Obowiązkowa służba wojskowa? Tak to robią w Europie

Po długich dyskusjach podczas swojego kongresu konserwatywna CDU zagłosowała za stopniowym powrotem do obowiązkowej służby wojskowejw Niemczech. Młodzi ludzie musieliby, jak kiedyś, obowiązkowo odbyć tzw. rok socjalny (zawieszony w 2011 roku), wybierając pomiędzy służbą wojskową a pracą w sektorze społecznym. „Będziemy stopniowo wycofywać zawieszenie powszechnego obowiązku służby wojskowej i przekształcać obowiązkową służbę wojskową w obowiązkowy rok socjalny” – stwierdza uchwała.

Służba w ramach tzw. roku socjalnego mogłaby być realizowana zarówno w Bundeswehrze, jak i w instytucjach społecznych. Do czasu jego ostatecznego wdrożenia ma zostać wprowadzony „obowiązek kontyngentowej służby wojskowej”, uzależniony od potrzeb kadrowych w niemieckiej armii. Powodem stanowiska CDU są obawy wynikające z rosyjskiej agresji na Ukrainę i poważnych braków kadrowych w Bundeswehrze. Minister obrony Niemiec Boris Pistorius chce podjąć decyzję w tej sprawie do lata tego roku. A jak wygląda sytuacja w innych państwach Europy?

Szwecja wzorem do naśladowania?

Pistorius testuje obecnie różne modele, w tym model szwedzki. Szwecja zawiesiła obowiązkową służbę wojskową w 2010 roku, ale przywróciła ją siedem lat później, na skutek aneksji Krymu przez Rosję.

Od tego czasu wszyscy 18-latkowie muszą zgłosić się do komisji wojskowej i wypełnić odpowiedni formularz online. Część z nich jest zapraszana na badania lekarskie. Służbę wojskową podejmuje jednak zaledwie około pięciu do dziesięciu procent danego rocznika, mężczyzn i kobiet. Do służby przyjmowani są wyłącznie młodzi ludzie, którzy zadeklarowali taką chęć.

Mimo obowiązku zgłoszenia się, służba wojskowa w Szwecji jest de facto dobrowolna. Pod koniec 2023 roku zdecydowano się również na przywrócenie obowiązkowych prac społecznych, np. w służbach ratowniczych. Boris Pistorius stwierdził, że szwedzki model „jest jak najbardziej odpowiedni” dla potrzeb Niemiec.

Dania i Norwegia: także kobiety

W Danii służba wojskowa także odbywa się od 18. roku życia, ale na razie dotyczy wyłącznie mężczyzn. Kobiety mają być rekrutowane dopiero od 2026 roku. Ponadto podstawowa służba wojskowa ma zostać przedłużona z czterech do jedenastu miesięcy. Podobnie jak w Szwecji, do wojska powoływana jest tylko część danego rocznika, ponieważ liczba chętnych jak dotąd jest wystarczająca.

W Norwegii od 2016 roku zarówno mężczyźni, jak i kobiety muszą zgłaszać się do komisji wojskowych, które oceniają ich przydatność do służby pod względem medycznym. Także tutaj do wojska trafia ledwie nieznaczna część zarejestrowanych. Ze względu na rygorystyczną selekcję służba wojskowa uznawana jest w Norwegii za prestiżową – na równi z innymi funkcjami, wymagającymi wyższych kwalifikacji.

Austria: obowiązkowa służba 

Pomimo wielu dyskusji sąsiadujący z Niemcami kraj nigdy nie zrezygnował z obowiązkowej służby wojskowej. Mężczyźni w wieku od 18 do 35 lat są powoływani jedynie na sześć miesięcy podstawowej służby wojskowej, pod warunkiem, że wcześniej zostaną uznani za odpowiednich. Kto ze względów etycznych odmawia służenia w wojsku, może zastąpić je dziewięciomiesięczną pracą społeczną. Kobiety mogą zaciągnąć się do armii na ochotnika.

Łotwa: pobór do wojska 

Łotwa również przywróciła obowiązkową służbę wojskową. Od zeszłego roku na zasadzie dobrowolności, a od tego roku obowiązkowo – poborem zostali objęci wszyscy mężczyźni w wieku 18-27 lat. Służba wojskowa trwa jedenaście miesięcy. Kobiety są nią objęte tylko na zasadzie dobrowolności. Od 2028 roku dorocznie powoływanych będzie 7,5 tys. mężczyzn. Według NATO odpowiada to w przybliżeniu liczbie zawodowych żołnierzy czynnych w tym kraju.

Służba zastępcza jest możliwa i może być realizowana w placówce podległej ministerstwu obrony. Łotwa ponownie wprowadziła obowiązkową służbę wojskową z powodu napaści Rosji na Ukrainę. Jest jednym z państw NATO, które graniczy z Rosją.

Ukraina i Litwa: obowiązkowo 

Ukraina przywróciła obowiązkową służbę wojskową wkrótce po aneksji Krymu przez Rosję w 2014 roku. Dotyczy ona wszystkich mężczyzn w wieku 18-26 lat. Ponadto po rosyjskiej napaści w lutym 2022 ukraiński rząd przyjął ustawę, zgodnie z którą do wojska mogą zostać powołani wszyscy mężczyźni w wieku od 18 do 60 lat.

Litwa również zareagowała szybko i w 2015 roku przywróciła obowiązek służby wojskowej, po jego zniesieniu kilka lat wcześniej. Każdego roku poborem objętych jest około 3,5 tys. obywateli.

Grecja: służba zastępcza 

W Grecji wszyscy mężczyźni w wieku od 18 do 45 lat mają obowiązek odbycia służby w armii. Trwa ona we wszystkich rodzajach sił zbrojnych dwanaście miesięcy. W zależności od lokalizacji i jednostki istnieją jednak wyjątki. Krótszą służbą objęci są żołnierze na obszarach przygranicznych bądź czynni w jednostkach specjalnych, takich jak spadochroniarze czy nurkowie. Krócej służą także poborowi z wielodzietnych rodzin. Alternatywą jest służba zastępcza, lecz trwa ona dwa razy dłużej. Grecka armia zamierza w przyszłości otworzyć się także na kobiety-ochotniczki.

Podstawowa służba wojskowa w Grecji została przedłużona dopiero w 2021 roku. Powodem jest długotrwały konflikt z Turcją, a także niski wskaźnik urodzeń.

Turcja: za pieniądze krócej

Turcja wprowadziła szczególną zasadę. Rekruci mogą skrócić swoją służbę o cztery tygodnie, jeśli za to zapłacą. I to niemało, bo około 5 tys. euro. W przeszłości możliwe było jeszcze większe ograniczenie czasu spędzonego w armii za odpowiednio wysoką opłatą. Obecnie obowiązkowa służba wojskowa dotyczy wszystkich mężczyzn w wieku 20-41 lat i trwa co najmniej sześć miesięcy. Każdy, kto się od niej uchyla, podlega karze grzywny lub więzienia. Prawo odmowy służby wojskowej nie istnieje.

Artykuł ukazał się pierwotnie na stronach Redakcji Niemieckiej DW