Η πολυτάραχη ζωή της Ζοζεφίν Μπέικερ

«Ελευθερία, Ισότητα, Ανθρωπιά» είναι ο τίτλος της έκθεσης με την οποία το Μουσείο Τέχνης της Βόννης θέλει να τιμήσει τη ζωή και το έργο της Γαλλοαμερικανίδας τραγουδίστριας και χορεύτριας, Ζοζεφίν Μπέικερ. «Εκατό χρόνια φούστα με μπανάνες είναι αρκετά», εξομολογείται η βιογράφος της Μπέικερ, Μόνα Ορνκάστλ, σε συνέντευξη της στη DW. Η Μπέικερ με την ικανότητα της να αλλάζει, την αυτοδυναμία της και τον τρόπο που η ίδια καθόρισε τη ζωή της, αποτελεί έμπνευση για τους καλλιτέχνες και τις μελλοντικές γενιές. Mετά από απόφαση του προέδρου Εμμανουέλ Μακρόν η Αμερικανίδα καλλιτέχνιδα και αντιστασιακή τιμήθηκε με κενοτάφιο στο μαυσωλείο Πάνθεον στο Παρίσι.

Η βιογράφος της Ορνκάστλ αναφέρει πως η απαίτηση της στο δικαίωμα της ελευθερίας και της ισότητας αποτελεί «απίστευτο κίνητρο» σήμερα όπως και τότε που η διαφορετικότητα απείχε πολύ από την επικρατούσα τάξη πραγμάτων. Η αφετηρία της βιογραφίαςαλλά και της έκθεσης για την Μπέικερ δεν αφορά μόνο τον ρόλο της ως εξωτικής χορεύτριας τη δεκαετία του 1920, όταν διέπρεπε με την "αμφιλεγόμενη στολή" της γεμάτη αφρικανικά κλισέ, αλλά και τον αντιρατσιστικό της αγώνα κατά των φυλετικών διακρίσεων. 

Η Ζοζεφίν Μπέικερ λέγεται πως έχει λάβει περισσότερες από 1.500 προτάσεις γάμου ενώ σε ηλικία μόλις 20 ετών η διάσημη χορεύτρια κέρδιζε περισσότερα χρήματα από κάθε άλλο κονφερανσιέ στην Ευρώπη. Στο Παρίσι, το Βερολίνο και τη Μαδρίτη, καλλιτέχνες και συγγραφείς όπως ο Πικάσο και ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ, ο αρχιτέκτονας Λε Κορμπυζιέ καθώς και ηθοποιοί και άνθρωποι του θεάτρου όπως ο Ζαν Γκαμπέν και ο Μαξ Ράινχαρντ ήταν κυριολεκτικά στα πόδια της. Ο Γάλλος καλλιτέχνης Ζαν Κοκτώ ανέκραζε γεμάτος ευφορία: «Αυτό το όμορφο είδωλο από καφέ ατσάλι, ειρωνεία και χρυσό».

Οι επιθεωρήσεις της γνώρισαν παγκόσμια επιτυχία

Πέρασε δύσκολα παιδικά χρόνια και έπρεπε να δουλέψει από πολύ μικρή για να τα βγάλει πέρα. Σε ηλικία 11 ετών έγινε μάρτυρας των πογκρόμ στα οποία σχεδόν 100 μαύροι έπεσαν θύματα λιντσαρίσματος. Γεννήθηκε ως Φρίντα Τζόζεφιν ΜακΝτόναλντ στις 3 Ιουνίου 1906 στο Σεντ Λούις της πολιτείας Μιζούρι των ΗΠΑ και εργάστηκε ως υπηρέτρια σε πλούσιες λευκές οικογένειες, ανακαλύπτοντας γρήγορα τον ρατσισμό της εύπορης τάξης. Στην ηλικία των 15 παντρεύτηκε για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, αλλά κράτησε το επίθετο Μπέικερ.

