Έκλεισε νομικά η τραγική υπόθεση της Κουντούζ

Ήταν χωρίς αμφιβολία το πιο αιματηρό κεφάλαιο στην ιστορία της Μπούντεσβερ, των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων στο βόρειο Αφγανιστάν, στο πλαίσιο της νατοϊκής δύναμης ISAF για την ανοικοδόμηση της χώρας. Αντάρτες Ταλιμπάν έθεσαν υπό τον έλεγχό τους δύο βυτιοφόρα γεμάτα καύσιμα. Τα βυτιοφόρα βρίσκονταν στις ακτές ενός ποταμού, εγκλωβισμένα στην άμμο. Για τον απεγκλωβισμό τους οι Ταλιμπάν κάλεσαν κατοίκους από γειτονικά χωριά να βοηθήσουν. Ο φόβος του Γερμανού συνταγματάρχη Γκέοργκ Κλάιν, επικεφαλής της γερμανικής στρατιωτικής δύναμης, ήταν να μην γίνουν κινούμενες βόμβες κατά της στρατιωτικής βάση σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων και κινδυνεύσουν οι ζωές στρατιωτών. Έτσι το βράδυ της 3ης Σεπτεμβρίου του 2009 έδωσε διαταγή να βομβαρδιστούν τα βυτιοφόρα, διαταγή που ανέλαβαν να υλοποιήσουν δύο αμερικανικά βομβαρδιστικά. Στη συνέχεια πήγε να κοιμηθεί. Την επόμενη, όταν ξύπνησε, οι εικόνες που μετέφεραν τα ειδησεογραφικά πρακτορεία ήταν δραματικές. Πάνω από 100 νεκροί, αντάρτες Ταλιμπάν αλλά στην πλειοψηφία τους άμαχοι, έχασαν τη ζωή τους. Ανάμεσα σε αυτούς κι οι δύο μικρότεροι γιοί του Αμπντούλ Χανάν, ηλικίας 12 και 8 χρονών.

Ποια η νομική βαρύτητα της διαταγής Κλάιν;

Η επεξεργασία της τραγικής υπόθεσης, που ξεκίνησε ο Αμπντούλ Χανάν, απασχόλησε τη γερμανική δικαιοσύνη επί μια δεκαετία. Το βάρος έπεσε κυρίως στη νομική αξιολόγηση της διαταγής του Γερμανού συνταγματάρχη. Ήξερε ή όφειλε να γνωρίζει ότι όχι οι αντάρτες Ταλιμπάν, αλλά άμαχοι Αφγανοί χωρικοί προσπαθούσαν να κλέψουν καύσιμη ύλη από τα βυτιοφόρα; Όφειλε ίσως να καταβάλει περισσότερες προσπάθειες για να ενημερωθεί ότι επρόκειτο για άμαχο πληθυσμό; Έπρεπε να δώσει πίστη στους πληροφοριοδότες του, που του περιέγραψαν λανθασμένα την κατάσταση εκεί; Και ποια νομική βαρύτητα είχαν οι ενέργειες του Γερμανού συνταγματάρχη, κυρίως υπό το φως του δικαιώματος στη ζωή που προβλέπεται από την Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα; Μετά από δικαστικό μαραθώνιο ενώπιον της γερμανικής δικαιοσύνης ο Αμπντούλ Χανάν και η οργάνωση προάσπισης ανθρωπίνων δικαιωμάτων European Center for Constitutional and Human Rights (ECCHR) με έδρα το Βερολίνο προσέφυγαν το 2016 στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ΕΔΔΑ.

