Bankamatik 50 yaşında

İngilizce “Automatic Teller Machine” ifadesinin kısaltması olan ATM, İskoçyalı John Shepherd-Barron tarafından 50 yıl önce icat edildi. Ancak ilk kez ABD’de geniş kitlelerin kullanımına sunuldu ve büyük ilgi gördü. Bunun üzerine diğer Batılı sanayi ülkelerinde de yaygınlaştı. Resimde, Capital National Bank of Miami Direktörü Theodore Davis’in 5 Eylül 1968’de hizmete açtığı ATM görülüyor.

Otomatik para çekme makineleri 1970’lerde Avrupa’da giderek daha fazla ilgi görmeye başladı. Özellikle Federal Almanya başı çekiyordu. Ancak tek tük de olsa dönemin Doğu Almanya'da da bu makinelere rastlamak mümkündü. Radebeul Müzesi’nde sergilenen yukarıdaki ATM, o dönemden kalma.

Almanya’daki yaklaşık 60 bin bankamatikte nakit sıkıntısı hemen hemen hiç yaşanmıyor. Ancak ekonomik krize giren ülkelerde bankamatikler her zaman dolu olmayabiliyor. Tıpkı 2015 yazında büyük bir krizle boğuşan Yunanistan’da olduğu gibi. Bir hafta kapalı kalan bankaların ATM’lerinden her bir müşteri sadece 60 euro çekebiliyordu.

Hintliler de bankamatik şubelerinden elleri boş dönmenin ne demek olduğunu tecrübe etmek zorunda kaldı. 2016 sonbaharında Başbakan Modi, Hint Rupisi’nin piyasadaki en önemli banknotlarını bir gecede geçersiz ilan etti. Bunun üzerine büyükşehirlerdeki para otomatlarının önünde uzun kuyruklar oluştu. Çoğu Hintli, yeni banknotları ya hiç çekemedi ya da az bir miktarlarla yetinmek zorunda kaldı.

İdeolojik sınırları aşmayı başaran otomatik para çekme makinesi, bankacılık sisteminin sıkı bir denetime tâbi olduğu İran gibi İslamî kurallarla yönetilen ülkelerde yaygın olarak kullanılıyor. Bu “Batı icâdı” makine, İran’da günlük hayatın vazgeçilmezleri arasında yer alıyor.

Zaman içinde ATM’lerin işlevleri geliştirildi. Pek çok makinede artık para yatırma özelliği de mevcut. Hatta ABD’nin Florida eyaletindeki St. Lucie County Hapishanesi’ndeki tutukluların kefaletlerini bile bankamatikten yatırmak mümkün.

Berlin’deki bu ATM, Ağustos 2016’da kanunsuzların kurbanı oldu. Pek çok makinede, herhangi bir tahribat durumunda otomatik olarak devreye geren ve paraları geçersiz hale getiren bir boya püskürtme sistemi bulunuyor. Ancak bu önlemin artık devre dışı kaldığı bilgisi, soyguncular arasında hızla yayıldı ve arka arkya Almanya başkentindeki bankamatikler hedef alındı.

Hırvatistan’ın başkenti Zagreb’deki bu para çekme makinesi, Yıldız Savaşları (Star Wars) hayranlarını mest ediyor. Filmin sevimli robotlarından R2-D2 şeklinde tasarlanan ve kente ayrı hava katan ATM, sadece para çekmek isteyenlerin değil, fotoğraf meraklılarının da ilgil odağı.