Навошта беларусы стварылі незалежную кінаакадэмію ў Еўропе?

17 лютага ў Берліне прэзентавалі Беларускую незалежную кінаакадэмію. Яе заснавалі сем беларускіх кінематаграфістаў і крытыкаў, якія вырашылі не чакаць, што свет зверне ўвагу на Беларусь, а пачалі дзейнічаць самі: прасоўваць беларускае кіно і тэмы, якія цікавяць беларускіх творцаў. Гэтым, распавядае рэжысёр Аляксей Палуян, павінна была б займацца дзяржава, на што ў выпадку Беларусі разлічваць не даводзіцца. Больш за 10 гадоў таму Палуян пераехаў у Германію, у 2021 годзе выйшаў яго поўнаметражны дэбют "Courage". DW пагутарыла з ім пра будучыню кінаакадэміі і пра тое, як кіно змяняе стаўленне да беларусаў і ці можна толькі праз мастацтва паўплываць на становішча беларускай мовы.

"У нармальных умовах гэтым павінна займацца дзяржава"

DW: Адразу пасля пачатку вайны вы апублікавалі ліст у падтрымку Украіны, пад якім падпісаліся беларускія кінематаграфісты. Ці стала стварэнне кінаакадэміі следствам гэтага працэсу?

Аляксей Палуян: У значнай ступені. Літаральна цягам некалькіх дзён мы сабралі больш за 130 подпісаў. У той момант стала зразумела, як хутка працуе салідарнасць. Мы пачалі думаць, што можна зрабіць з гэтым рэсурсам. Магчыма, кам'юніці, аб'яднанне, якое прама і далікатна будзе выказваць сваю пазіцыю.

Мы шмат думалі і ў рэшце рэшт вырашылі спыніцца на стварэнні кінаакадэміі прафесійных мастакоў, якія праз свае кантакты, імёны, рэпутацыю маглі б прасоўваць інтарэсы беларускага незалежнага кіно. Насамрэч, гэта сумна, калі незалежныя мастакі мусяць ствараць такую арганізацыю. Бо ў нармальных умовах гэтым павінна займацца дзяржава. Але што маем, з тым і працуем. Я вельмі рады, што людзі, якіх мы паклікалі ў каманду - спачатку Волю Чайкоўскую, пасля - Ігара Сукманава, - могуць ўзяць на сябе такую адказнасць. Шмат хто з нас паставіў свае ўласныя праекты на паўзу.

- Праекты, якія будзе прасоўваць кінаакадэмія, будуць рэалізаваныя выключна на беларускай мове? Якія наогул крытэрыі адбору?

- Адборам першых дзесяці праектаў займаліся кінакрытыкі Ірэна Кацяловіч і Ігар Сукманаў, пра крытэрыі лепш запытаць у іх.

Не магу сказаць, што праекты будуць выключна на беларускай мове. Мне хацелася б гэтага, але гэта воля аўтара. Камусьці патрэбен час, каб прыйсці да працы на беларускай мове, для кагосьці ўжо не паўстае пытання, на якой мове здымаць. Хтосьці працуе наогул з іншымі тэмамі і не гатовы здымаць пра Беларусь. 

- Ці будзе кінаакадэмія, напрыклад, займацца перакладамі фільмаў на беларускую мову?

- Мы хацелі б, але гэта шмат працы. Зараз мы выбудоўваем прыярытэты, што важна ў першую чаргу. Лічу, што на дадзены момант важней ствараць кіно, шукаць магчымасці здымаць праекты. Але мы, канешне, будзем рады, калі знойдуцца людзі, якія возьмуць на сябе такую адказнасць, далучацца да супрацы і зоймуцца перакладамі фільмаў з замежных моваў на беларускую.

- Як будзе фінансавацца кінаакадэмія?

- Любая кінаакадэмія - гэта грамадская арганізацыя. Зараз мы працуем як НДА, праз свае кантакты шукаем магчымасці атрымаць сродкі ад фондаў.

Цікавая рэч: Беларусь не ў Еўразвязе, а Беларуская незалежная кінаакадэмія ўжо запрошана ў Еўрапейскую кінаакадэмію, якая прасоўвае еўрапейскі кінематограф у свеце. Палітыка яшчэ далёка, а мастакі настолькі наперадзе.

На кінаакадэмію патрэбны вялікія сродкі. Спадзяюся, мы знойдзем пэўныя. Вядома, мы не можам доўгі час працаваць як валанцёры. Але мы можам падрыхтаваць глебу, каб працэсы запусціліся, каб у еўрапейскіх кінафондах з'явілася разуменне пра нас.

"Цяжка выбрацца з пазіцыі ахвяры, але толькі яна пабуджае да развіцця"

- Па вашым меркаванні, як за гады з пачатку пратэстаў змянілася стаўленне да беларусаў у Еўропе? Ці сталі еўрапейцы разумець, што Беларусь - гэта самастойная краіна?

- Пасля падзей 2020 года пэўная частка, напрыклад, нямецкага грамадства зразумела адрозненне Беларусі ад Расіі. Са старым пакаленнем усё яшчэ складана размаўляць: там даволі шмат уяўленняў, нібыта ўсё, што знаходзіцца пасля Польшы, - гэта Расія. Я не раз назіраў культурны шок, які наступаў, калі мы паказвалі фільм "Courage". Тым не менш, трэба працаваць больш, каб краіну хаця б перасталі называць Weißrussland (у перакладзе з нямецкай - Беларусія. - Рэд.). Калі пачалася вайна і я распавядаў гісторыі герояў фільму, як адзін з герояў жыў у Ірпені, то бачыў, што ёсць разуменне нюансаў. Але ўсё роўна гэтага мала. І я адчуваю вялікую патрэбу тлумачыць.

Больш маладая частка нямецкага грамадства выдатна ўсведамляе розніцу. Мастакі добра разумеюць, бо гэта вельмі эмпатычныя людзі. Але ёсць і кансерватары, якія, магчыма, нават не хочуць ведаць.

- Што змянілася пасля 24 лютага 2022 года, калі Расія напала на Украіну?

- Змяніўся фокус. Але што мы можам зрабіць? Толькі працягваць працу. Я не вельмі згодны з пазіцыяй ахвяры, бо гэта пасіўны статус, што для мастака не вельмі добра. У цяперашніх умовах складана выбрацца ў іншую пазіцыю, але толькі яна пабуджае да развіцця.

Пасля 24 лютага сітуацыя ўскладнілася. Мы зразумелі, што кінаакадэмію трэба ствараць таксама для таго, каб розніца паміж Беларуссю і Расіяй была нашмат больш заўважная. Рэктар Еўрапейскай кінаакадэміі неяк сказаў: "Раней мы не ведалі, да каго з беларусаў звяртацца, хто твар беларускага кіно". А зараз ёсць ініцыятывы, якія іх паказваюць. Апроч гэтага, калі будуць праблемы, калі кагосьці арыштуюць, напрыклад, гэтая ініцыятыва будзе біць ва ўсе званы.

"Мова - абярэг, асабліва падчас вайны"

- Падчас прэзентацыі кінаакадэміі вы прадставілі ў тым ліку свой новы ўласны праект "Чаканне Бернау". Распавядзіце пра яго, калі ласка.

- Я пакуль не магу казаць пра яго шмат, бо гэта адчувальная тэма і асабісты праект. Працую над ім ужо чацвёрты год, сам пішу сцэнар. Ён звязвае падзеі, што адбыліся ў Беларусі і ва Украіне, праз гісторыю паміж бацькам-чыноўнікам і сынам-актывістам. Таксама ён звязаны з часамі ГДР - там, у Бернау, жылі мае бацькі, і там я ледзь не нарадзіўся. Праект даследуе карані дыктатарскіх структураў, спрабуе паказаць гледачу, што дыктатарскія сістэмы робяць з людзьмі, якія ўмовы ім выстаўляе. Праз асабістую гісторыю адной сям'і я паказваю гэтую сітуацыю.

- 21 лютага адзначаецца Дзень роднай мовы. Як творца, што стварае ў тым ліку на беларускай мове, як вы раілі б прыцягваць увагу да яе?

- Калі пачалася вайна, я ліставаўся з калежанкай-беларускай, якая жыве ў Львове. Мы прыйшлі да высновы, штобеларуская мова - гэта наш абярэг. Калі наступаюць цяжкія часы - напрыклад, вайна, і калі беларусы размаўляюць ва Украіне на сваёй мове, гэта адразу сігналізуе пра тваю пазіцыю. І гэта абараняе цябе.

Часам я думаю, што папулярызаваць трэба. Часам мне падаецца, што гэта так відавочна, асабліва ў часы вайны. Калі адна краіна хоча знішчыць ідэнтычнасць іншай, мова - той фундамент, на якой усё трымаецца. У нас - тых, хто быў вымушаны з'ехаць, - цяпер няма сваёй краіны. Але мова аб'ядноўвае ўсё роўна. Як папулярызаваць? Праз садкі, адукацыю. З нізоў. Як мастак, я магу сказаць, што гэта магчыма праз кіно, літаратуру. Але часам гэтага мала. Патрэбна палітычная воля. Усё пачне працаваць толькі разам.

Глядзіце таксама: