Fluori në ujë - i shëndetshëm apo toksik?

Robert F. Kennedy Jr., djali i Prokurorit të Përgjithshëm të vrarë të SHBA-së dhe nipi i presidentit të vrarë John F. Kennedy, si dhe mbështetës i Donald Trump dhe skeptik i njohur i vaksinave — është sekretari i ardhshëm i shëndetësisë në SHBA.

Dhe Kennedy ka plane të mëdha për këtë punë. Në një postim në rrjetet sociale, Kennedy njoftoi se pas inaugurimit të Trump, fluorizimi i ujit në SHBA do të ndalohej.

Ai pohon se fluori është mbetje industriale dhe përgjegjëse për kancerin e kockave, çrregullimet neurologjike të zhvillimit, inteligjencën më të ulët te fëmijët dhe më shumë.

Çfarë është fluori?

Fluori shpesh ngatërrohet me fluorin në përdorim të zakonshëm. Fluorini është një gaz shumë gërryes dhe toksik me një erë të fortë. Kur reagon me ujin, formon acidin hidrofluorik, i njohur gjithashtu si acid fluor.

Fluoridet, nga ana tjetër, janë kripëra të acidit fluorik. Ato gjenden natyrshëm në minerale të ndryshme dhe në trupin e njeriut, kryesisht në kockat dhe smaltin e dhëmbëve, por edhe në gjak dhe lëngun e stomakut. Burimet natyrore të fluorit përfshijnë çajin e zi dhe jeshil, peshkun dhe asparagun. Në Gjermani, fluori i shtohet pastës së dhëmbëve dhe kripës së tryezës; në shumë vende të tjera, përfshirë Shtetet e Bashkuara, i shtohet edhe ujit të pijshëm.

Pse shtohet fluori në produkte të ndryshme?

Fluori gjendet në sasi të vogla në ujë.  Në fillim të shekullit të 20-të, shkencëtarët vunë re se nivelet më të larta të fluorit natyror në rajone të caktuara të SHBA-së shoqëroheshin me shkallë më të ulët të kaviteteve dentare tek fëmijët.

Ky zbulim çoi në praktikën e shtimit të fluorit në ujin e pijshëm në zona të tjera, gjë që mbetet një praktikë e zakonshme sot. "Një sasi e caktuar fluori është e dobishme për shëndetin e dhëmbëve," tha toksikologu Carsten Schleh.

Fluori nuk është thelbësor për mbijetesën e njeriut, por ndihmon në rimineralizimin e smaltit të dhëmbëve, duke reduktuar kështu rrezikun e kaviteteve.

Fluori përdoret globalisht në pastën e dhëmbëve, kripën dhe ujin e pijshëm si një masë kosto-efektive për parandalimin e kariesit. Ky vendim konsiderohet si një nga dhjetë ndërhyrjet më të mira të shëndetit publik të shekullit të 20-të nga Qendrat e SHBA për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (CDC)

Jo të gjithë po besojnë në fluori, siç ilustron postimi i Kenedit. Në disa qarqe, fluori është etiketuar si një toksinë që fajësohet për çështje të ndryshme shëndetësore.

A është i rrezikshëm fluori?

Reputacioni i keq i fluorit është kryesisht i pamerituar, tha Schleh: "Si çdo gjë tjetër, doza e bën helmin". Mbidozimi i fluorit është pothuajse i pamundur me pastë dhëmbësh, pasi zakonisht pështyhet në vend që të gëlltitet.

Situata është e ndryshme me ujin e pijshëm të fluorizuar ose kripën e gjellës. CDC thotë se 0.7 mg fluor shtohet për litër ujë, e cila përputhet me dozën e rekomanduar ditore për të vegjlit e moshës një deri në katër vjeç, sipas Institutit Federal të Gjermanisë për Mbrojtjen e Shëndetit të Konsumatorit dhe Mjekësisë Veterinare (BgVV).

Për të rriturit, instituti këshillon që të mos kalojnë 3.8 mg fluor në ditë. Mbidozimi tek fëmijët mund të shkaktojë njolla të bardha në dhëmbë, të njohura si fluorozë.

Marrja e tepërt afatgjatë e 10-25 mg në ditë mund të rezultojë në fluorozë skeletore, duke çuar në fraktura të kockave dhe deformime të kyçeve. Konsumi jashtëzakonisht i lartë i fluorit, midis 300 dhe 600 mg në ditë, mund të shkaktojë dëmtim të veshkave.

Fluori dhe studimet mbi të

Një meta-analizë e vitit 2023 eksploroi nëse fluori në ujin e pijshëm mund të dëmtojë zhvillimin e trurit. Studiuesit arritën në përfundimin se përqendrimet e fluorit që konsiderohen të sigurta nga CDC mund të kenë vërtet efekte negative në zhvillimin e trurit dhe inteligjencën e fëmijëve.

Autorët vunë në dukje se gjetjet e tyre mund të anojnë nga cilësia e ndryshme e studimeve të analizuara, me "një tendencë të përgjithshme për lidhje më të dobëta ose aspak në studimet e kryera më rigorozisht".

Një tjetër meta-analizë zbuloi se reduktimet e IQ-së, nëse ka, ndodhin vetëm kur marrja e fluorit tejkalon nivelet e rekomanduara. Bazuar në provat e disponueshme, nuk është e mundur të konkludohet përfundimisht nëse fluori shkakton ndonjë formë të çrregullimit neurologjik.

Nëse fluori hiqet nga uji i pijshëm i SHBA-së duke filluar nga 20 janari, Schleh parashikon të mos ketë rënie të çrregullimeve neurologjike, por potencialisht një rritje të kaviteteve tek fëmijët dhe të rriturit.

Për artikullin janë përdorur këto burime:

CDC: About Community Water Fluoridation (2024)

Environmental Research: Fluoride exposure and cognitive neurodevelopment: Systematic review and dose-response meta-analysis (2023). DOI: 10.1016/j.envres.2023.115239

Nature: A systematic review and meta-analysis of the association between fluoride exposure and neurological disorders (2021). https://doi.org/10.1038/s41598-021-99688-w

Bundesinstitut für gesundheitlichen Verbraucherschutz und Veterinärmedizin (BgVV): Verwendung fluoridierter Lebensmittel und die Auswirkung von Fluorid auf die Gesundheit (2002)