نیم‌نگاهی به تاریخ فوتبال زنان

ورود زنان به رشته‌های مختلف ورزشی همیشه با تأخیر همراه بوده است. برای نمونه در اوایل قرن نوزدهم میلادی، این فقط مردان بودند که مثلا در آلمان در رشته ژیمناستیک فعالیت داشتند و در دهه سی میلادی همان قرن، یعنی بعد از گذشت ۳۰ سال، زنان نیز رفته‌رفته این فرصت را یافتند که به شکلی سازمان‌یافته در این رشته ورزشی فعال شوند.

در مورد فوتبال نیز وضع به همین صورت بود و سالیان سال گفته می‌شد که زنان را چه به فوتبال. البته زنان در نهایت اهداف خود را پیش بردند و علیرغم مخالفت‌ها و تمسخرهایی که از طرف مردان ابراز می‌شد، قدم به میدان فوتبال گذاشتند.

تشکیل نخستین تیم‌های فوتبال زنان در اواخر قرن نوزدهم

در سال ۱۸۹۴، اولین باشگاه فوتبال زنان تاسیس شد، طبیعتا در انگلیس که مهد فوتبال است. این باشگاه British Ladies Football Club نام داشت و یک سالی بیش طول نکشید که در انگلیس چندین تیم فوتبال زنان فعال شدند و در حضور هزاران تماشاگر مسابقه برگزار می‌کردند. در حین جنگ جهانی اول حتی بازی‌های متعددی میان تیمهای مختلف زنان صورت می‌گرفت که درآمد بدست آمده از آن صرف امورات خیریه می‌شد.

در سال ۱۹۲۱، یعنی چند سالی پس از پایان جنگ جهانی اول، حدود ۱۵۰ تیم فوتبال زنان در انگلیس وجود داشتند. معروفترین و موفقترین آنها تیمی بود به نام Dick, Kerr Ladies F.C. که در سال ۱۹۱۷، یعنی در اواخر جنگ جهانی اول بناینگذاری گردید. زنانی که در این تیم توپ میزدند، همگی کارگر کارخانه ماشین‌سازی و مهمات‌سازی Dick Kerr بودند. جالب توجه که این تیم نه تنها به مصاف دیگر تیم‌های فعال در انگلیس می‌رفت، بلکه بازی‌هایی در برابر رقبای خارجی نیز انجام میداد.

شکی نیست که حضور مردان در میدان جنگ جهانی اول و غیاب آنان در میادین فوتبال، در پیشرفت و پررنگ شدن فوتبال زنان بی‌تأثیر نبود. بعد از پایان جنگ جهانی اول و بازگشت مردان از جبهه جنگ، اهمیت بازیهای خیریه و پرتماشاگری که از طرف تیم‌های فوتبال زنان برگزار می‌شد، روز به روز کاهش یافت و سرانجام در سال ۱۹۲۱ میلادی، فدراسیون فوتبال انگلیس از باشگاه‌ها خواست که از فعالیت‌های زنان در این عرصه پشتیبانی نکنند.

اگر چه فوتبال زنان پس از این فراخوان کاملا از صحنه محو نشد، اما به‌شدت رنگ باخت. در کنار انگلیس، فرانسه نیز از کشورهایی بود که زنان، علیرغم مخالفت‌های مردان، این امکان را یافتند که پا به میدان بگذارند. در سال ۱۹۱۷ برای نخستین بار در فرانسه یک مسابقه فوتبال بین دو تیم زنان انجام گرفت و این مسئله سبب شد که تیم‌های زیادی تشکیل شوند.

در دهه‌های بیست و سی قرن بیستم میلادی نه تنها تورنمنت‌های مختلفی در داخل فرانسه برگزار می‌شد، بلکه دیدارهایی نیز میان تیمهای فوتبال انگلیس و فرانسه صورت می‌گرفت. ناگفته نماند که تیم‌های فوتبال زنان در فرانسه تا سال ۱۹۳۳ تحت پوشش فدراسیون تربیت‌بدنی زنان فرانسه قرار داشتند و از آن پس فدراسیون فوتبال زنان فرانسه، وظیفه نظارت و سازماندهی رو برعهده گرفت.

البته در همان دوران مقاوت پزشکان، مربیان، روزنامه‌نگاران و دست‌اندرکاران ورزش در فرانسه در برابر فعالیتهای زنان در عرصه فوتبال رو به شدت گذاشت. بالا گرفتن موج مخالفت‌ها سرانجام سبب شد که در همان ده سی میلادی، زنان کم و بیش از صحنه فوتبال دور شوند.

