Dünyanın yeniden düzenlendiği kasaba

Bretton Woods toplantısının başladığı 1 Temmuz 1944 tarihinde dünya, ekonomik ve mali açıdan tam bir harabe halinde idi. Toplantıya katılan ülke temsilcilerinin tamamı, küresel ticaretin yeniden oluşturulması için buna uygun yeni bir para sisteminin gerekliliğine inanıyordu. Bunun için de iki farklı tasarı üzerinde tartışmalar yürütüldü. Tasarıların ilki, ünlü Britanyalı ekonomist John Maynard Keynes’e aitti ve Keynes özetle, uluslarüstü bir banka tarafından basılacak, altına göre tanımlanacak bir para birimi üzerinde durmaktaydı.

Bonn Üniversitesi Tarih Bölümü’nden Dominik Geppert, Keynes’in önerisini şöyle değerlendiriyor: "Keynes modelinin özü, tüm sorumluluğun ve yeni para birimi üzerindeki yetkinin Amerikalılarda olmaması fikrine dayanıyordu."

Keynes’in bu planının aslında toplantının başından itibaren kaybetmeye mahkum olduğu belli idi. Bir tarafta o zaman ki dünyanın çok uluslu bir çözüme hiç hazır olmayan hali, diğer yanda Keynes’in temsil ettiği grup itibarı ile elinin zayıf oluşu onun tasarısının önünü kapatıyordu.

Dominik Geppert, "Keynes için bir başka sorun, toplantıda Britanya savaş borçlarının pazarlığını Amerikalılarla yürütme pozisyonunda olmasıydı. Britanya’nın, hiç de küçümsenmeyecek bir oranda Amerikan kredilerine ihtiyacı vardı" ifadelerini kullandı.

IMF'nin kuruluşu

Geppert’in dile getirdiği bu nedenlerden de dolayı Bretton Woods toplantısında Harry Dexter White’ın planı kabul edildi. White Amerikan Maliye Bakanlığı’nda çalışan bir memurdu ve öne sürdüğü tasarı, Amerikan Doları’nın uluslararası ekonomi ve ticaret hayatında sabit ve yönlendirici para birimi olmasını öngörüyordu. Buna göre tüm devletler Amerikan Doları dışında herhangi bir para birimini sadece istisnai durumlarda ve sınırlı oranda kullanmayı kabul edecek, karşılığında da ABD, bu ülkelerin ellerindeki doları, istedikleri zaman altına çevirecekti. Günümüzde dünya ekonomisinin taşıyıcı sütunlarından olan Uluslararası Para Fonu, Dünya Bankası ve Gümrük ve Ticaret Anlaşması da Bretton Woods toplantısında alınan kararlar neticesinde kuruldu.

15 Ağustos 1971 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Richard Nixon, ülkesinin Dolar rezervlerini altına çevirme zorunluluğunun iptal edildiğini açıkladı. "Nixon-Şoku" adı verilen bu açıklamanın ardından, Willy Brandt’ın başbakanlığındaki Federal Alman Hükümeti 1973 yılında Dolar’ı desteklemekten vazgeçtiğini ilan etti. Diğer ülkelerin de birer birer benzer kararlar alması ile Bretton Woods anlaşması çökmüş oldu. Merkezi Köln’de bulunan Alman Ekonomi Enstitüsü’nden Jürgen Matthes bu çöküşü şöyle açıklıyor: "Bretton Woods sistemi sonuç olarak, fazlası ile Amerikan merkezli olmasının bedelini ödedi. Özellikle Vietnam Savaşı ve ABD'nin bu savaş sırasında, örneğin Almanya gibi istikrarlı bir mali politika izlememesi sistemi çökertti."

Uluslararası Para Fonu ve Dünya Bankası ait oldukları sistem çökmüş olsa da varlıklarını bugüne dek sürdürmeyi başardılar. Kısa adı GATT olan Gümrük ve Ticaret Antlaşması ise zamanla isim değiştirerek Dünya Ticaret Örgütü (WTO) adını aldı.

© Deutsche Welle Türkçe

Danhong Zhang