8 Μαΐου 1945: Ημέρα ήττας ή απελευθέρωσης;

Στις 8 Μαΐου 1945, τα όπλα επιτέλους σίγησαν. Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, που ξεκίνησε από το ναζιστικό γερμανικό Ράιχ του Αδόλφου Χίτλερ το 1939, είχε τελειώσει. Με την άνευ όρων παράδοση της Βέρμαχτ τερματίστηκε η αιματοχυσία εκατομμυρίων - τουλάχιστον στην Ευρώπη.

Για τους συμμάχους με επικεφαλής την τότε Σοβιετική Ένωση, τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία  παρ' όλα τα δεινά, η 8η Μαΐου ήταν φυσικά και ένας λόγος γιορτής. Το κλίμα στη σπαρασσόμενη από τον πόλεμο Γερμανία, που χωρίστηκε σε τέσσερις ζώνες κατοχής από τις νικήτριες δυνάμεις, ήταν όμως αρκετά διαφορετικό. Η ολοκληρωτική στρατιωτική ήττα συνοδεύτηκε από αισθήματα ενοχής και ντροπής. Με την επίθεση στην Πολωνία, το γερμανικό Ράιχ είχε πυροδοτήσει τον παγκόσμιο πόλεμο και ήταν ένοχο για πρωτοφανή εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, κυρίως για τη συστηματική εξόντωση έξι εκατομμυρίων Εβραίων.

Τέοντορ Χόις: «Ξέραμε τι συνέβαινε»

Στις 8 Μαΐου 1949, ακριβώς τέσσερα χρόνια μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, πολιτικοί από διάφορα κόμματα συναντήθηκαν στη Βόννη για να ψηφίσουν το Σύνταγμα της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας (Θεμελιώδης Νόμος). Ο Ελεύθερος Δημοκράτης (FDP) Τέοντορ Χόις άδραξε αυτήν την ευκαιρία για να εμβανθύνει τις σκέψεις του για το τέλος του πολέμου: «Βασικά, η 8η Μαΐου 1945 παραμένει το πιο τραγικό και αμφισβητήσιμο παράδοξο στην ιστορία για τον καθένα μας. Γιατί συμβαίνει αυτό; Επειδή λυτρωθήκαμε και καταστραφήκαμε μαζί».

Τον Σεπτέμβριο του 1949, ο  Χόις εξελέγη ο πρώτος ομοσπονδιακός πρόεδρος. Τρία χρόνια αργότερα επισκέφθηκε το πρώην στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπέργκεν-Μπέλσεν. «Οι Γερμανοί δεν πρέπει ποτέ να ξεχάσουν τι συνέβη σε ανθρώπους της εθνικότητάς τους εκείνα τα επαίσχυντα χρόνια», λέει ο αρχηγός του κράτους της Δυτικής Γερμανίας για το Ολοκαυτώμα που διέπραξε η Γερμανία. Και ο Χόις προσθέτει: «Ξέραμε τι συνέβαινε».

Ένα μνημείο στον Κόκκινο Στρατό

Ενώ υψηλόβαθμοι πολιτικοί στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία αγωνίζονταν να βρουν λόγια και χειρονομίες αναγνώρισης των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν στο όνομα της Γερμανίας, η Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας (DDR), που ιδρύθηκε στις 7 Οκτωβρίου 1949, γιορτάζει την κρατική λατρεία κατά του φασισμού που υιοθέτησε η Σοβιετική Ένωση. Το πιο ορατό σύμβολο ήταν το γιγάντιο μνημειακό συγκρότημα που εγκαινιάστηκε την τέταρτη επέτειο από το τέλος του πολέμου σε ένα νεκροταφείο του Βερολίνου με πάνω από 5000 πεσόντες στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού.