نخستین گام‌های زنان علاقمند به فوتبال در آلمان

عیلرغم آنکه خبرهای مربوط به تمرین‌ها و مسابقه‌های فوتبال زنان از فرانسه و انگلیس به آلمان هم رسیده بود، اما سالهای زیادی طول کشید تا زنان آلمان دست به فعالیتی جدی بزنند. در سال ۱۹۳۰ اولین تیم فوتبال زنان در آلمان در شهر فرانکفورت تشکیل شد که فعالیتش کم و بیش در همان سطح تمرینات باقی ماند و از آنجایی که هیچ تیم و رقیب دیگری وجود نداشت، این تیم گاهی در مقابل تیم‌های مردان بازی می‌کرد.

البته این تلاش زنان آلمان در مجموع چندان ثمربخش نبود و تیمی که در فرانکفورت شکل گرفته بود، یک سال بعد از تاسیسش، در پی اعتراضات و مخالفتهای شدید از هم پاشید. با روی کار آمدن هیتلر در سال ۱۹۱۳ و شروع دوران خفقان‌بار ناسیونال سوسیالیسم در آلمان که ۱۲ سال ادامه داشت، فشار و محدودیت‌ها علیه زنان شدت گرفت و در نقشی که در آن سالها برای زنان تعریف شده بود، جایی برای ورزش به اصطلاح مردانه فوتبال وجود نداشت.

پس از جنگ جهانی دوم حضور و نقش زنان در شکل‌گیری آلمان نوین به مراتب پررنگتر از گذشته بود و به همین نسبت نیز تلاشهای آنان برای به دست آوردن حقوقشان در زمینه‌های مختلف افزایش یافت. ورزش فوتبال نیز یکی از این عرصه‌ها بود. البته این بار بحث و بررسی فوتبال زنان به فدراسیون فوتبال آلمان کشیده شد.

ممنوع شدن فوتبال زنان در آلمان پس از جنگ جهانی دوم

در سال ۱۹۵۵ فدراسیون فوتبال آلمان، باشگاههای فوتبال این کشور را رسما منع کرد که بخشی از فعالیت‌ها و همچنین زمینهای تمرین تحت پوشش فدراسیون را به فوتبال زنان اختصاص دهند. اگر چه این ممنوعیت‌ها مانع رسمی شدن فوتبال زنان شد، اما در دهه های پنجاه و شصت میلادی در گوشه و کنار آلمان، زنان با تشکیل تیم‌هایی غیررسمی به ورزش مورد علاقه خود، فوتبال می‌پرداختند.

خالی از لطف نیست که در اینجا از خاطرات یک پیرزن ۶۳ ساله آلمانی به نام Bärbel Wohlleben یاد کنیم که در دوران نوجوانی‌ در دهه پنجاه میلادی شیفته و عاشق فوتبال بود و در منطقه‌ای که زندگی می‌کرد، تنها دختری بود که به این ورزش علاقه داشت.

او با سه بردارش دائم فوتبال بازی می‌کرد و با توجه به پشتکار و قابلیت‌هایش حتی توانست به تیم فوتبال منطقه خود که در آنها فقط پسران بازی می‌کردند، راه پیدا کند. البته او برای رسیدن به این هدف باید آزمونی سخت را با موفقیت پشت سر می‌گذاشت: کشتی گرفتن و زمین زدن تک تک بازیکنان تیم.

ناگفته نماند که این دختر نوجوان در یکی از دیدارهای تیمش حتی بازوبند کاپیتانی را به بازو داشت و خاطرات آن روزها در ذهنش کاملا زنده است: «آن دیدار، بازی تلخ یکی از پسرهای هم‌کلاسیم بود که دروازه بان تیم مقابل بود و در نیمه دوم بازی سه گل از من خورد. خلاصه از این قضیه بدجوری غافلگیر و ناراحت شده بود و به خاطر همین هم شش ماهی با من قهر بود.»

البته این شادی و شور بازی تداوم چندانی نداشت و با توجه به ممنوعیتی که از طرف فدراسیون فوتبال آلمان ابلاغ شده بود، این دختر فوتبالیست از ادامه فعالیتش در عرصه فوتبال محروم شد. اواخر دهه شصت میلادی دوران قدرت گرفتن و افزایش نفوذ جنبش دانشجویان و همچنین جنبش زنان در آلمان بود. اگر چه کسب اجازه برای فوتبال در ردههای بالای فهرست خواسته های زنان قرار نداشت، اما چیزی طول نکشید که این آرزو تحقق پیدا کرد.

