογοτεχνία ευρύτερα με τη συμμετοχή ενός μετρ του είδους, του συγγραφέα Ανδρέα Αποστολίδη.

Όψις και ανομήματα

Αποδέκτες όλων αυτών των ελληνικών φωνών θα έπρεπε κανονικά να είναι στη Φραγκφούρτη οι ξένοι εκδότες και ατζέντηδες, οι δημοσιογράφοι και οι μεταφραστές. Μετρήσιμα μεγέθη δεν υπάρχουν ούτε επ’ αυτού. Η εντύπωση ωστόσο είναι ότι το ΕΙΠ που κλήθηκε να οργανώσει την ελληνική παρουσία την τελευταία στιγμή δεν ήταν σε θέση να διασφαλίσει και αυτούς τους κατά τεκμήριο κανονικούς αποδέκτες. Το ΕΙΠ αναλαμβάνει ένα σισύφειο έργο, να προωθήσει Έλληνες συγγραφείς στο εξωτερικό, σε ένα περιβάλλον δηλαδή που δεν είναι συνηθισμένο στα νεοελληνικά πνευματικά προϊόντα, να πείσει ότι οι μεταφράσεις των έργων τους μπορούν να χρηματοδοτηθούν από την Ελλάδα, αν και το αρμόδιο πρόγραμμα ΦΡΑΣΙΣ πιο πολλές διακοπές έχει να επιδείξει παρά επανεκκινήσεις, να διαφημίσει την επόμενη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη, έστω κι αν η προετοιμασία της δεν έχει καν ξεκινήσει. Με δυο λόγια για πολλοστή φορά μια δράκα φιλότιμων ανθρώπων καλείται να πληρώσει τα ανομήματα μιας ανερμάτιστης και αναξιόπιστης πολιτείας.

Σπύρος Μοσκόβου