Czym są reparacje. Wyjaśniamy

Zgodnie z prawem międzynarodowym, reparacje to płatności dokonywane przez państwo w celu zrekompensowania naruszenia prawa międzynarodowego. Niezależnie od tego, czy jest to naruszenie prawa w postaci nielegalnego ataku, czy też przestępstwa popełnione w dalszym toku wojny. Przez wiele dziesięcioleci i stuleci było to przede wszystkim prawo zwycięzców: ten, kto wygrał wojnę, mógł określić, jak wielki był dług wojenny. To, czy wojna została rozpoczęta z rzekomo uzasadnionych powodów, na przykład jako obrona przed agresorami, czy też była po prostu wojną napastniczą, nie miało znaczenia.

Karta Narodów Zjednoczonych

Wszystko to zmieniło się po II wojnie światowej, kiedy Karta nowo powstałej Organizacji Narodów Zjednoczonych zasadniczo zakazała wojen napastniczych. Kompleksowy zakaz użycia siły obowiązuje dopiero od tego czasu. W kolejnych latach utrwaliło się przekonanie, że prawdziwe przyczyny wojen stają się całkowicie jasne dopiero po wielu latach. I że niesprawiedliwości nigdy nie da się naprawić, jeśli sprawca nie weźmie za nią odpowiedzialności.

Niemcy po pierwszej wojnie światowej

Po zakończeniu I wojny światowej Rzesza Niemiecka została na mocy traktatu wersalskiego zobowiązana do zapłaty 20 miliardów marek w złocie w ramach reparacji, co według dzisiejszych szacunków odpowiada około 100 miliardom euro. Ponadto na poczet reparacji Niemcy miały przekazać 90 procent swojej floty handlowej. Później zwycięscy alianci zażądali jeszcze więcej pieniędzy. Ostatecznie osiągnięto porozumienie w sprawie sumy 132 miliardów marek w złocie, która musiała zostać spłacona i od której należało również zapłacić odsetki. Ostatnie związane z tym płatności Niemcy uregulowały w 2010 roku.

Niemcy po II wojnie światowej

Po II wojnie światowej Niemcy zostały również zobowiązane przez zwycięskie mocarstwa do wypłacenia reparacji. Ale zachodni alianci tj. USA, Francja i Wielka Brytania, byli zainteresowani wzmocnieniem Niemiec Zachodnich; potrzebowali tego kraju jako bufora przeciwko sowieckiej strefie wpływów w konflikcie Wschód-Zachód, który rozpoczął się zaraz po wojnie.

Reparacje nie miały więc charakteru finansowego, ale zwycięskie mocarstwa głównie demontowały ważne zakłady przemysłowe. Na londyńskiej konferencji zadłużeniowej w 1953 r. niemieckiemu negocjatorowi Hermannowi Josefowi Absowi udało się wynegocjować znaczną redukcję zadłużenia. Początkowo obliczony dług w wysokości 29,3 miliarda marek został zredukowany do 14,8 miliarda, przy czym szczególnie wspaniałomyślnie zachowały się Stany Zjednoczone.

NRD, ZSSR i Polska

W konferencji tej nie wzięli udziału przedstawiciele Związku Sowieckiego ani Polski. Na konferencji w Poczdamie w 1945 roku ustalono bowiem, że dług reparacyjny Niemiec wobec Polski pokrywany będziez części przysługującej Związkowi Sowieckiemu, a więc z tzw. wschodniej strefy okupacyjnej. W specjalnej umowie z Moskwa zobowiązała się do przekazania Warszawie 15 proc. wszelkich dostaw reparacyjnych. Sowieci nie wywiązali się z tej umowy. Co więcej, na skutek konfliktu Wschód-Zachód również ZSSR postanowił wzmocnić swojego wasala, Niemiecką Republikę Demokratyczną, i w 1953 roku uzgodnił, że "całkowicie przerywa" pobieranie reparacji. Pod naciskiem ZSSR rząd komunistycznej Polski ogłosił, że zrzeka się prawa do reparacji z dniem 1 stycznia 1954. Obecny rząd Polski domaga się jednak od Niemiec spłaty reparacji w wysokości 1,3 biliona euro. Niemcy odrzucają te żądania.

USA i Wietnam

Po wojnie w Wietnamie USA nadal odmawiają wypłaty reparacji lub innych odszkodowań. Zamiast tego rząd Wietnamu musiał przejąć długi byłego Wietnamu Południowego w 1993 r., aby uzyskać pożyczki i uzyskać zniesienie embarga przez USA.

Jednak w 2007 roku USA po raz pierwszy przyznały 400 000 dolarów na oczyszczenie pozostałości dioksyn w byłej strefie wojennej. W maju 2009 roku ówczesny prezydent USA Barack Obama podwoił tę pomoc z trzech do sześciu milionów dolarów. Roszczenia odszkodowawcze Wietnamczyków cierpiących na raka zostały odrzucone przez amerykańskie sądy.

Irak i Kuwejt

Do lutego 2022 roku Irak spłacał swoje długi wojenne z czasów wojny w Zatoce Perskiej w 1990 roku. Organizacja Narodów Zjednoczonych poinformowała, że kraj ten zapłacił łącznie 45,9 mld euro. W dniu 2 sierpnia 1990 r. armia iracka dokonała inwazji na sąsiedni emirat. Ówczesny iracki władca Saddam Husajn ogłosił Kuwejt prowincją swojego kraju. Jednak siły międzynarodowe pod przywództwem USA wyzwoliły Kuwejt i pokonały wojska Saddama.

Niemcy i ich kolonialne dziedzictwo

W latach 1884-1915 Cesarstwo Niemieckie było potęgą kolonialną na terenie dzisiejszej Namibii. Nieustannie walczyło z miejscową ludnością, która sprzeciwiała się obcym rządom i łamaniu praw człowieka. Okrutnym punktem kulminacyjnym była wojna przeciwko populacjom Herero i Nama w latach 1904-1908. Szacuje się, że do 100 000 osób zostało zamordowanych przez niemieckie wojska, zmarło z pragnienia na pustyni lub zmarło w obozach koncentracyjnych.

Po trudnych negocjacjach, po długich dziesięcioleciach, w których Niemcy nie chciały uznać swojej winy za ludobójstwo, w 2021 r. osiągnięto wstępne porozumienie: Niemcy przyznały się do ludobójstwa, przeprosiły i zgodziły się zapewnić 1,1 mld euro pomocy na odbudowę. Jednak żaden z rządów nie podpisał jak dotąd tego porozumienia.

Reparacje są zatem nadal trudną kwestią i ostatecznie zależy od dobrej woli obu stron, agresora i ofiary, czy uda się osiągnąć porozumienie.