رسمیت یافتن فوتبال زنان در آلمان

در سال ۱۹۷۰ فدراسیون فوتبال آلمان، سرانجام فوتبال زنان را به رسمیت شناخت. البته باید گفت که در این روند عوامل مختلفی تاثیرگذار بودند، از جمله آنکه در دیگر کشورهای اروپای غربی فوتبال زنان برای خود جایی باز کرده بود و از آن گذشته مسئولان فدراسیون فوتبال آلمان ظاهرا ترجیح می‌دادند که نظارت و کنترل فوتبال زنان از دستشان خارج نشود.

چهار سال پس از به رسمیت شناخته شدن فوتبال زنان، برای اولین بار مسابقات قهرمانی فوتبال زنان آلمان انجام گرفت و در سال ۱۹۸۰، یعنی شش سال بعد نیز برای اولین بار جام حذفی زنان برگزار شد.

فوتبال زنان آلمان در طول ۳۶ سال فعالیت رسمی خودش از لحاظ ساختار دچار تغییر و تحولات اساسی شد و اکنون حدود ده سالی است که بوندسلیگای ۱ زنان بشکل فعلی خود فعالیت دارد و در مجموع ۱۲ تیم دسته اولی را در بر می‌گیرد.

طبیعی است که در کنار لیگ دسته اول، لیگ دسته دوم و دسته‌های پایین‌تر نیز فعال هستند. در اواخر دهه نود میلادی تیمهای ملی فوتبال برای گروههای سنی مختلف دختران تشکیل شد، اما شکل‌گیری تیم ملی فوتبال زنان آلمان برمیگردد به سال ۱۹۸۲، سالی که تیم ملی فوتبال مردان آلمان در فینال جام جهانی ۳ بر ۱ مغلوب ایتالیا شد.

اولین بازی رسمی خود را تیم ملی فوتبال زنان آلمان در همان سال در برابر سوییس انجام داد. در آن زمان کنجکاوی مردم کم نبود، اگر چه به گفته سیلویا ناید؛ یکی از ملیپوشان آلمان در آن وقت و سرمربی فعلی تیم ملی فوتبال زنان آلمان، انگیزه بسیاری‌ها از آمدن به این دیدار ظاهرا چیز دیگری بوده تا جنبه ورزشی و جدی قضیه.

او در این باره می‌گوید: «من از همان شروع فعالیت تیم ملی فوتبال، همراه این تیم هستم و خیلی چیزها را تجربه کردم. بیست و پنج سال پیش که در استادیوم شهر کوبلنتز در مقابل سوییس بازی داشتیم، از مردم سوال می‌شد که انتظارشان از بازی چیست. اکثر آنها می‌گفتند، می‌خواستیم ببینیم که بعد از بازی چه اتفاقی می‌افتد. منظور جماعت هم رد و بدل کردن پیراهن بازیکنان دو تیم بعد از خاتمه بازی بود. آن زمان این مسئله از هر چیز دیگر جالبتر بود.»

موفقیت درخور توجه تیم ملی فوتبال زنان آلمان

سالهای زیادی طول کشید تا فعالیتهای زنان در عرصه فوتبال جدی گرفته شود. تیم ملی فوتبال زنان آلمان علیرغم عمر نسبتا کم خود، از لحاظ موفقیت چیزی از ملیپوشان مرد این کشور کم ندارد. زنان آلمان تا به حال ۴ بار عنوان قهرمانی اروپا را کسب کرده‌اند (در سالهای ۱۹۸۹، ۱۹۹۱، ۱۹۹۵ و ۱۹۹۷) و در سال ۲۰۰۳ نیز به عنوان قهرمانی جهان دست یافته‌اند.

همانطور که در پیش اشاره شد، اولین دوره رسمی مسابقات جام جهانی فوتبال زنان در سال ۱۹۹۱ در چین برگزار شد و این کشور در این روزها نیز میزبان برگزاری پنجمین دوره از این بازی‌ها است. تفاوت اولین دوره با بازیهای امسال بیش از همه در کیفیت بازی تیمهاست و باید گفت که پاس‌کاریهای دیدنی، سانترهای دقیق و شوتهای تماشایی و طبیعتا واکنشهای فوق العاده دروازه‌بانان زن به همان اندازه می‌تواند برای دوستداران فوتبال جذاب باشد که پیکارهای فوتبالیستهای مرد.

شهرام احدی