چهارمین همایش بیماری آلزایمر در ایران

دویچه وله: بیماری آلزایمر اصولا چه هست و چه علائمی دارد؟

محمد اربابی: بیماری آلزایمر یکی از بیماری‌های سالمندی است که در مجموعه بیماری‌های دمانس شامل می‌شود. خصیصه‌ی بارز این بیماری ضعف و نقصان و توانایی‌های شناختی افراد در سالمندی است. بازرترین علامت بیماری آلزایمر نقص حافظه است که فرد دچار فراموشی، به ویژه در مورد حوادث اخیر خواهد شد. اما این افراد فقط نقص حافظه پیدا نمی‌کنند، بلکه علاوه بر آن دیگر توانایی‌های شناختی آنها مثل یادگیری، انجام کارهای ظریف، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری، تکلم و شناخت اطراف دچار اشکال می‌شود. این بیماری در سنین بالا مشاهده می‌شود. معمولا ما از سنین ۶۵ سالگی به بعد ‌آن را می‌بینیم. میزان شیوع آن در خانم‌ها کمی بیشتر از آقایون است و هر چه سن افزایش پیدا بکند، این میزان شیوع زیادتر خواهد شد. در ۶۵ سالگی بین یک تا پنج درصد افراد مبتلا به این بیماری می‌شوند. اما در ۸۰ تا ۸۵ سالگی یعنی ۲۰ سال بعد، این میزان به ۲۰ درصد خواهد رسید.

آیا عوامل ارثی و ژنتیکی در ابتلا به بیماری نقش دارند؟

یکی از عوامل خطرناک اصلی در ایجاد این بیماری، علاوه بر افزایش سن، عوامل وارثت و ژنتیک است. به طوری که ما در ۴۰ تا ۵۰ درصد افرادی که مبتلا به آلزایمر می‌شوند، سابقه‌ی بیماری آلزایمر را در بستگان نزدیکشان مشاهده می‌کنیم. جالب است بدانیم، افرادی که در خانواده‌شان سابقه‌ی ژنتیکی مثبت دارند، سن ابتلایشان به بیماری پایین‌تر از بقیه‌ی افراد هست.

آیا اگر بیماری هر چه زودتر تشخیص داده شود، شانس درمان بیشتر است؟

دقیقا به همین شکل هست. چون بیماری سیر پیشرونده دارد و فرد به تدریج علائم بیماری را بیشتر بروز خواهد داد و شدت بیماری زیاد خواهد شد، هر چه زودتر ما متوجه این بیماری بشویم و در مراحل ابتدایی بیماری اقدام به درمان بکنیم، می‌توانیم سیر بیماری را کند بکنیم و از روند پیشرونده‌ی بیماری جلوگیری بکنیم.

چه عواملی می‌تواند باعث افزایش ضریب ابتلای افراد به این بیماری بشود و چه عواملی می‌تواند مانع از آن بشود؟

دو عامل اصلی به عنوان عامل خطر برای بیماری آلزایمر محسوب می‌شوند، یکی سابقه‌ی خانوادگی است ودیگری افزایش سن. اما یک سری عوامل دیگر هم اشاره شده که می‌تواند زمینه‌ی ابتلا به بیماری را افزایش بدهد. از آن عوامل ما می‌توانیم به سابقه‌ی فشار خون، دیابت یا مرض قند، ضربات متعدد به سر و همچنین سابقه‌ی افسردگی درمان‌نشده اشاره بکنیم که اگر این فرد در گذشته چنین بیماری‌هایی داشته احتمال ابتلا به بیماری آلزایمر را افزایش خواهد داد. از آن طرف یک سری عواملی هم هستند که می‌تواند مقداری فرد را در مقابل بیماری آلزایمر حفظ بکند و احتمال بروز بیماری را کم کند با به تأخیر بیاندازد. یکی از آن عوامل مهم که می‌تواند نقش مؤثری در جلوگیری با به تأخیر انداختن بیماری داشته باشد، فعالیت ذهنی و افزایش سطح دانش و سواد افراد هست. مشاهده شده، افرادی که مطالعه‌ی بیشتری می‌کنند، سواد بیشتری دارند و ذهن خود را تا سالمندی هم فعال نگه می‌دارند، احتمال ابتلایشان به بیماری آلزایمر کمتر هست نسبت به افرادی که بی‌سواد هستند و از قوای ذهنی خودشان استفاده نمی‌کنند.

تغذیه و ورزش چطور، آیا اينها هم می‌توانند، مانع از ابتلا بشوند؟

تغذیه و ورزش دو عامل مستقیم نیستند. اما اگر افراد از تغذیه‌ی سالمی برخوردار باشند یا بتوانند، ورزش را به طور مرتب پیگیری بکنند، با توجه به اینکه باعث خواهد شد که بر روی میزان فشار و قند خونشان و سلامت قلب و عروقشان اثر مثبت بگذارد، از این طریق می‌تواند به طور غیر مستقیم در ابتلا به دمانس نقش محافظت‌کننده داشته باشد.

