Roland Jahn: NSA nuk është si Stasi

Tryeza e rumbullakët në Poloni - kështu u quajtën bisedimet e zhvilluara në Varshavë nga 6 shkurti deri më 5 prill 1989 në fazën e tranzicionit nga regjimi komunist drejt republikës demokratike. Pjesëmarrës në këto bisedime ishin përfaqësues të " Partisë së punëtorëve të bashkuar", të sindikatës opozitare "Solidarnost" dhe të kishës katolike. Pikërisht në këtë tryezë të rumbullakët para 25 vjetësh u vendos kthesa për bllokun e Lindjes.

Deutsche Welle: Kthesa nisi më 6 shkurt 1989 me tryezën e rumbullakët në Poloni, dhjetë muaj pas kësaj ra muri i Berlinit. A është institucioni i tryezës së rumbullakët një mundësi për të iniciuar kthesën?

Roland Jahn: Në situata, kur krijohet një vakuum pushteti për shkak të përplasjes mes forcave të vjetra dhe të reja politike, tryeza e rumbullakët është një instrument i përshtatshëm për ta zgjidhur konfliktin në rrugë paqësore. Ulja e këtyre forcave në një tryezë të përbashkët është një simbol, që tregon se palët duan ta zgjidhin konfliktin së bashku. Suksesi i tryezës së rumbullakët në Poloni shërbeu si model edhe për grupet dhe partitë opozitare në ish-Republikën Demokratike të Gjermanisë, kur ato zëvendësuan rendin e vjetër.

Pas 25 vjetësh Gjermania në nivel ndërkombëtar konsiderohet si shembull për zbardhjen e diktaturës komuniste. Por si shihet ky proces brenda Gjermanisë - si e shihni ju vet si viktimë e atij regjimi procesin e zbardhjes së diktaturës komuniste?

Ndonëse kemi mundur ta zbardhim historinë, kjo asnjëherë nuk është e mjaftueshme, për më tepër për aq kohë sa ende ka njerëz, të cilët e kanë përjetuar represionin e kësaj diktature. Unë personalisht ndihem mirë. Unë kam pasur fat. Burgun dhe represionin kam mundur t'i përpunoj. Sot unë jetoj në një shoqëri demokratike dhe mund të jap kontributin tim e të influencoj për ndryshime. Ajo që unë do të dëshiroja më shumë sa i përket zbardhjes së të shkuarës do të ishte një pranim i fajit prej atyre që kanë vepruar në atë kohë. Për fat të keq janë shumë të paktë ata, që e pranojnë atë që kanë bërë. Ndaj shumë viktima edhe sot e kësaj dite kanë ndjesinë, se nuk njihen si të tilla. Një pranim i fajit do të krijonte një klimë pajtimi.

Në disa vende të ish-bllokut të Lindjes ende ndihet përçarja e shoqërisë. Në Gjermani duket se nuk ndodh kjo. Si e shpjegoni ju këtë?

Në Gjermani shumë shpejt u përcaktuan pikat e rëndësishme për procesin e zbardhjes së të shkuarës. Qëllimi ishte të nxirrej padrejtësia në pah, të rehabilitoheshin viktimat dhe të kuptoheshin mekanizmat e diktaturës.

A qëndron pra problemi në faktin, se në disa vende, ashtu si edhe në Poloni pas rëzimit të sistemit komunist u deshën dhjetë vjet e më shumë, për të hapur dosjet e regjimit?

Pikërisht në Poloni dosjet për një kohë shumë të gjatë nuk u hapën. Tek ne hapja e dosjeve ndihmoi që të kuptohej shpejt, se përse njerëzit ishin sjellë në atë mënyrë. Vetëm kështu mund të kapërcehet çështja e akuzave të ndërsjellta dhe mund të konceptohet e ardhmja bashkarisht. Në Poloni ekzistonte lëvizja masive e "Solidarnostit", por njëkohësisht kanë qenë të shumtë ata që bashkëpunonin me aparatin e shtetit. Sot ata hiqen sikur të mos ketë ndodhur asgjë. Nëse nuk përpunohet një e kaluar e tillë, ajo kthehet në shqetësim.

