Hattuşaş Sfenksi konusunda ‘adil çözüm’ sözü

Almanya, Berlin’deki Bergama Müzesi’nde sergilenen Hattuşaş Sfenksi’nin Türkiye’ye iade edilmesi konusunda öncelikle sfenksin hukukî durumunun incelenmesini istiyor. Zira sfenksin hukuki açıdan kime ait olduğu şimdilik belirsiz. Bu belirsizliğin giderilmesi için de öncelikle taraflar arasında görüşmelerin yapılması planlanıyor. Almanya, görüşmelerin yapılacak olmasını bile büyük bir adım olarak değerlendiriyor. Uluslararası Turizm Fuarı (ITB)’na katılmak üzere Berlin’de bulunan Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay’ın temaslarında da konu gündeme geldi.

Henüz karar yok

Kültürel dış politikadan sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcısı Cornelia Pieper, Günay ile görüşmesinin ardından Deutsche Welle Türkçe Servisi’ne yaptığı açıklamada, sfenksin iadesi konusunda henüz bir karar alınmadığını söyledi. Bu konuda görüşmelerin daha yeni başlamakta olduğunu belirten Hür Demokrat Partili Pieper, hukukî açıdan yeni bir durumla karşı karşıya olduklarını kaydetti. Pieper, ”bana verilen bilgiye göre, eğer sfenks Prusya Kültür Varlıkları Vakfı’na ait değilse, Bergama Müzesi’nde bulunan bu sfenksin ne yapılacağına dair yeniden görüşmeler yapılması gerekiyor. Kuşkusuz bu konuda adil bir çözüm bulacağız.”

Pieper, yakın bir zamana kadar 1934 yılından beri Bergama Müzesi’nde sergilenen sfenksin, müzenin bağlı olduğu Prusya Kültür Varlıkları Vakfı’na ait olduğunu düşündüklerini söyledi. Ancak Pieper, hukukî incelemelerin ve görüşmelerin sonucunda sfenksin Türkiye’ye ait olduğu sonucuna ulaşılabileceğini kaydetti.

Türk ve Alman uzmanların, sfenksin iadesi ile müzecilik ve arkeolojik kazılar alanında işbirliğini görüşmek üzere nisan ayının ortasında Türkiye’de biraraya gelmesi planlanıyor. Pieper, Bakan Günay’ın kendisini Türkiye’ye davet ettiğini, büyük olasılıkla mayıs ayında Türkiye’ye giderek, birlikte Türk-Alman arkeologların birlikte çalıştığı Boğazkale’deki kazı alanını ziyaret edeceklerini söyledi. Pieper, arkeoloji konusunda iki ülke arasındaki işbirliğini artırmak istediklerini dile getirdi.

Hattuşaş Sfenksi’nin iadesi özel bir durum

Federal Almanya’nın Medya ve Kültürden Sorumlu Devlet Bakanı Bernd Neumann da meseleye bir çözüm bulunabileceği görüşünde. Kültür ve Turizm Bakanı Günay ile görüşmesinin ardından yazılı bir açıklama yapan Hrıstiyan Demokrat Neumann, burada karşılaştırılamaz özel bir durum söz konusu olduğu için verilecek kararın diğer iade taleplerine örnek oluşturamayacağını belirtti. Her iki ülkenin elinde de sfenksle ilgili yazılı bir anlaşmanın bulunmaması nedeniyle bu sfenksin iadesi özel bir durum olarak görülüyor. Dışişleri Bakan Yardımcısı Pieper de, başka bir tarihî eserin iadesinin söz konusu olamayacağını vurguladı.

Görüşmelere başlanması bile önemli

Sfenksin iadesine ilişkin kararın, Prusya Kültür Varlıkları Vakfı, Almanya’nın Medya ve Kültürden Sorumlu Devlet Bakanlığı ve Dışişleri Bakanlığı tarafından, nisan ayında yapılacak görüşme sonrasında verilmesi bekleniyor. Prusya Kültür Varlıkları Vakfı Başkanı Hermann Parzinger de meselenin yapıcı bir şekilde çözülmesi gerektiğine inanıyor. ”Bu nedenle Türk ve Alman taraflarının ucu açık olsa da konuyu görüşmesi önemli” diyen Parzinger sözlerini şöyle sürdürdü: ”Böyle bir görüşme sonucunda sadece bir dostluk jesti olarak sfenksi Türkiye’ye iade edebiliriz. Hukukî durum nedeniyle iadeye kendimizi mecbur hissettiğimiz için değil, gönüllü olarak geri verebiliriz. Bu olasılıklar arasında bulunuyor. Eğer iade gerçekleşirse, müzeler arasında ortak çalışma ve sergileri, eserlerin ödünç alınıp, verilmesini içeren bir işbirliğinin geliştirilmesini dilerim.”

Sfenksin iadesi yıllardır isteniyor

Türkiye Hattuşaş Sfenksi’nin iade edilmesini geçmiş yıllarda da istemişti. Sfenks yaklaşık 100 yıldan beri Berlin’de bulunuyor. Çorum yakınlarındaki Boğazkale’de 1907 yılında yapılan kazılar sırasında bulunan iki Hattuşaş Sfenksi 1915 yılında restorasyon amacıyla Almanya’nın başkenti Berlin’e getirildi. Bu sfenkslerden biri restorasyonu tamamlandıktan sonra 1924 yılında İstanbul’a geri gönderildi. Diğer sfenks ise 1934 yılında Bergama Müzesi’nde sergilenmeye başlandı. Almanya, yapılan anlaşmaya göre sfenkslerden birinin Berlin’de kalması gerektiğini iddia etti. Böyle bir anlaşmanın olmadığını öne süren Türkiye ise ilk kez 1938 yılında ikinci sfenksin de iadesini istedi. II. Dünya Savaşı sonrasında da bu isteğini belirli aralıklarla tekrarlayan Türkiye, Almanya’dan hep olumsuz yanıt aldı.

UNESCO'nun tavsiyesi

Almanya neden şimdi sfenksin iadesi konusunda bir çözüm arıyor? Bu soruyu Prusya Kültür Varlıkları Başkanı Parzinger şöyle yanıtladı. ”Türkiye son yıllarda bu duruma bir çözüm bulunması için çabalarını yoğunlaştırdı. Geçtiğimiz sonbaharda UNESCO’ya başvurdu. UNESCO ise her iki ülkenin de elinde belge olmadığı için Türk ve Alman tarafının biraraya gelerek soruna bir çözüm bulmasını tavsiye etti. Bu nedenle de şimdi bu meseleyi çözüme kavuşturmak istiyoruz.”

Türkiye-Almanya arasındaki kültürel ilişkiler

Diğer yandan, kültürel dış politikadan sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcısı Pieper, Bakan Günay ile yaptığı görüşmede Türkiye-Almanya arasındaki kültürel ilişkileri de ele aldıklarını söyledi. Bu çerçevede geçen yıl hayata geçirilen Tarabya Çeviri Ödülü'nün, bu yıl da Türkçe'den Almanca'ya ve Almanca'da Türkçe’ye edebî eserler kazandıran çevirmenlere verilmesi planlanıyor. Pieper, ödül töreninin Türkiye'den Almanya'ya göçün 50’inci yıldönümünün kutlanacağı ekim ayında planlandığını söyledi. İstanbul'daki Tarabya'da Türk ve Alman sanatçıları buluşturacak Villa Tarabya'nın da yine aynı tarihlerde hizmete girmesi tasarlanıyor.

© Deutsche Welle Türkçe

Jülide Danışman / Berlin

Editörler: Beklan Kulaksızoğlu / Hülya Köylü