څیړنه: په نړۍ کي ۸۰۰ میلیونه خلک په ديابت اخته دي

د یوې نوې څېړنې له مخې په دغي ناروغي د اخته کسانو تر۵۰ سلنه زيات يې تر ۳۰ کلنۍ پورته دي چې درملني ته لاس رسی نه لري.

د دې څېړنې نتیجه په علمي مجلې «لانست» کې خپره شوې او دا په ډاګه کوي چې ۸۲۸ میلیونه خلک چې تر ۱۸ کلنۍ لوړ دي په ديابت ۱ او ۲ ډول اخته دي.

د څیړونکو په وینا، ۴۴۵ ميلیونه خلک، یعني ۵۹ سلنه ناروغانو درملني ته لاس رسی نه دی موندلی.

د روغتیا نړیوال سازمان دمخه اټکل کړی و چې شاوخوا ۴۲۲ ميلیون خلک په دې د میټابولیک د اختلال په ناروغۍ اخته دي. دا ناروغي چې په وینه کې د شکرې په مقدار پورې اړه لري، که درملنه یې ونشي، کولی شي د وینې رګونه، اعصاب او د بدن نور غړو ته زیان ورسوي.

څېړنو ښودلې ده چې د شکرې ناروغي په نړیواله کچه له ۱۹۹۰ څخه تر ۲۰۲۲کاله پورې له شاوخوا ۷ سلنه څخه ۱۴ سلنه ته لوړه شوې ده چې ډېره برخه يې په ټیټ او متوسط ​​​​عاید لرونکو هیوادونو کې دې. په بډایه هیوادونو لکه فرانسه، ډنمارک، جاپان او کاناډا کې، د شکر ناروغۍ شمیر په دې وروستیو کې ثابت پاتې یا حتی کم شوی.

په کم او منځني عاید لرونکو هیوادونو کې، د دې ناروغۍ پیښې په چټکۍ سره مخ پر زیاتیدو دي: مثلاً په پاکستان کې، له هرو درو ښځو څخه يوه يې د شکرې له ناروغۍ رنځ وړي. په دغو هیوادونو کې د کافي درملنې نشتوالی د درملنې د تشې د زیاتوالي لامل شوی.

په کامرون هیواد کې د «یاوینده لومړۍ» پوهنتون پروفیسور ژان کلود امبانیا، وایې چې د مثال په توګه د افریقا په لويه صحرا کې یوازي د هغو کسانو درملنه کیږي چې د شکر ناروغۍ اټکل یې شوی وي، او دا سلنه هلته یوازي له ۵ څخه تر لسو پوري ده.

په ټوله کې د دیابت یا شکر ناروغۍ درملنه که د انسولین او یا دوا په مرسته وي خورا ګرانه ده. هغه زیاته کړي چې، «په شکر اخته کسان له فزیکي اړخونو څخه هم له جدي خطر سره مخ دي.»

د لندن د امپیریل کالج د دې څېړني لیکوال مجید عزتي وايي: »دا په ځانګړې توګه د اندیښنې وړ ده ځکه چې په ټیټ عاید درلودنکو هیوادونو کې ناروغان ځوانان دي او د مؤثره درملنې پرته د دایمي اختلالاتو له خطر سره مخ کیدی شي.« عزتي خبرداری ورکړ چې که د دې ناروغۍ د کنټرول له پاره ګام پورته نشي "د بدن د یوې برخې قطع کول، د زړه ناروغۍ، د پښتورګو یا ګرده زیان، د سترګو ضعیفي او په ځینو مواردو کې ژر مړینه" شامل دي.

دیابت یا شکر ارثي هم کیدای شي او ډیر وزن یا چاغښت، غیر صحي رژیم او ورزش نه کول د دې لوی لاملونه دي.

په لویانو کې چاغښت او غیر صحي رژیم اکثرا د ۲ ډول ديابت لامل کیږي. خو د دیابت ۱ ډول اکثراً د انسولین هورمون نشتوالي له امله رامنځته کیږي او معمولا په ماشومتوب او ځوانۍ کې پیل کیږي.

دا څېړنه د نړۍ تر ۱۴۰ زیاتو هیوادونو کې تر ۱۰۰۰ زیاتو بررسيو د احصایې پراساس ده او لومړنۍ نړیواله ارزونه ده چې د ټولو هیوادونو له پاره د ناروغۍ او درملنې کچه پکې شامله ده.

(Reuters, AFP)  SH/ A N/Z