Има ли „идеален учебник“ за учениците во БиХ?

Во организација на германскиот Институт „Георг Екерт“ во Сараево е организирана работилница „Одличен учебник“, која се занимаваше токму со оваа тема. Учесниците од БиХ и Германија разменија искуства и дискутираа за недостатоците во образовниот систем во БиХ.

Во наставните програми во БиХ историските факти, особено оние од периодот од 1992. до 1995. година, се претставени селективно и (или) се толкувани на различни начини. При тоа (не само во учебниците по историја), често се користела навредлива содржина, односно јазик на омраза.

„Тогаш дојдоа странците“, кажува Д.Б. од источно Сараево, присетувајќи се како спорните содржини се исфрлени од учебникот по историја. „Се сеќавам дека пред некои 10 или 11 години, кога бев прва година во гимназија, на часот по историја со професорката влегоа и некои странци. Таа ни рече да ги отвориме учебниците, што ние и го направивме. Тие потоа ставија печати на насловите кои се однесуваа на воените случувања од 1991. до 1995. година. На печатите пишуваше „забранета содржина“. Ние на тоа не обрнувавме внимание, бидејќи нам најважно ни беше дека книгата е скратена за некои 40 страници“, кажува Д.Б.

Бришење на јазикот на омраза од училишните учебници

Александра Крстовиќ од мисијата на ОБСЕ во БиХ вели дека првите повоени учебници во БиХ биле „материјален доказ на јазикот на омраза, стереотипи и предрасуди кон другите“. „Во почетокот на 2000. година меѓународните организации, заедно со надлежните од образовните институции, се обидоа да пронајдат решение како да ја намалат штетата која ја создава јазикот на омразата и најпрво се интервенираше во учебниците, бидејќи тие допираа до секој ученик во БиХ“, кажува Александра Крстовиќ.

Иако од 2000. година наваму се сторени позитивни чекори, БиХ ни денес нема адекватен образовен систем. Ова, покрај останатото, беше кажано на работилницата „Одличен учебник“ одржана на 13. и 14. октомври во Католичкиот училишен центар во Сараево. Работилницата ја организираше германскиот институт за истражување на меѓународни учебници Георг Екерт. Проектот е спроведен во рамките на „Пактот за стабилност за југоисточна Европа“, а е спонзориран од Владата на Сојузна Република Германија.

„Малку се зборува за етничкото чистење“

Екхарт Фукс кажува дека Институтот „Георг Екерт“ го поддржува образовниот систем во регионот и дека низ различни проекти и анализи доаѓа до сознание за недостатоците во образовните програми во БиХ.

„Во 2010. година Институтот „Георг Екерт“ започна нов проект во чии рамки дојдовме до сознание дека во училишните учебници малку се зборува за насилството и за етничкото чистење. Исто така, малку се зборува за виновниците и за одговорните“, кажува Фукс.

Причините за селективното прикажување на историските факти во училишните учебници треба да се бараат во различните наставни планови во кои доминираат „вредностите на нацијата“. На недостатоците на образовниот систем во БиХ „кој низ 3 различни наставни планови ги дели децата во оваа држава“, укажа и професорот на Филозофскиот факултет во Сараево Ненад Величковиќ. Тој верува дека дека за идеолошкиот апарат книжевноста е „поважен и погласен инструмент“ од историјата.

Националните идентитети се негуваат како највисока вредност

Се’ она кое нацијата го гледа како елемент на свое определување, покриено е со книжевноста. Нацијата себеси се препознава во јазикот, а јазикот се конзервира во книжевноста. Нацијата се собира околу симболите, а книжевноста ги препознава симболите и ги слави. Нацијата се конституира на територија за која книжевноста обезбедува документи. Нацијата се легитимира со историјата која ја раскажува книжевноста. Нацијата живее во митовите кои живеат во книжевноста“, кажува Величковиќ.

Можат ли во ваква БиХ, учениците да добијат учебници чии содржини првенствено афирмираат универзални вредности содржани во Повелбата за човекови права? Професорот Величковиќ не е оптимист, бидејќи „актуелниот образовен систем во БиХ националните идентитети ги негува како највисока вредност“. Тој укажува дека составувачите на наставните планови и програми книжевноста ја користат како средство за индоктринација и дека на стручњаците, педагозите, авторите на учебници и на наставниците „поважно им е да ја задржат работата во системот на идеолошкиот апарат, отколку да ги оспорат неговите мотиви и да понудат реални алтернативи“.