Balkanlar’ın plastik çöp dağları

Bu plastik çöp dağları olmasaydı, Bosna-Hersek’in merkezindeki Raduša’nın dağları çok daha güzel görünebilirdi. Tüm çevre standartlarını karşılayan sadece beş yasal tesise karşın 10 bin kadar irili ufaklı yasadışı çöplük var. Bosna-Hersek’te atıkların sadece yüzde üçü geri dönüştürülüyor. Bütün Balkan bölgesinde durum benzer.

Geçen yaz bir ay boyunca Tuna Nehri boyundaki Vinča’da çöplükler yakıldı. Belgrad yakınlarındaki bölgede plastik, araç lastiği ve elektronik atıkların yakılmasından kaynaklanan dumanlar yayıldı. Burada her gün 2 bin 700 ton atık boşaltılıyor. Çöp dağlarının derinliklerinde, yanıcı metan gazı oluşuyor. Bu da itfaiye için bir kabus.

Sayısız plastik şişe, Sırbistan’daki güney Morava’da olduğu gibi nehirleri kirletiyor. Ayrıca endüstriyel tesisler ve kanalizasyon suları kirletiyor. Atık suyun sadece yüzde 8’i temizleniyor. AB’ye üyelik yolundaki Sırbistan’ın çevre sorunlarının üstesinden gelmek için yaklaşık on milyar euro yatırım yapması gerekiyor. Bu, devletin yıllık bütçesinden daha fazla.

Makedonya’nın kuzeybatısında Gostivar kentinin yakınındaki çöplük, yasadışı bir depolama alanı gibi görünüyor. Hemen hemen herşey buraya atılıyor. Düzen yok. Yerel hükümet, Haziran’dan itibaren uluslararası kreditörlerden alınacak 5 milyon euro ile buraya yatırım sözü verdi. Ancak henüz bir geri dönüşüm tesisi planlanmış değil. Ve bölge çöp toplayıcılar için “hazine” olarak kalmayı sürdürüyor.

Makedonya’nın başkenti Üsküp’te olduğu gibi bu kadar plastik atığın neden oluştuğuna dair sorunun yanıtını süpermarketlerde aramak gerekiyor. Batı Avrupalı ziyaretçiler plastik şişe ya da teneke kutulara depozito olmamasına şaşırıyor. Makedonya ve komşu ülkelerinde sadece cam bira şişelerine depozito var.

İlgili bakanlıkların vatandaşlarını AB’ye üye olma yolunda küçük bir kültür şokuna hazırlamaları gerekecek. Bugün hala her yerde bulunan ve market kasalarında büyük ölçüde ücretsiz olarak dağıtılan plastik torbalara karşı mücadele. Arnavutluk’ta 1 Temmuz’dan itibaren yasaklanıyor. Böylece artık İyonya denizi kıyısındaki Himara sahillerinde daha az plastik atık olması umuluyor.

Geçtiğimiz Aralık ayında Hırvatistan sahillerine vuran bu atıkların yüzde 80’inin Arnavutluk’tan geldiği söyleniyor. UNESCO Dünya Mirası Sit Alanı olan Dubrovnik’in tarihi kent merkezinde hoş olmayan görüntüler. Plastik yığınlar, şişelerin altında bulunan 800 kilogramlık bir deniz mayını ile birlikte bertaraf edildi.

Turistik kent Split’in yanı sıra Hırvatistan’daki tek yasal çöp deposu Dalmaçya bölgesinde. Eurostat’a göre AB üyesi Hırvatistan yıllık kişi basına 403 kilo çöp üretiyor. Bu 480 kilo olan AB ortalamasının altında. Karadağ’ın dışında (533 kilo) Batı Balkanlar’ın AB adayları da ortalamanın altında (Arnavutluk 396, Bosna 311, Sırbistan 268). Ama neredeyse hiç atık ayrımı yok.

Balkanlar renkli çöp bidonlarına henüz yabancı. Zaman zaman örneğin Belgrad veya Üsküp’te plastik atık bidonlarına rastlanıyor. Ancak atık ayrımı keyfe keder. Çöplerin yüzde 60’ının geri dönüştürüldüğü Hırvatistan adası Krk (fotoğrafta) ise bölgede örnek bir yerleşim. Krk, 2030’da Avrupa’nın enerji açısından bağımsız tek adası olmayı hedefliyor.