Prag'a yabancı bir Praglı: Kafka

Ünlü yazar Kafka, 40 yaşındayken Viyana yakınlarında bir senatoryumda hayata veda etti. Ancak bugün dünyaca ünlü çoğu yapıtı, o dönemde henüz yayımlanmamıştı.

Arkadaşı Max Brod, Kafka’nın ölümünden sonra, 20‘inci yüzyıl edebiyatının şaheserleri olarak bilinen ”Dava”, ”Amerika” ve ”Şato” adlı romanlarını yayımladı. Prag’ta doğan Kafka, yazılarında özellikle modern toplum bireylerinin kendilerine yabancılaşmasını konu edindi.

Anlaşılması zor yazar

Doğduğu yerde anlaşılması uzun zaman alan Kafka, 3 Temmuz 1883‘te Yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi ve babası Hermann’ın sert disipliniyle yetişti. Oğlunu, Prag’taki Alman Lisesi’ne gönderen baba, daha sonra da Kafka’nın hukuk öğrenimi görmesini sağladı. Franz Kafka, daha sonra bir sigorta şirketinde memur oldu ve günlük yaşamı bürokrasi içinde geçti. Yazdıklarında da hep davalar ve kararlarla uğraştı, anlaşılması zor ”yasalar” karşısında tek başına insanın çaresizliğini anlattı. İşte Kafka’dan bir alıntı:

”Ormanda yolunu kaybetmiş çocuklar gibi terkedilmişizdir... Önümde durup bana baktığında, içimdeki acıları sen nereden bilebilirsin ki ve ben, seninkileri nereden bilebilirim ki? Önünde diz çöküp ağlasam ve seninle konuşsam, birinin sana sıcak ve korkunç diye nitelediği cehennemden daha fazla ne bilebilirsin ki hakkımda? Belki sadece bu yüzden biz insanlar birbirimizin karşısında -cehennemin girişindeki gibi- saygılı, düşünceli ve sevgi dolu olarak durmalıyız...”

Ülkesinde yasaklandı

Kafka, ülkesinde onlarca yıl benimsenmemiş ve yasaklanmıştı. Nazi işgalciler, yapıtlarını ”Yahudi-soysuz yapıtlar” olarak niteleyerek reddederken, komünistler de onu yozlaşmış ve burjuva bir yazar olarak algılıyorlardı. İlk kez 60’lı yılların ortalarında Alman Dili ve Edebiyatı uzmanı Eduard Goldstücker, Kafka hakkında Çekoslovakya’da bir konferans düzenlenmesini sağladı. Franz Kafka’nın edebi yapıtlarını incelemek suretiyle, o dönem Sosyalist ülkelerde geçerli olan ”sosyalist realizm”in aşılması amaçlanıyordu.

Prag’a dönüşü uzun zaman aldı

1989 yılında siyasi dönüşüm başladı ve ideolojik engeller yıkıldı. Ne var ki; Kafka yapıtlarının Prag’a dönmesi daha uzun zaman aldı. Ama sonrasında doğduğu evin yakınındaki bir kavşağa adı verildi, Prag’ın eski Yahudi mahallesinde birkaç aydan beri de heykelini görmek mümkün. Ancak Kafka, Çekler‘e hala yabancı geliyor. Kafka çevirmeni Josef Cermak, bunun suçlusunun sadece onun yapıtlarını yasaklayan komünistler olmadığını söylüyor:

”Hata, biz Çekler’in Kafka’yı anlamayı başaramamızdan kaynaklanıyor. 30’lu yıllarda da Çek Alman Dili ve Edebiyatçıları, kendilerini Kafka hakkında söz edecek yetenekte hissetmiyorlardı. Şimdilerde ise Kafka’nın yaşamı ve yapıtlarındaki Çek katkısını dile getirme şansına sahibiz. Ve bu katkı, tasavvur ettiğimizden daha da büyük."

Çekler Kafka’yı yeni yeni anlıyor

Kafka’nın 80‘inci ölüm yıldönümünde, hakkındaki bilgileri daha da derinleştirmek ve Prag’ın bu uzun zaman sürgün edilmiş oğluna olan ilgiyi uyandırmak üzere bir festival düzenlendi. Dört hafta sürecek bu festivalin hedefini, Prag’taki Kafka heykelinin tasarımını hazırlayan heykeltıraş Jaroslav Rona şöyle anlatıyor:

”Kafka’yı okuduğumuzda, bundan garip bir zevk alırız. Kafka, yaşamın küçük olayları ile ilgilenmiş, ama bu küçük olayları açıp didikleyerek, öyle boyutlarda sunmuş ki, kavranması güç hale gelmiş. Bu, inanılması güç birşey. Sanki bir insan değil de Marslı bir yaratık ya da bir böcek bu satırları kaleme almış gibi bir duygu...”