Ένα δέντρο για τo κλίμα; Δεν είναι τόσο απλό

Όποιος βλάπτει το κλίμα μπορεί να φυτέψει δέντρα, για να αντισταθμίσει τις βλαβερές συνέπειες του διοξειδίου του άνθρακα. Πολλές εταιρείες διαφημίζουν επίσης ότι αντισταθμίζουν τις εκπομπές ρύπων μέσω της αναδάσωσης. Τα δέντρα αποθηκεύουν διοξείδιο του ανθρακα και έτσι βοηθούν κατά της κλίματικής αλλαγής. Μια απλή ιδέα που φαίνεται προφανής και γοητευτική με την πρώτη ματιά. Αλλά το θέμα δεν είναι τόσο απλό, όσο φαίνεται εκ πρώτης όψεως.

Ακόμη και αν το δάσος ωφελεί το κλίμα, αυτό είναι συχνά αδύνατο να ποσοτικοποιηθεί, όπως εξηγούν οι επιστήμονες. Στη χειρότερη περίπτωση μάλιστα μια τέτοια ενέργεια μπορεί να έχει ακόμη και το αντίθετο αποτέλεσμα. "Αλλά η βασική ιδέα δεν είναι λανθασμένη", παραδέχεται ο Κρίστοφερ Ράιερ από το Ινστιτούτο Έρευνας Κλιματικών Επιπτώσεων του Πότσνταμ: "Χρειαζόμαστε περισσότερα δάση".

"Ανεπαρκή στοιχεία, έλλειψη διαφάνειας"

Μια ομάδα ερευνητών ανέλυσε πρόσφατα τις εκθέσεις βιωσιμότητας σε 100 από τις μεγαλύτερες εταιρείες του κόσμου. 66 εταιρείες δήλωσαν ότι παίρνουν οικολογικά μέτρα και 44 από αυτές ότι φυτεύουν δέντρα, όπως αναφέρει το περιοδικό Science. Ωστόσο, η μελέτη έδειξε επίσης ότι πάνω από το 90% δεν ανέφερε κανένα συγκεκριμένο οικολογικό αποτέλεσμα. Επιπλέον σε καμία από τις εκθέσεις δεν έγινε ποσοτικοποιιημένη αναφορά στον κοινωνικό ή οικονομικό αντίκτυπο στις τοπικές ομάδες συμφερόντων.

"Υπάρχει πολύ μικρή διαφάνεια αυτή τη στιγμή, γι αυτό δεν είναι εύκολο για κανέναν να κρίνει αν τα έργα αποφέρουν οφέλη στα οικοσυστήματα ή στους ανθρώπους", κατέληξε ο βασικός συντάκτης της έκθεσης Τιμ Λάμοντ, από το Πανεπιστήμιο του Λάνκαστερ. "Αν μια εταιρεία λέει ότι έχει φυτέψει χιλιάδες δέντρα για να αποκαταστήσει τους οικοτόπους και να απορροφήσει το διοξείδιο του άνθρακα, πώς ξέρουμε αν αυτό έχει υλοποιηθεί, αν τα δέντρα θα επιβιώσουν και αν αυτό έχει δημιουργήσει ένα λειτουργικό οικοσύστημα που ωφελεί τη βιοποικιλότητα και τους ανθρώπους;" αναρωτιέται ο Λάμοντ. "Σε πολλές περιπτώσεις έχουμε διαπιστώσει ότι τα στοιχεία που παρέχουν οι μεγάλες εταιρείες για να υποστηρίξουν τους ισχυρισμούς τους είναι ανεπαρκή".

Μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι θα μπορούσαν να διαδραματίσουν βασικό ρόλο στην αποκατάσταση των οικοσυστημάτων, επισημαίνουν οι ερευνητές στο επιστημονικό περιοδικό. Ωστόσο απαιτείται περισσότερη διαφάνεια και λογοδοσία, για να εξασφαλιστεί ότι τα έργα τους αποδίδουν καλά αποτελέσματα και στην πράξη. Τα δέντρα απορροφούν διοξειδίο του άνθρακα από τον αέρα. Το πόσο εξαρτάται από το είδος του δέντρου, τις συνθήκες της περιοχής και τη διάρκεια ζωής του. Για τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης το δέντρο παίρνει διοξείδιο του άνθρακα (CO2) από την ατμόσφαιρα. Ο άνθρακας (C) από το CO2 χρησιμοποιείται, μεταξύ άλλων, για το σχηματισμό ριζών, κορμών και φύλλων. Μεγάλο μέρος του δηλαδή αποθηκεύεται στο δέντρο. Το οξυγόνο (O2) από το CO2 απελευθερώνεται στον αέρα. Η ποσότητα που αποθηκεύεται εξαρτάται από το είδος του δέντρου. Όσο βαρύτερο και πυκνότερο είναι το ξύλο, τόσος περισσότερος άνθρακας αποθηκεύεται.