چه درمان‌هایی در حال حاضر برای این بیماری وجود دارد؟

در حال حاضر درمان اصلی این بیماری درمان دارویی است که به طور عام این داروها میزان استیل کولین مغز را افزایش می‌دهند و منجر خواهد شد که در بیماران مبتلا به بیماری آلزایمر سیر پیشرونده‌ی بیماری کند یا متوقف شود و از شدیدتر شدن علائم بیماری و ایجاد علائم جدید جلوگیری بکنند. معمولا ما بیماران را با یک دارو درمان می‌کنیم. گاهی نیاز به دو دارو در درمان بیماری پیدا می‌شود که در واقع برای کنترل علائم ما مجبوریم از این داروها استفاده بکنیم. گاهی هم برای علائم روانی ـ رفتاری مثل بی‌خوابی، پرخاشگری، بدبینی و توهم که افراد در حین بیمار‌ی‌شان پیدا می‌کنند، ممکن است لازم باشد علاوه بر داروهای اختصاصی درمان بیماری آلزایمر، از داروهای روانپزشکی استفاده بکنیم.

آیا تهیه‌ی این داروها آسان است. می‌شود آنها را در داروخانه‌های معمولی پیدا کرد؟

در ایران خوشبختانه ما داروهای Brand را در دسترس داریم، اما هزینه‌ی آنها یک مقدار بیشتر از داروهای مرسوم هستند. خوشبختانه الان یکی از آن داروهایی که در درمان بیماری آلزایمر به کار می‌رود، تحت پوشش بیمه قرار گرفته و یکی دیگر از داروهایی که باز هم در درمان بیماری آلزایمر مؤثر هست، در داخل دارد تولید می‌شود یا به طور وسیع در داروخانه‌ها در دسترس بیماران وجود دارد.

هزینه‌ی تأمین دارو چی،‌ آیا هزینه‌ا‌ش به ترتیبی هست که بیمار مبتلا به آلزایمر به راحتی بتواند از پسش بر بیاید؟

متأسفانه چون یکی از داروها بیمه شده و بقیه‌ی داروهای اختصاصی بیماری آلزایمر بیمه نیست،‌ گاهی برای خانواده‌ها تأمین دارو دشوار است. الان تلاش‌هایی دارد در ایران انجام می‌گیرد که کل داروهای مورد نظر آلزایمر تحت پوشش بیمه قرار بگیرد تا بیماران وافراد سالمند که مبتلا به این بیماری هستند، با توجه به اینکه ممکن است از جهت مالی وضعیت خوبی نداشته باشند، زیاد تحت فشار قرار نگیرند.

با توجه به اینکه بیماری آلزایمر بیماری تخریب سیستم عصبی و نورو‌ن‌های مغزی است و بیمار رفتار غیر طبیعی از خودش بروز می‌دهد که خودآگاهانه نیست، شما چه توصیه‌ای برای اطرافیان بیمار دارید تا بیمار را بهتر درک کنند؟

اصل اساسی در برخورد با این بیماران پذیرفتن آنها است و واقعا گاهی دشوار است برای خانواده‌ها که بخواهند با این بیماران زندگی بکنند، چرا که بیمار بسیاری از قوای ذهنی خودش را از دست می‌دهد و بسیاری از کارهایی که اطرافیان برای او انجام می‌دهند را نادیده می‌گیرد و ممکن است با آنها برخورد مناسبی نداشته باشد. گاهی حتی ما باید مراقبین این بیماران را مورد حمایت قرار بدهیم و از جهت سلامت روان و افسردگی ارزیابی‌شان بکنیم. اما کار اساسی که این مراقبین می‌توانند بکنند این است که بیماران را بپذیرند و علاِئم رفتاری و ذهنی‌شان را ناشی از بیماری بدانند و آن علائم را منتسب به خودشان ندانند. اگر بیمار شکاک است، بدبین است یا به آنها پرخاش می‌کند، ناشی از اعمال خودشان ندانند و بیشتر ناشی از بیماری بیمار فرض بکنند و دیگر اینکه مراقبین باید برای خودشان هم برنامه‌هایی در نظر بگیرند که در طی زمان طولانی خسته نشوند، آزرده و مبتلا به افسردگی نشوند. آنها نیاز به تفریح دارند، نیاز به اوقاتی برای استراحت دارند که بتوانند، توان خودشان را تقویت بکنند و به خوبی از این بیماران پرستاری و مراقبت بکنند.