Mısır'ın en ünlü devrimcisi: Akhenaton

Amerikalı minimalist besteci Philip Glass'ın, 1983 tarihli "Akhenaton" adlı operası, Mısır firavunu Akhenaton'un yaşamından esinleniyor. Tıpkı Albert Einstein hakkındaki "Einstein on the Beach" ve Mahatma Gandhi hakkındaki "Satyagraha"da olduğu gibi Glass'ın üçüncü biyografik operası da yaşadığı çağda radikal vizyonuyla devrim yaratan tarihsel bir figür üzerinde yoğunlaşıyor.

Mısır'ın 18'inci Hanedanlığı'nın eski firavunu, Akhenaton adını almadan önce IV. Amenhotep olarak biliniyordu. Akhenaton, M.Ö. 1353'te babasından devraldığı yönetimini 17 yıl boyunca sürdürdü. Rejiminin büyük bir bölümünü tek tanrılı bir dini sistem kurmaya adadı ve bu onu Mısır tarihinin en tartışmalı ve etkileyici figürlerinden biri haline getirdi.

Mısır uygarlığının uzun süredir binlerce tanrıya dayanan ibadeti, Akhenaton tarafından reddedildi. Firavun, tek tanrılı Aten dinini kurdu. Oluşturduğu inanışın bir başka radikal özelliği de insan tasvirli Tanrı ve putlara tapılmasını yasaklamış olması. Atenizm olarak bilinen din, tarihte tek tanrılığın ilk örneklerinden biri olarak kabul ediliyor.

Mısır tarihinin Akhenaton iktidarı altındaki dönemi Amarna Dönemi olarak bilinir. Amarna, firavunun hem kraliyet ikametgâhını hem de ana ibadethanesi Aton'u kurduğu arkeolojik kent. Amarna sanat tarzı, daha önceki tarzdan radikal bir biçimde farklılık gösterecek şekilde karakterize edildi. Örneğin, Aten tanrısı ve güneş ışınları genellikle küçük ellerde tasvir edildi.

Akhenaton, "Eski Mısır'ın Mona Lisa'sı" Nefertiti ile evlendi. Berlin'deki Neues Müzesi'ndeki koleksiyonun bir parçası olan büstü, tüm Amarna eserlerinden en ünlüsü. İsmi "güzelin ortaya çıkışı" anlamına gelen Nefertiti hakkında çok az şey biliniyor. Bazı uzmanlar, kocası Akhenaton'un ölümü sonrası ve Tutankhamun'un taç giymesinden önce kısa süre hükümdarlık yaptığını düşünüyor.

Birçok akademisyen Nefertiti'nin önemli bir payeye sahip olduğunu ve yönetimde eşiyle birlikte yer aldığını kabul eder. Çiftin altı bilinen kızı vardı. Burada Aten'e ibadet ederken üç çocuklarıyla birlikte tasvir edilmişler. Ancak efsane çocuk kral Tutankhamun'un babasının Akhenaton ve annesinin Nefertiti olup olmadığı belirsizliğini koruyor.

Bugün hâlâ bu rölyefin Tutankhamun ve üvey kız kardeşi ve eşi Ankhesenamen'i mi yoksa onun kız kardeşi Meritaton ve firavun kocası Smenkhare'yi tasvir edip etmediği belirsizliğini koruyor. Tutankhamun, M.Ö. 1333'te taht için güçlü general Horemheb'in öğütleriyle büyüyen genç bir çocuk olarak yükselecekti.

Tutankhamun 18 yaşında öldüğünde general Horemheb yönetimi devraldı. Horemheb, Akhenaton, Nefertiti ve Tutankhamun'un tüm izlerini tarihten sildi. Akhenaton tarafından yaptırılan başkent Aton'u (fotoğrafta) yok ettikten sonra Mısır'ı göreceli bir barış ve istikrar içinde yönetti. Ölümü 18'inci Hanedanlık'ın sonu, torunu I. Ramses yönetimi altında yeni bir dönemin başlangıcı oldu.

Horemheb'in tarihten silmiş olması Tutankhamun'un mezarının Krallar Vadisi'nde bu kadar uzun bir süre yağmacıların gözünden kaçmasının sebebi olabilir. Mezarın 1922'de İngiliz arkeolog Howard Carter tarafından bulunması ve mezarda ortaya çıkan muhteşem eserlerin de etkisiyle büyük ölçüde unutulmuş olan 18'inci Hanedanlık'a ilgiyi yeniden canlandırdı.

Carter'ın keşfi antik Mısır'ı yeniden popüler hale getirmesine karşın, Mısır uygarlığı yüzyıllardır birçok insana ilham kaynağı oluyor. Fransız Jean-Francois Champollion, 1822'de Rosetta Stone'daki hiyeroglifleri deşifre etti ve Venedikli gezgin Giovanni Battista Belzoni, 19'uncu Yüzyıl'ın başlarında Giza'nın ikinci piramidinin keşfine öncülük etti.

Gizli bölmeler bulunduğu düşünülen Kral Tutankhamun'un mezar odası gelişmiş yeniden taranıyor. Araştırma, İngiliz antik Mısır araştırmacısı Nicholas Reeves'in teorilerine dayanarak 2015'te başlatıldı. Reeves, gizli bir bölümde Kraliçe Nefertiti'nin mezarının olabileceğine inanıyor. Önceki testler sonuçsuz kalsa da arkeologlar teoriyi kanıtlamanın "piyangoyu kazanmak" gibi olacağını söylüyor.