د اقليم بدلون د کولمبيا بومي اوسيدونکي ګواښي

د کولمبيا د آندن غرونو لړۍ په نابوسيماکه ښار کې څلور قومونو سره يوځای کيږي. دلته د سويلې امريکا د بومي قومي ډلو سره تړاو لرونکی له يو بل سره ګوری. له پيړيو راهېسې دلته د ارهواکو، کانکوامو، کوګي او ويوا قومونه د سيرا نيوادا دی سانتا مارتا په غرنۍ سيمه کې چې دوی ته مقدسه ده، اوسي. خو اوس یې د اقليم بدلون دا ټاټوبی ګواښي.

د سیرا نيوادا دي سانتا مارتا په واورو پوښل شوې څوکه. دا ۵۷۷۵ متره دنګه څوکه د کاريبک سمندرګي پر غاړه د نړۍ د ساحلي غرونو تر ټولو لوړه څوکه ده. خو د ګرمۍ څپې د سيمې کنګلونه ويلې کوي: د رسمي شمیرو په حواله له ۱۴ استوايي کنګلونو څخه چې د شلمې ميلادي پېړۍ په پېل کې په کولمبيا کې ول، اوس يوازې شپږ پاته دي.

نابوسيماکه د ارهواکو مذهبي مرکز دی. سيرا نېوادا سانتا دی مارتا د بومي ولسونو په کيهان پيژندنه کې انسان او طبيعت له يو بل سره ډېر ژور وصل دي: د بومي اوسيدونکو له پاره د دوی د سيمې سېندونه، ډبرې او بوټي د دوی د بدن ژوندۍ برخې او د کايناتو مرکز دی. دوی د دې انډول ژغورل خپله دنده ګڼي.

د بومي ولسونو مذهبي مشران چې ماموس بلل کیږي، د يوې مقدسې ونې سيوري ته راټول شوي دي څو د خپلې نړۍ د بدلون په اړه سلامشورې وکړي. له دوی څخه یې يوه د فرانسې خبري آژانس ته وويل: «موږ دلته راټول شوي يو څو په سوله او همغږۍ سره ژوند وکړو. که چېرې موږ نور په دې باور ونه لرو نو دا به د نړيوال تودښت باعث وګرځي.»

يوه ارهواکو ميرمن په داسې حال کې چې خپل ماشوم یې پر شا کړی دی، د اوبدلو په حال کې ليدل کيږي. بومي ولسونه د طبيعت د تنوع ساتونکي دي، ځکه چې هغوی له طبيعت سره په همغږۍ کې ژوند کوي. د ساېدين اتي روسادو په نوم دې میرمن د فرانسې خبري آژانس ته وويل: «موږ يوازې نه يو او پر ځمکه د موجودو انسانانو او ژويو څخه جلا نه يو.»

په نابوسیماکه کې دمګړۍ کافي، کېلې، مانيوک او جوار کرل کيږي چې ارهواکو د يوه مشر په خبره پخوا د دې شيانو د کرلو له پاره دا سيمه ډېره يخه وه. خو د سهار د وخت پرخې او د غرمې مودې د ګرمۍ څپې د غله جاتو او ترکاريو کرنه مشکله کړې او د سيمې د اوسيدونکو د جوارو وروستي حاصلات یې سخت زيانمن کړي دي.

يو ارهواکو په لمر د کافي دانې وچوي. د اقليم بدلون د بومی ولسونو پر ورځني ژوند اغیزه کړې ده: په جنورۍ مياشت کې د سیرا نېوادا په لمن کې د سانتا مارتا ساحلي ښار کې د هوا پيژندنې ادارې د ۴۰ سانتي ګراد تودښت درجه ثبت کړې وه چې دا يو ريکارډ وو. ارهواکو تمه لري چې تر مارچ میاشتې پورې به موسم ښه شي.

ليونور زلاباتا، د کولمبيا لومړۍ بومي اوسيدونکې ده چې په ملګرو ملتونو کې د کولمبيا استازولي کوي. هغې خبرداری وکړی دی: «په سیرا نېوادا کې موجود ټول کنګلونه د ورکيدو په حال کې دي.» په ۲۰۲۲م کال کې يونیسکو د سيمې د بومی ولسونو زړه پوهه د غير مادي نړيوال کلتوري ميراث په توګه په رسميت وپيژندله چې د «طبيعت» د ساتنې، انسانیت او سيارې له پاره ډېر اړینه ده.»

ارقام هم د زلاباتا خبره تائيدوي: د رسمي شميرو پر اساس د سيرا نېوادا د کنګلونو ساحه د ۱۹مې پيړۍ په نيمايي کې له ۸۲ مربع کیلومترو څخه په ۲۰۲۲م کال کې ۵،۳ مربع کيلومترو ته راکمه شوې ده. يوه مامو يا مذهبي مشر د فرانسې خبري آژانس ته وويل: «انسان د هغو شيانو په واسطه چې پخپله یې کشف کړي دي، ځان ورکوي، ځکه فکر کوي چې له طبيعت څخه هوښيار دی.»