Institucioni për dosjet e regjimit komunist në Poloni administron jo vetëm arkiva, por ka edhe prokurorët e vet, të cilët përndjekin krimet e komunizmit. Përse nuk e ka bërë Gjermania këtë?

Synimi ishte që në fokus të ishte zbardhja dhe jo larja e hesapeve. Ç'vlerë do të kishte për mua, nëse do të dënohej dikush, që më ka bërë atëherë padrejtësi? E rëndësishme është, që ne kemi një shtet ligjor dhe që ka një klimë, në të cilën autorët e padrejtësisë mund ta pranojnë atë që kanë bërë. Shoqëria nuk përfiton nga dënimi e futja e tyre në burg.

Institucioni që ju drejtoni është pjesë e një rrjeti ndërkombëtar. Si funksionon bashkëpunimi me partnerët në vendet e ish-bllokut të Lindjes?

Në këtë rrjet ne nuk ofrojmë zgjidhje universale, sepse çdo vend ka të tjera kushte. Por ne shkëmbejmë përvoja, madje edhe negative, e kjo ndihmon në shmangien e gabimeve. Ka sektorë, si ndjekja penale apo mbrojtja e të dhënave, në të cilët zhvillohen diskutime kontrovesre. Secili përpiqet të gjejë rrugën më të mirë për vete.

Duket si një ironi e fatit, që ish-agjenti i SHBA-së, Edward Snowden, gjen mbrojtje pikërisht në kryeqytetin e ish-Bashkimit Sovjetik, pasi ai informoi opinionin lidhur me spiunimet gjithëpërfshirëse të shërbimit NSA të SHBA-së. Si e komentoni ju këtë?

Duhet të zhvillohet një sistem rregullash, edhe midis shteteve, në mënyrë që të mos shkelen të drejtat themelore. Ne po konfrontohemi me një diskutim interesant: se sa liri lejohet të kufizohet, për të mbrotjur lirinë? Deri në ç'masë mund t'u lejohet të veprojnë shërbimeve të fshehta, për të siguruar demokracinë? Si organizohet demokratizimi?

Ju shtroni shumë pyetje, por cilat janë përgjigjet tuaja?

Përmes zbardhjes së diktaturës komuniste ne mund t'i sensibilizojmë njerëzit. Ne mund të tregojmë, se ç'do të thotë kur një polici sekrete shërben për të siguruar pushtetin e partisë. Në këtë kontekst vlen të theksohet, se NSA nuk mund të vihet në një kandar me Shëbrimin e Sigurimit të Shtetit (Stasi) në ish-Republikën Demokratike të Gjermanisë. Por në një demokraci ne mund të diskutojmë, se ç'ndodh në Amerikë dhe tek ne dhe se si mund të përmirësohet kontrolli. Ne kemi mundësi të debatojmë në shtyp dhe në parlamente dhe nëse duam, ne kemi edhe mundësi të vendosim, për t'i shfuqizuar shërbimet sekrete. Kjo është liria e demokracisë.

Sipas jush cili është qëndirmi i duhur ndaj shërbimeve sekrete?

Në Gjermani gjithmonë ka ekzistuar vetëdija, që shërbimet sekrete duhen kontrolluar. Kjo vetëdije është forcuar edhe më shumë - prej Snowden, por edhe nga procesi i zbardhjes së diktaturës komuniste. Natyrisht të gjithë janë mirënjohës, që tani këto informacione janë nxjerrë në shesh. Megjithatë duhet të vlerësohet, nëse me to janë shkelur rregullat demokratike. Në disa situata shkelen rregullat për të ndihmuar njerëzit e kësisoj qëllimi justifikon mjetin. Por në fund të fundit këtë e vendos shoqëria dhe jo secili për vete.

Gazetari dhe aktivisti i të drejtave të njeriut nga Jena, Roland Jahn, u zgjodh më 28 janar 2011 nga Bundestag-u i Ngarkuar për Zyrën e Dosjeve të Sigurimit të Shtetit në ish-Republikën Demokratike të Gjermanisë. Ai e drejton këtë institucion qysh nga 14 marsi 2011.