واکنش وزارت علوم به آمار بالای "تقلب علمی" محققان ایرانی

وحید احمدی، معاون پژوهشی وزارت علوم‌، تحقیقات و فناوری با اشاره به گزارش چندی پیش مجله "ساینس" در مورد درصد بالای تقلب در مقالات منتشر شده توسط محققان ایرانی گفت: «گاهی به صورت ناخودآگاه و ندانسته استاندارهای مقالات علمی از سوی اساتید رعایت نمی‌شود.»

وی با بیان اینکه هیات‌های علمی و دانشجویان باید آموزش‌هایی در خصوص استانداردهای مقالات علمی ببینند، گفت: «ممکن است معیاری در گزارش مجله "ساینس" برای تقلب وجود داشته باشد که ایرانی‌ها از این موضوع بی‌اطلاع باشند، از این رو مقاله ایرانی جزو معیارهای تقلب‌های علمی قرار می‌گیرد و این آمار را بالا نشان می‌دهد.»

به گفته احمدی، در هر حال نباید اجازه داد چنین مواردی که وجهه‌ی علمی ایران را خدشه‌دار می‌‌کند، تکرار شود.

بررسی مقالات مشکوک به تقلب در جهان

مجله "ساینس" در گزارشی به تحقیقی اشاره می‌کند که توسط دانیل سیترون و پل گینسپارگ انجام و در مجله علمی آکادمی ملی علوم ایالات متحده آمریکا (PNAS) منتشر شده است.

این تحقیق بر پایه آنالیز صدها مقاله‌ای که از سال ۱۹۹۱ تا ۲۰۱۲ در وب سایت "آرخیو" (arXiv) ذخیره شده‌‌اند، صورت گرفته است.

بر اساس نتایج به دست آمده از این بررسی، از میان ۱۰۵۴ مقاله ثبت شده از سوی محققان ایرانی، ۱۶۴ مقاله مشکوک به تقلب علمی هستند. ایران با حدود ۱۵ درصد مقالات مشکوک به تقلب در جایگاه مناسبی نیست.

از جمله بدترین کشورها در این زمینه می‌توان به بلغارستان با بیش از ۲۰ درصد و مصر با ۱۹ درصد موارد مشکوک به تقلب اشاره کرد. در میان کشورهای اروپایی آلمان با ۲۹۷ مقاله از میان ۹۲۰۱ عنوان ثبت شده، کمتر از ۵ درصد مقالات مشکوک به تقلب را به خود اختصاص داده است.

با این حال به باور برخی منتقدان، این گزارش به معنای نامعتبر بودن همه این مقالات از نظر علمی نیست. همچنین بی توجهی به روش‌های علمی و استاندارهای جهانی در زمینه انتشار تحقیقات نیز از جمله نکاتی است که یک مقاله را در لیست مقالات مشکوک قرار می‌دهد.

به عنوان نمونه اشاره به یک تحقیق در متن مقاله بدون ذکر منبع بر اثر سهل‌انگاری نویسنده می‌تواند آن مقاله را در زمره موارد مشکوک به تقلب یا سرقت علمی قرار دهد.

تلاش ایران برای کاهش موارد تقلب علمی

دولت ایران سال گذشته (۱۳۹۲) سعی کرد با ارسال لایحه برخورد با تقلب در پایان‌نامه‌ها به مجلس، از موارد تقلب علمی بکاهد.

در همین حال شاهین آخوند‌زاده، قائم مقام معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، آبان ماه امسال در گفت‌وگو با رادیو دولتی ایران سرقت پایان‌نامه و مقاله را خلاف قانون و عملی مجرمانه دانست و تأکید کرد، طبق قانونی که ۴۰ سال پیش در ایران تصویب شده، کسی که دست به این نوع از سرقت بزند، با مجازات حبس بین ۶ ماه تا یک سال روبرو خواهد شد.

به گفته این مقام مسئول، "کپی‌کردن جملاتی از تحقیقات دیگران و استفاده از آن‌ها در مقاله‌های خود بدون ذکر منبع یا جعل آمار - به اصطلاح آمارسازی - از جمله مواردی است که پیگرد قانونی دارد.

وی همچنین از "تکه تکه کردن مقاله و فرستادن هر بخش به مجلات علمی مختلف" به عنوان تقلب علمی نام برد. در این روش نویسنده یک تحقیق را به چندین تحقیق تبدیل می‌کند و از این راه می‌کوشد شمار مقاله‌های چاپ شده‌ی خود در مجلات علمی را بالا ببرد.

وحید احمدی، معاون پژوهشی وزات علوم، می‌گوید که این وزراتخانه مجموعه‌ای از "اخلاق پژوهشی و استانداردهای پژوهشی" را تهیه کرده تا موضوع رعایت استانداردهای علمی در کشور فرهنگ‌سازی شود.

وی می‌افزاید: «در این ابلاغیه، نکاتی که دانشجو و استاد باید در مقالات علمی خود به آن توجه کنند در کنار آیین‌نامه تخلفات علمی اعلام شده و به زودی به تمام دانشگاه‌ها ابلاغ خواهد شد.»