Οι δικαστές εξέτασαν σε βάθος όλη τη νομική διαδικασία και τις αποφάσεις της γερμανικής ποινικής και αστικής δικαιοσύνης και αποφάνθηκαν ότι οι Γερμανοί συνάδελφοί τους διερεύνησαν όλα τα υπάρχοντα στοιχεία για το τραγικό περιστατικό και ότι δεν υπάρχει σκιά αμφιβολίας για την αλληλουχία των γεγονότων εκείνη την ημέρα και νύχτα στην Κουντούζ. Παράλληλα, οι δικαστές επαναβεβαίωσαν αποφάσεις της γερμανικής δικαιοσύνης, η οποία σε διάφορες προηγούμενες δίκες είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι κατά την υποκειμενική εκτίμηση του συνταγματάρχη Γκέοργκ Κλάιν δεν υπήρχε αμφιβολία ότι κοντά στα βυτιοφόρα βρίσκονταν Ταλιμπάν και όχι Αφγανοί χωρικοί. Οι Ευρωπαίοι δικαστές υιοθέτησαν σκεπτικό γερμανικών δικαστηρίων, σύμφωνα με το οποίο μέλη του στρατού δεν διέπραξαν εγκλήματα πολέμου σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, επειδή δεν είχαν την πρόθεση να προκαλέσουν υπερβάλλουσες παράπλευρες απώλειες και δεν περίμεναν θύματα από τον άμαχο πληθυσμό. Αντίθετα, υπερίσχυσε η πρόσληψη μιας επικείμενης απειλής επίθεσης εναντίον γερμανικών θέσεων.

Δικαστικό τέλος μιας πολύπλοκης υπόθεσης

Πέραν όλων αυτών το ΕΔΔΑ επιβεβαίωσε αξιολόγηση της υπόθεσης από την αποστολή των ΗΕ στο Αφγανιστάν και τον Ερυθρό Σταυρό. Υπάρχει και πόρισμα Εξεταστικής Επιτροπής του γερμανικού Κοινοβουλίου, που το 2011 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο συνταγματάρχης Κλάιν παραβίασε μεν τους επιχειρησιακούς κανόνες της ISAF και την αρχή της αναλογικότητας σε σχέση με τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς, αλλά αξιολόγησε την απόφαση ως κατανοητή, επειδή σύμφωνα με όσα νόμιζε καλή τη πίστει υπηρετούσε την προστασία των εκεί Γερμανών στρατιωτών. Τέλος τον περασμένο Δεκέμβριο το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο δεν έκανε δεκτή προσφυγή του ενάγοντος Αμπντούλ Χανάν για καταβολή αποζημίωσης με το αιτιολογικό ότι γι' αυτήν την περίπτωση δεν απορρέουν αξιώσεις, γιατί δεν πρόκειται για πράξη που εμπίπτει στις διατάξεις του Αστικού Κώδικα περί ανάληψης ευθύνης δημόσιου λειτουργού έναντι τρίτων. Πάντως η Γερμανία κατέβαλε στον ενάγοντα, όπως και σε όλες τις οικογένειες των θυμάτων 5000 δολάρια ως ανθρωπιστική βοήθεια.

Με την σημερινή πολυαναμενόμενη απόφαση του ΕΔΔΑ στο Στρασβούργο μπαίνει τέλος στον μακρύ δρόμο μιας υπόθεσης εξαιρετικά πολύπλοκης μέσα από δικαστικές αρχές και δικαστήρια διαφόρων βαθμίδων. Οι ανώτατοι δικαστές φώτισαν για μια ακόμη φορά λεπτομέρειες που άπτονταν γερμανικού και διεθνούς δικαίου και στο τέλος απάλλαξαν τη γερμανική δικαιοσύνη και πολιτική. Τελικά οι 17 δικαστές από χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης, μεταξύ αυτών και ο Έλληνας Λίνος-Αλέξανδρος Σισιλιάνος, καθηγητής Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου του ΕΚΠΑ, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι βομβαρδισμοί στην Κουντούζ ήταν ένα φοβερό γεγονός, για το οποίο όμως δεν στοιχειοθετείται ατομική ενοχή. Ενώ οι αποφάσεις της γερμανικής δικαιοσύνης δεν παραβιάζουν τα άρθρα 3 (δικαίωμα στη ζωή) και 13 (δικαίωμα αποτελεσματικής προσφυγής) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Μπάρμπαρα Βέζελ DW, dpa

Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου