نمايش «مجلس شبيه در ذكر مصايب استاد نويد ماكان و همسرش مهندس رخشيد فرزين» اثر تازه بيضايى
۱۳۸۴ تیر ۱۵, چهارشنبه
�د اقدام کنند.
اکنون بیضایی که پنج سال است برای ساختن فیلم تازه‌اش، چنان که می‌گوید تنها با «ناهمراهي و دوگانگي برخي مسولان سينمايي كشور» روبرو بوده برای دومین بار و پس از اجرای «شب هزار و یکم» آخرین اثر نمایشی خود را روی صحنه می‌برد. این نمایش که «مجلس شبيه در ذكر مصايب استاد نويد ماكان و همسرش مهندس رخشيد فرزين»، نام دارد پاییز سال گذشته نوشته شده و از قرار معلوم آخرین اثر نمایشی اوست.
«مجلس شبیه...» حکایت هراس و دلهره‌ی دو روشنفکر است که در تب و اضطراب کشته شدن دوستانشان روزهایی پر از کابوس را می‌گذرانند. خوابها و رویاهای استاد و همسرش ادامه‌ی واقعیتی است که حول و حوش آنان اتفاق می‌افتد و خود کابوسی هولناک است. نوید ماکان، استاد اخراجی دانشگاه، شاهد مرگ مرموز سه دوست نویسنده‌اش است که هر یک به شکلی از دست می‌روند و کشته شدنشان در هاله‌ای از ابهام می‌ماند.
بیضایی از معدود کارگردانانی است که تکنیکهای مدرن را با میراث و سنتهای نمایش شرق، که با آن آشنایی گسترده و عمیقی دارد، می‌آمیزد. عنوان نمایش نیز در خدمت همین منظور است؛ در حالی که نام نمایش شبیه‌خوانی و حکایتهای کهن را به ذهن متبادر می‌کند موضوع آن و حضور شخصیتهای امروزی و دانشجویان مسئله‌ای کاملا امروزی است. بیضایی با این تمهید آنچه را بر صحنه می‌گذرد در متن تاریخ جاری می‌سازد و به زمانهای گوناگون پیوند می‌زند.
در اجرای نمایش و صحنه‌پردازی نیز تکنیکهای مدرن همانقدر مددکار بیضایی هستند که شگردهایی از نمایشهای سنتی و آئینی. وسائل محدود و صحنه‌پردازی ساده بازیگران را وامی‌دارد، یا به آنها امکان می‌دهد جلوی چشم ببینندگان به خلق فضایی دست زنند که رکن اصلی‌اش زبان و گفتگوست. بیضایی بازیگران را در فضایی از پیش ساخته شده قرار نمی‌دهد، بلکه با حداقل ممکن به آنان امکان می‌دهد در خلق فضای مورد نظر و در لحظه‌ی اجرای نمایش توانایی و خلاقیت خود را به کار برند و از این راه ببیننده را نیز شریک ساخته شدن فضای نمایش کنند.
بیضایی در این اثر نیز، همچون آثار پیشین خود، گرچه واقعیت را دستمایه قرار می‌دهد سعی در واقع نمایی بر صحنه ندارد. او بازیگران را به گونه‌ای هدایت می‌کند که ببیننده در تمام مدت خود را شاهد اجرای یک نمایش احساس می‌کند. نمایشی که همانقدر واقعی است که گاهی واقعیتهای بیرونی ساختگی هستند.
با اینهمه نمایش بیضایی به روشنی فضای وحشت پاییز ۷۷ و قتلهای زنجیره‌ای را بازسازی می‌کند. روزهایی که ناپدید شدن مختاری و پوینده، کشف اجساد آنان و مرگ مشکوک چند نویسنده‌ی دیگر رعب و وحشت را بر جامعه‌ی روشنفکری مسلط کرده بود. روزهایی که بسیاری از روشنفکران سایه به سایه‌ی مرگ هر لحظه انتظار شنیدن خبر گم‌شدن یکی از همکاران و دوستانشان را می‌کشیدند، یا نگران ربوده شدن خود بودند. پرونده‌ی قتلهای زنجیره‌ای به اعتقاد بازماندگان قربانیان، هنوز ابهامات بسیار دارد. ناصر زرافشان وکیل این پرونده که چهار سال است به جرم «افشاي اسناد دولتي مرتبط با قتلهاي زنجيره‌اى» زندانی است از مدتی پیش دست به اعتصاب غذا زده است.
در شب دوم اجرای «مجلس شبیه...»، دوشنبه ۱۳ تیرماه، بیضایی پیش از شروع نمایش بر صحنه آمد و خبر داد که یکی از بازیگران دچار گرفتگی ماهیچه شده و گرچه حالش بهتر است، چه بسا موفق به از اجرای نقشش نشود. او گفت در اینصورت نمایش با تغییراتی اجرا خواهد شد. ظاهرا این بازیگر، که بیضایی از بردن نامش خود داری کرد، توانست به ایفای نقش خود بپردازد. در شب دوم نمایش بیرون سالن هیچ پلاکاردی خبر از نمایش کار بیضایی نمی‌دهد و بروشورها نیز هنوز آماده نیستند. با این حال همه‌ی بلیطها پیش فروش شده‌اند.
«مجلس شبیه ذکر مصائب استاد نوید ماکان و همسرش مهندس رخشید فرزین»، که مانند نامش طولانی بود در ۱۲۰ دقیقه و در بیست صحنه اجرا شد. جسارت بیضایی در بیان برخی حقایق که بازگوی دورانی بسیار تلخ و وحشتناک در تاریخ معاصر است گاهی گفتگوها را به شعارهایی صریح و روشن بدل می‌کرد. بیضایی که در این نمایش از همکاری ۳۰ بازیگر و صحنه‌یار بهره‌مند است از چند بازیگری که در اجرای نمایش قبلی‌اش «شب هزار و یکم» نیز با او همکاری داشتند استفاده کرده است.
در کنار مژده شمسایی و علی عمرانی بازيگراني چون حسين محب‌اهري، مهدي ميامي، مريم بوباني، فهيمه رحيم‌نيا، رضا افشار، علاء محسني، صادق ملكي، علي يداللهي، ماهگل مهر، علي اوليايي، سيدمهرداد ضيايي، و مهرداد ضيايي از جمله همکاران بیضایی در اجرای این نمایش بودند. طراحی صحنه و لباس این نمایش بر عهده‌ی محسن شاه‌ابراهیمی است و موسیقی متن را محمدرضا درویشی ساخته که قبلا در «شب هزار و یکم» نیز با بیضایی همکاری کرده بود.
اجرای «مجلس شبیه...» بیضایی که قبلا قرار بود از شب هشتم تیرماه آغاز شود به دلیل مشکلات فنی و از جمله حاضر نبودن دکور و لباس و ... اولین اجرای خود را یکشنبه ۱۲ تیرماه در سالن اصلی تأتر شهر پشت سرگذاشت.
بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران