امریکا وايي په افغانستان کې بشري حقونه خوندي نه دي

د امریکا  متحده ایالاتو د باندنیو چارو وزارت په یوې نړیواله کلنۍ اررونې کې بیا هم په افغانستان کې د بشري حقونو په اړه اندېښنه ښودل شوې او په دې اړه خپاره شوي رپوټ کې راغلي دي چې تېرکال په افغانستان کې د بشري او ښځو له حقونو سرغړونو دوام درلود، ناقانونه وژنې، نیونې او د زورزیاتي په ګډون نورې بشري سرغړونې شوي دي.

په دغې رپوټ کې د طالبانو  ادارې له لوري د ښځو پر کار او زده کړو بندیز ته په اشارې راغلي دي چې دغه بندیزونه لا سخت شوي او په تېر میلادي کال کې د طالبانو په پالیسو او تګلارو کې هېڅ نرمښت نه دی راغلی.

د امریکا د باندنیو چارو وزارت په دې کلني رپوټ کې راغلي دي چې طالبانو  تېر کال د پرځول شوي جمهوري دولت پلي کېدونکيو قوانینو ته د بدلون ورکولو اراده نه لرله، خو د دغې ډلې له لوري ځينې صادر شوي فرمانونه له پخواني قانون سره په ټکر کې دي.

وژنې، فزیکي ناوړه ګټه اخستنه، د طالبانو په زندانونو کې سخت او ګواښوونکی حالت، غیرعادلانه نیونې او توقیفول، د خلکو ورکېدل، د قضايي خپلواکۍ ستونزې، خپلسري، غیرقانوني لاسوهنې، په شخصي حریم ناقانونه تېری، په جګړو کې له ماشومانو ګټه اخستنه، پر رسنیو او د بیان پر ازادۍ بندیزونه، د خبریالانو پر وړاندې تاوتریخوالی، نیول، سانسور، انټرنیټي ازادیو اخستل، پر مذهبي ازادیو محدودیتونه، د سفر کولو محدودیتونه، د ټاکنو نشتوالی او ځینې نور مسایل په دغې رپوټ کې له بشري حقونو څخه د سرغړونې د مواردو په توګه یاد شوي دي.

د امریکا د باندنیو چارو وزارت په دغه رپوټ کې دا هم راغلي دي چې امریکا تر اوسه پرېکړه نه ده کړې چې طالبان یا کوم بل ارګان د افغانستان د دولت په توګه په رسمیت وپېژني.

دغې رپوټ ته د طالبانو ادارې په غبرګون کې ویلي دي چې په افغانستان کې د ټولو خلکو حقونه د «اسلامي شریعت» په رڼا کې تعریف شوي او د «ټولو خلکو حقونه د شریعت په رڼا کې» خوندي دي.

د طالبانو ادارې ویاند ذبېح الله مجاهد په یو غږیز پیغام کې چې د دغې ډلې تر ادارې لاندې ملي ټلویزیون پر خپلې ایکس پاڼې خپور کړی دی ویلي دي: «دا چې امریکا یا بل لویدیځ هېواد د بشري حقونو خبره کوي، هغوی دې غربي کلتور په نورو هېوادونو نه تحمیلوي. څه چې ښايي امریکا کې د حقونو په نوم تعریفېږي، هغسې په افغانستان کې نه شته. په شریعت کې چې څه حقونه دي، زموږ خلک د هماغې غوښتونکي دي.»

د سیاسي چارو شنونکي اسحق اتمر دویچه ویله ته وویل چې په افغانستان کې له کار او زده کړو د ښځو  بندول او پر هغوی محدودیتونه ډېرول د نړیوالو دا ادعا په رښتیا بدلوي، چې طالبان له بشري حقونو سر غړونه کوي.

هغه وویل: «په افغانستان کې له ښځو سره تاوتریخوالی د اوسنۍ ادارې له خوا دی. له زده کړو او کار یې محرومې کړي دي. دا یو بشري جنایت دی او عادي خبره نه ده. نورو اسلامي هېوادونو ښځو ته د زده کړو او کار حق ورکړی دی، دوی ګواکې له اسلام ناسم تفسیر تطبیقوي.»

اسحق اتمر وویل، په داسې حال کې چې د افغانستان اوسني واکمن د نړیوالې ټولنې غوښتنې ونه مني او نړیوال نورمونه پلي نه کړي، نو له نړۍ د رسمیت پېژندلو غوښتنه د ده په ټکو «احمقانه» ده.

لیکوال او ټولنیز فعال جان اغا بهار دویچه ویله ته وویل چې طالبانو له ټولو خلکو د کار، زده کړو، بیان ازادي، ټاکنو او د خپل غږ اوچتولو حقونه اخستي او «افغانستان اوس مهال د خلکو له پاره په یوه زندان بدل شوی دی.»

نوموړی وايي: «طالبانو نه یوازې دا چې له خلکو بشري اساسي حقونه اخستي، هغه حقونه چې د اسلام مبارک دين خلکو ته ورکړي، هغه یې ترې هم ترړولي دي.»

د امریکا د باندنیو چارو وزارت د امریکا د کانګرس په غوښتنه له ۱۹۷۷م کال راهیسې په نیږدې دوه سوه هېوادونو کې د بشري حقونو د وضعیت په اړه دا وړ رپوټ چمتو کوي، چې سږ کال پکې له افغانستان  نیولې تر روسیې، اوکراین، سوډان، اسرائیل او غزې پورې د انساني حقونو څخه د سرغړونې پېښو او حالاتو ته کتنه شوې ده.