Στο επίκεντρο βρίσκεται ένας στρατιώτης που κρατά στην αγκαλιά του ένα μικρό παιδί και πατάει με τις μπότες του μια ναζιστική σβάστικα. Με αυτό το μνημείο ύψους 30 μέτρων, όσοι είχαν την εξουσία στη ΛΔΓ διαμόρφωσαν από την πρώτη μέρα την εικαστική γλώσσα του εορτασμού τους για το τέλος του πολέμου. «Ο Απελευθερωτής», όπως είναι γνωστή η γιγάντια φιγούρα, είναι συνώνυμο της νικηφόρας Σοβιετικής Ένωσης επί της ναζιστικής Γερμανίας.

Αντίθετα στη Δυτική Γερμανία μόνο κατά την 20ή επέτειο από το τέλος του πολέμου, ο διάδοχος του Αντενάουερ, Λούντβιχ Έρχαρντ (CDU), ήταν ο πρώτος υψηλόβαθμος πολιτικός στη Δύση που χρησιμοποίησε τη λέξη «απελευθέρωση». Ωστόσο, στηλίτευσε ταυτόχρονα την έλλειψη ελευθερίας στις κομμουνιστικές χώρες. Αν η αδικία και η τυραννία είχαν εξαλειφθεί από τον κόσμο με την ήττα της χιτλερικής Γερμανίας, η ανθρωπότητα θα είχε ικανό λόγο να «γιορτάσει την 8η Μαΐου ως ημέρα μνήμης της ελευθερίας».

Ο Βίλι Μπραντ επαινεί την ΛΔΓ

Χρειάστηκαν άλλα πέντε χρόνια πριν η πολιτική ελίτ της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας αλλάξει αποφασιστικά την άποψή της για το τέλος του πολέμου. Το 1970 υπογράφηκαν τα Σύμφωνα της Μόσχας και της Βαρσοβίας υπό τον πρώτο καγκελάριο του SPD, Βίλι Μπραντ. Η συμφιλίωση με τους πρώην εχθρούς της εποχής του πολέμου, τη Σοβιετική Ένωση και την Πολωνία, αποτελούν ορόσημα στην πολιτική της ύφεσης. Για αυτό, ο σοσιαλδημοκράτης τιμήθηκε ένα χρόνο αργότερα με το Νόμπελ Ειρήνης.

Στην ομιλία του στις 8 Μαΐου λείπει η λέξη «απελευθέρωση», αλλά ο Μπραντ αποτίει ακόμη περισσότερο φόρο τιμής στον ρόλο που διαδραμάτισαν οι γυναίκες, οι πρόσφυγες και οι εκτοπισμένοι στην ανοικοδόμηση της Γερμανίας. Επαινεί ιδιαίτερα «τους συμπατριώτες μας στη ΛΔΓ». Μπροστά σε μεγαλύτερες δυσκολίες και κοινωνικές συνθήκες «που δεν επέλεξαν, πέτυχαν επιτυχίες για τις οποίες είναι περήφανοι και που πρέπει να αναγνωρίσουμε πλήρως».

«H απελευθέρωση ήρθε απ' έξω»

Υπό τον πρώην υπουργό Εξωτερικών του Μπραντ Βάλτερ Σελ (FDP), Πρόεδρο της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας από το 1974, ο δυτικογερμανικός τόνος σχετικά με το νόημα της 8ης Μαΐου 1945 άλλαξε με πρωτοποριακό τρόπο: «Απελευθερωθήκαμε από έναν τρομερό ζυγό, από πόλεμο, δολοφονία, σκλαβιά και βαρβαρότητα», λέει στην 30ή επέτειο από το τέλος του πολέμου. «Αλλά δεν ξεχνάμε ότι αυτή η απελευθέρωση ήρθε απ' έξω, ότι εμείς οι Γερμανοί δεν μπορέσαμε να αποτινάξουμε μόνοι μας αυτόν τον ζυγό». Ο αρχηγός του κράτους υπενθύμισε επίσης ότι η Γερμανία δεν έχασε την τιμή της το 1945, αλλά όταν ο Χίτλερ ανήλθε στην εξουσία το 1933.

Επιμέλεια: Ευθύμης Αγγελούδης