Kwanaki 100 na kisan kare dangi a Ruwanda

Ranar 6 ga watan Afrilun 1994 wadanda ba a sani ba suka kakkabo jirgin saman da ke dauke da shugaban Ruwanda Juvenal Habyarimana lokacin da yake kokarin sauka a filin saukar jiragen saman birnin Kigali. Shugaba Habyarimana da takwaransa na Burundi sun mutu a harin. Kwana guda bayan haka aka fara kisan da aka tsara. An ci gaba da kisan kare dangin inda cikin watanni uku aka hallaka mutane 800,000.

Bayan hallaka shugaban, 'yan Hutu masu matsanancin ra'ayi sun kai hari kan tsirarun 'yan Tutsi da Hutu masu sassaucin ra'ayi. Wannan kisa ne da aka shirya a kan 'yan fafutuka, da 'yan jarida da 'yan siyasa. Daya daga cikin wadanda aka fara kashewa ranar 7 ga watan Afrilu ita ce Firaminista Agathe Uwiringiymana.

Ana kashe dubban 'yan Ruwanda kowace rana, sojoji musamman na Beljiyam da Faransa sun kwashe 'yan kasashe ketare kimanin 3,500. Ranar 13 ga watan Afrilu sojojin Beljiyam sun ceci ma'aikata bakwai Jamusawa da ke aiki da tashar Deutsche Welle mai yada shiri daga Kigali. Ma'aikata 'yan kasar Ruwanda 80 kacal daga cikin 120 ne suka tsira daga kisan kare dangin.

A farkon watan Janairun 1994 shugaban dakarun kiyaye zaman lafiya Romeo Dallaire ya nemi daukar mataki kan labarin da ya samu na shirin hallaka 'yan Tutsi. Amma sakon gargadin da ya tura wa Majalisar Dinkin Duniya ranar 11 ga watan Janairu an yi biris da shi. Kofi Annan karamin Sakatare Janar na Majalisar Dinkin Duniya mai kula da tsari ya yi watsi da maganar yuwuwar kisan kare dangin.

Gidan rediyon RTLM da Kangura da wata mujalla mai fitowa mako-mako cike suke da sakonnin tsana na kabilanci. A shekarar 1990, Kangura ta buga wasu ka'idoji 10 na Hutu, rediyon RTLM ya yi suna wajen kade-kade da labarin wasanni, da kuma ziga 'yan Hutu su hallaka 'yan Tutsi marasa rinjaye. Daraktanta Milo Rau ya sadaukar da kai wajen tsara fim na "Tsanan Rediyo"

A birnin Kigali, Paul Rusesabagina ya boye fiye da mutane 1,000 a otel mai suna "Hotel des Milles Collines". Rusesabagina ke zama manajan otel din na dan kasar Beljiyam wanda ya bar kasar. Sakamakon amfani da kudi da giya, ya taimaka wajen kare 'yan Hutu masu matsanancin ra'ayi daga kisan 'yan gudun hijira. A wurare masu yawa 'yan gudun hijira ba su tsira ba.

Mujami'u ba su zama tudun na tsira ba. Kimanin mutane 4,000 maza da mata da kuma yara aka hallaka da adduna da wukake a mujami'ar Ntarama da ke kusa da birnin Kigali. Yau wannan mujami'a ta kasance daya daga cikin wuraren da ake tunawa da kisan kare dangi. Akwai kasusuwan kawuna da jikin mutane a bango da ke tunatar da abin da ya faru.

Faransa tana da hulda ta kut-da-kut da gwamnatin Hutu. Lokacin da sojojin Faransa suka shiga a watan Yuni, sojojin da tsagerun da suke da hannu wajen kisan kare dangi sun tsere zuwa kasar Zaire, wadda yanzu ake kira Jamhuriyar Demokaradiyyar Kwango, tare da makamansu. Sun ci gaba da zama barazana ga Ruwanda.

Lokacin kisan kare dangin, miliyoyin 'yan Ruwanda 'yan Tutsi da Hutu sun tsere zuwa kasashen Tanzaniya da Zaire da kuma Yuganda. Miliyan biyu sun shiga Zaire kadai. Wadannan sun hada da tsaffin sojoji da wadanda suka shirya kisan kare dangi, inda suka kafa kungiyar Democratic Forces for the Liberation of Rwanda (FDLR), wadda take cin zarafin fararen hula a gabashin kasar Kwango.

Ranar 4 ga watan Yulin 1994 kungiyar Rwandan Patriotic Front (RPF) ta fara sintiri a yankin mujami'ar "Holy Family" a birnin Kigali. Zuwa lokacin da kungiyar ta karbe iko a mafi yawan kasar ta kawo karshen kisan kare dangi. Amma kungiyoyin fafutuka sun zargi 'yan tawayen da aika laifuka, sai dai babu wanda aka tuhuma har yanzu.

Ranar 18 ga watan Yulin 1994, shugaban RPF, Manjo-Janar Paul Kagame ya bayyana kawo karshen fada da dakarun gwamnati. 'Yan tawaye sun kwace babban birnin kasar da sauran manyan birane. Da farko sun saka gwamnatin riko. Daga bisani Paul Kagame ya zama shugaban Ruwanda a shekara ta 2000.

An kwashe kimanin watanni uku ana kisan kare dangi. An yi amfani da adduna wajen yanka mutane. Mutane sun hallaka makwabta. Yara da tsofi ba su tsira ba, gawauwaki sun mamaye kan tituna da sauran sassan jikin mutane. Ba wadannan abubuwan ba ne kawai ke tunatar da mutane kisan kare dangin Ruwanda. Akwai kuma tunani.