Ως έφηβη δουλεύει στη γκαρνταρόμπα ενός περιοδεύοντος θιάσου, αλλά πρέπει να κρύψει το νεαρό της ηλικίας της. Όταν όμως μια χορεύτρια αρρώστησε, η Ζοζεφίν άρπαξε την ευκαιρία και έπαιξε με τον θίασο. Στα 16 της χορεύει ως αντικαταστάτρια σε ένα μαύρο μιούζικαλ. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1925, εμφανίστηκε σε μια χορευτική επιθεώρηση στο «Theatre des Champs Elysées» του Παρισιού φορώντας μόνο λίγα φτερά και ένα μαργαριταρένιο κολιέ. Ο ερωτισμός της, το γυμνασμένο της κορμί και τα θρυλικά της νούμερα στο τσάρλεστον τρελαίνουν το κοινό. Το «dance sauvage» της, ο χορός με τη φούστα με τις 16 μπανάνες, είναι ιδιαίτερα γνωστός.

Εν μία νυκτί γίνεται διάσημη σταρ και ξεκινά περιοδεία με την επιθεώρηση «Revue Nègre». Η Ζοζεφίν Μπέικερ λατρεύεται από τους θαυμαστές της, οι οποίοι την πλημμυρίζουν με ακριβά δώρα και όρκους αγάπης. Η ντίβα έχει αμέτρητους εραστές και συνευρίσκεται ερωτικά με άντρες και γυναίκες. Την εποχή των «Roaring Twenties» ήταν σύμβολο του σεξ και απολάμβανε την εικόνα της ως «μαύρη Αφροδίτη». Κατά τη διάρκεια μιας περιοδείας της στις ΗΠΑ η Μπέικερ, που φημίζεται τότε στην Ευρώπη ως η μαύρη σταρ της επιθεώρησης, βιώνει τεράστιες ρατσιστικές εχθρότητες. Μετά την παράσταση της έπρεπε να περάσει από την είσοδο των υπηρετών. Απογοητευμένη, πήρε τη γαλλική υπηκοότητα το 1937 χάρη στο γάμο της με τον Γαλλοεβραίο μεγαλοβιομήχανο Ζαν Λιόν.

Μεγάλο αντιρατσιστικό έργο

Με το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, προσέφερε τις υπηρεσίες της στην υπηρεσία αντικατασκοπίας μεταφέροντας λαθραία γράμματα και μυστικά έγγραφα. Όταν τελείωσε ο πόλεμος, ο στρατηγός Σαρλ Ντε Γκωλ της απένειμε το Παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής. Στη μεταπολεμική εποχή συνεχίζοντας πάντα να τραγουδάει, υιοθέτησε με τον τρίτο της σύζυγο δώδεκα παιδιά από διαφορετικές φυλές και θρησκείες. Βρισκόταν συνεχώς σε περιοδείες και σπάνια στο σπίτι, αφήνοντας την ανατροφή των παιδιών της στις νταντάδες και τον σύζυγο της. Το 1963 παρέλασε στο πλευρό του Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ στην ιστορική «Πορεία στην Ουάσινγκτον» για να διαμαρτυρηθεί κατά του ρατσισμού.

Η πολυτελής ζωή όμως της δημιουργεί τεράστια χρέη που δεν μπορούσε να αποπληρώσει με αποτέλεσμα να κατασχεθεί όλη της η περιουσία. Η θρυλική της παράσταση το 1972 στο θέατρο Μπομπινό του Παρισιού έφερε ξανά την Ζοζεφίν Μπέικερ στη δημοσιότητα. Πέθανε από καρδιακή ανεπάρκεια στις 12 Απριλίου 1975 και μέχρι σήμερα θεωρείται μια από τις πιο ξεχωριστές χορεύτριες παγκοσμίως. 

Επιμέλεια: Ιωσηφίνα Τσαγκαλίδου