Η ηλικία των δέντρων παίζει επίσης ρόλο. Τα πολύ νεαρά δάση αποθηκεύουν λιγότερο από τα γηραιά. Η γεωγραφική θέση θα πρέπει επίσης να λαμβάνεται υπόψη, γράφει το Ίδρυμα Επιχείρηση Δάσος (Unternehmen Wald), ένα ίδρυμα που δραστηριοποιείται στη διατήρηση της φύσης και τη δασική έρευνα. Τα τροπικά δάση αναπτύσσονται ταχύτερα από τα δάση στη Γερμανία και επομένως αποθηκεύουν περισσότερο CO2 κατά την ίδια χρονική περίοδο. Ως γενικός κανόνας πάντως το ίδρυμα αναφέρει ότι ένα εκτάριο δάσους αποθηκεύει περίπου έξι τόνους CO2 ετησίως σε όλες τις ηλικιακές κατηγορίες.

Δεντροφύτευση με κανόνες

Η βασική ιδέα φύτευσης ενός δένδρου "δεν είναι λανθασμένη", υπογραμμίζει ο ερευνητής του Ινστιτούτο Έρευνας Κλιματικών Επιπτώσεων του Πότσνταμ, Κρίστοφερ Ράιερ, ο οποίος ερευνά τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής για τα δάση. "Αλλά στην πράξη συχνά δεν γίνεται τόσο καλά. Όταν οι επιχειρήσεις φυτεύουν δέντρα, αυτό δεν σημαίνει ότι τα δέντρα αυτά θα επιβιώσουν. Η φύτευση ενός μόνο είδους δέντρων συνήθως δεν έχει νόημα, γιατί οι μονοκαλλιέργειες έχουν μικρή αντοχή στις καταιγίδες ή την ξηρασία και πέφτουν πιο γρήγορα θύματα παρασίτων". Αλλά υπόψη πρέπει να ληφθεί επίσης ότι μερικές φορές τα έργα αναδάσωσης καταστρέφουν επίσης τα υπάρχοντα οικοσυστήματα, για παράδειγμα τα έλη ή τις στέπες. Αλλού εκκενώνονται οικισμοί, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να χτίζουν νέες κατοικίες καταπατώντας άλλα, ακόμη ανέπαφα οικοσυστήματα. Ένα νεοφυτεμένο δάσος θα μπορούσε επίσης να ξηράνει το έδαφος ή να έχει άλλες παρενέργειες.

"Τελικά πρέπει να παρακολουθείται η συνολική κλιματική ισορροπία", συμβουλεύει ο Γερμανός ειδικός. Όλα αυτά είναι βέβαια συνήθως γνωστά και υπάρχουν επίσης πραγματικά σημαντικά έργα που τα λαμβάνουν υπόψη τους. Μόνο που ο καταναλωτής που θέλει να έχει ήρεμη τη οικολογική συνείδησή του δεν μπορεί να τα ξεχωρίσει. Ο Ράιερ είναι επικριτικός απέναντι στα διάφορα συστήματα πιστοποίησης που κυκλοφορούν στην αγορά. Δεν υπάρχει νομικό πλαίσιο για εκστρατείες δενδροφύτευσης, αλλά "ανεξέλεγκτη φύτευση", όπως την αποκαλεί.

Μια συμβουλή που δίνει είναι ότι η αναδάσωση τείνει να είναι καλύτερη από τη νέα δεντροφύτευση, διότι εδώ διασφαλίζεται τουλάχιστον ότι η περιοχή είναι κατάλληλη για  δάσος. Ακόμη και αν οι δράσεις δενδροφύτευσης από μόνες τους δεν σώζουν το κλίμα, τα δάση μπορούν να συμβάλλουν πολύ στην προστασία του κλίματος, σύμφωνα με έκθεση του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Δασών του 2022 με τον τίτλο "Προστασία του κλίματος με βάση τα δάση και προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή στην Ευρώπη".

Ωστόσο, αναφέρει επίσης, ότι "η αναδάσωση από μόνη της δεν θα μας οδηγήσει πουθενά. Αν θέλουμε πραγματικά να μετριάσουμε τις επιπτώσεις για το κλίμα πρέπει να συνδυάσουμε διάφορες δραστηριότητες, όπως αποφυγή αποψίλωσης, αναδάσωση, διαφορετική χρήση του ξύλου ή και ανακύκλωση". Ποιο είναι το επιμύθιο; Ότι εάν ακολουθηθεί με συνέπεια αυτή η ολιστική προσέγγιση "τα ευρωπαϊκά δάση και τα προϊόντα ξύλου μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στην επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050".

Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου