"Izvještaj Komisije za Srebrenicu ne može biti odbačen"
14. august 2018
U intervjuu za DW bivši potpredsjednik Komisije za Srebrenicu Smail Čekić govori o istraživanju genocida, namjerama Vlade RS-a da poništi izvještaj Komisije i spiskovima osoba koje se dovode u vezu sa ratnim zločinima.
DW: Komisiju za istraživanje događaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995. (u daljem tekstu Komisija za Srebrenicu) formirala je vlada bosanskohercegovačkog entiteta Republike Srpske (RS). Kako je došlo do formiranja te Komisije?
Smail Čekić: Dom za ljudska prava pri Ustavnom sudu BiH naložio je vlastima RS-a da, povodom više apelacija žrtava genocida u Srebrenici, odgovori na mnoga pitanja, posebno da utvrdi sudbinu stradalih i njihov identitet, način stradanja itd. Vlada RS-a je o tome pripremila jednu informaciju, ali Dom za ljudska prava i tadašnji visoki predstavnik za BiH gospodin Paddy Ashdown nisu bili zadovoljni tom informacijom. Vlada RS-a je potom formirala posebnu Komisiju. Članovi komisije bili su petorica Srba, jedan Britanac i ja, Bošnjak. Ja sam u toj Komisiji bio i predstavnik zajednice žrtava genocida.
Šta je Komisija utvrdila tokom svog mandata?
Komisija je prikupila brojnu dokumentaciju različite provenijencije, uključujući i onu koja do tada nije bila poznata, kao što su npr. originalni redovni borbeni izvještaji Glavnog štaba bivše Vojske Republike Srpske (VRS). Te izvještaje otkrila su dvojica potpredsjednika Komisije u jednom manjem objektu VRS-a u Bijeljini, što je posebna priča. Drugo, Komisija je izvršila rekonstrukciju događaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula '95, ili kako to u njenom izvještaju od juna mjeseca 2004. stoji „cjelovitije je sagledala navedene događaje i s tim u vezi utvrdila da je u periodu od 10. do 19. jula '95. godine likvidirano više hiljada Bošnjaka na način koji predstavlja teška kršenja međunarodnog humanitarnog prava, te da je izvršilac, pored ostalog, preduzeo mjere prikrivanja zločina premještanjem tijela", potom, što je izrazito značajno, prihvatila činjenicu da je riječ o genocidu. To znači da je vladina Komisija za Srebrenicu odgovorila na suštinsko pitanje prirode zločina koji su izvršeni u i oko Srebrenice jula '95. Komisija Vlade Republike Srpske tada je zaključila da su u genocidu učestvovale političke, vojne, policijske i upravne strukture RS-a. Zatim, Komisija je utvrdila broj i identitet nestalih lica, odnosno žrtava genocida, te otkrila lokacije masovnih grobnica. Nakon što je Komisija završila rad, Vlada RS-a je iduće godine, u okviru tih rezultata istraživanja, formirala posebnu „Radnu grupu za provođenje zaključaka iz konačnog izvještaja Komisije za Srebrenicu“. Članovi te grupe billi su šestorica Srba i jedan Bošnjak tj. ja. Tokom 2005. godine Radna grupa je na osnovu relevantnih dokumenata Komisije za Srebrenicu i dokumenata do kojih je došla vlastitim istraživanjem utvrdila koje su osobe, komande, jedinice i ustanove VRS-a, Ministarstva unutrašnjih poslova (MUP) i Ministarstva odbrane RS-a, kao i tadašnje Vojske Jugoslavije i MUP-a Republike Srbije, uključujući i osobe zaposlene u bezbjednosnim strukturama entiteta RS-a i države BiH učestvovale u zločinima genocida u Srebrenici jula 1995. godine.
Da li je to spisak, koji su članovi srebreničkih udruženja nadavno predali njemačkom BKA-timu u Wiesbadenu na čelu sa Klausom Zornom?
Jeste. Na spisku je više od 22.000 osoba sa svim podacima, od identiteta, preko jedinica u kojima su služili, do jedinstvenih matičnih brojeva, ali Radna grupa nije do kraja uspjela završiti te spiskove, jer je Vlada RS-a insistirala na okončanju istraživanja. Uprkos tome, rezultati Komisije za Srebrenicu i Radne grupe su od historijskog značaja, jer zločini koji su bili predmet istraživanja Komisije i Radne grupe predstavljaju teška kršenja Međunarodnog humanitarnog prava, uključujući zločin genocida.
Da li je pravosuđe u BiH i regiji iskoristilo vaša istraživanja, konkretno pomenute spiskove, radi procesuiranja ratnih zločina?
Mislim da Tužilaštvo BiH nije u dovoljnoj mjeri posvetilo pažnju rezultatima naših istraživanja, iako je Komisija otkrila nove dokumente (izvještaje Glavnog štaba VRS) koje do tada Haški tribunal nije imao.
Čini se da vlasti RS-a sada žele odustati od tih izvještaja pa je za utorak (14.7.) zakazana posebna sjednica Narodne Skupštine (NS) RS-a na kojoj bi se, kako se očekuje, trebalo ponovo raspravljati o radu Komisije za Srebrenicu. Očekujete li da će rezultati Komisije biti odbačeni i da li je tako nešto uopće moguće učiniti s ove vremenske distance?
Ja sam od predsjednika NSRS-a gospodina (Nedeljka) Čubrilovića dobio poziv da prisustvujem „posebnoj" sjednici Skupštine, ali ne i da učestvujem u njenom radu, zbog čega sam taj poziv odbio. Srpska nacionalistička elita na čelu sa Miloradom Dodikom sada ide na odbacivanje Izvještaja Komisije za Srebrenicu jer im je taj izvještaj, s obzirom na činjenicu da su ga svojevremeno sami prihvatili, teži od svih haških presuda. Jasno je da je Dodikova destruktivna politika uperena protiv države BiH s namjerom priključenja RS-a Srbiji, a to nije moguće ako je vlast RS-a i sama, prihvatanjem Izvještaja Komisije za Srebrenicu, priznala da je počinjen genocid. Pet srpskih članova Komisije potpisali su Izvještaj o Srebrenici. Radna grupa je, također, usvojila sve te izvještaje. Vlada RS-a je prihvatila rezultate istraživanja Komisije, uputila ih Domu za ljudska prava, a Dom za ljudska prava i Ured visokog predstavnika također su prihvatili rezultate našeg istraživanja. Time su izvještaji Vlade RS-a, odnosno vladine Komisije, postali konačni, verifikovani od svih političkih i pravnih subjekata u ovoj državi i oni više ne mogu biti predmet rasprave. Vlast RS-a može formirati neku novu komisiju, ali rezultate Komisije iz 2004. godine niko ne može poništiti, ukinuti niti revidirati. NSRS u ovom slučaju nije nadležna ni kompetentna da to uradi.
Vi ste sa pozivom dobili i materijale za sjednicu NSRS-a. Šta je u tim materijalima i šta se na osnovu njih može zaključiti?
Milorad Dodik je za posebnu sjednicu NSRS-a pripremio informaciju o izvještaju Komisije o događajima u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula, on je i autor te informacije. Riječ je o tekstu prepunom insinuacija, izmišljotina, falsifikata i obmana domaće i međunarodne javnosti. U toj informaciji on, između ostalog, kritikuje Komisiju što je istraživala samo zločine počinjene nad Bošnjacima, ali takav je bio mandat Komisije. U odluci Vlade RS-a iz decembra 2003. godine decidno je navedeno šta Komisija treba da radi, a tu se nisu spominjale sprske žrtve. U informaciji NSRS-u Dodik, također, navodi da je spisak nestalih i drugih žrtava genocida u Srebrenici sačinjen uz prijetnju tadašnjeg visokog predstavnika Paddyja Ashdowna, što je najgrublja laž. U okviru Komisije za istraživanje događaja u Srebrenici formiran je poseban tim koji je imenovala Vlada RS-a. Svi članovi tog tima bili su Srbi i oni su unosili podatke o žrtvama, nestalim licima itd. Tu apsolutno nije bilo nikakvog pritiska. Ono što Dodika u ovom slučaju najviše muči je činjenica da je Komisija Vlade RS-a prihvatila konstataciju da je u Srebrenici izvršen genocid. Pored Dodikove informacije, u materijalima koji su dostavljeni narodnim poslanicima i meni nalazi se i jedan izvještaj o radu i rezultatima Komisije Vlade RS-a za istraživanje događaja u i oko Srebrenice čiji je autor republički (RS) Centar za istraživanje rata i ratnih zločina te traženje nestalih lica. Taj tekst ima 24 stranice od kojih se na 13 strana govori o stradanju Srba u Srednjem Podrinju, što sa Izvještajem Komisije za Srebrenicu iz 2004. godine nema nikakve veze. To su prizemeni pokušaji negiranja izvještaja Komisije i Radne grupe za Srebrenicu. Taj tekst republičkog Centra za istraživanje rata i ratnih zločina ustvari je politički pamflet manipulativnog karaktera. NSRS želi rezultate istraživanja Komisije za Srebrenicu proglasiti ništavnim, ali to neće imati nikakvog značaja, jer su rezultati Komisije za Srebrenicu jednoglasno usvojeni na različlitim nivoima, verifikovani od najznačajnijih političkih i pravnih subjekata i nije ih moguće nakon 14 godina poništiti ili revidirati.
Smail Čekić je rođen 1953. godine u Plavu u Crnoj Gori. Diplomirao je historiju na Filozofskom fakultetu u Prištini 1976, a magistrirao na Filozofskom fakultetu u Beogradu 1980. godine. Doktorirao je na Filozofskom fakultetu u Zadru 1990. godine. Iste godine na Fakultetu političkih nauka u Sarajevu izabran je za docenta na predmetu Vojna historija. Početkom rata angažiran je u Državnoj komisiji za prikupljanje činjenica o ratnim zločinima na području BiH, a oktobra 1992. godine izabran je za direktora Instituta za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava u Sarajevu. Redovni je profesor Historije BiH na Fakultetu političkih nauka u Sarajevu. Vlada RS-a ga je 2004. godine imenovala za potpredsjednika Komisije za istraživanje događaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995.