«صنعت نفت و گاز ایران با فاجعه روبروست»

احتمال دارد شرکت ژاپنی اینپکس از میدان نفتی آزادگان خارج شود. در این میان چین خواستار گسترش مبادلات تجاری و اقتصادی در همه سطوح با ایران شده است و محمود احمدی‌نژاد، رئيس دولت جمهوری اسلامی، هم به نوبه خود از کمک‌های چین قدردانی کرده است. مهرداد عمادی، مشاور اقتصادی اتحادیه اروپا، به دویچه وله گفت، چین نه تنها تکنولوژی ژاپن یا کشورهایی چون سوئد و بریتانیا را ندارد، بلکه فناوری کهنه شده‌ای را بکار می‌گیرد و تنها به فکر منافع کوتاه مدت خود است. این کارشناس اقتصادی افزود، صنعت نفت و گاز ایران بر اثر اخراج وسیع پرسنل فنی و مهندسی در این حوزه و سپردن اختیار تام به سپاه پاسداران و نیروی نا‌کارآمد آن، ضربه جبران‌ناپذیری خورده است.

دویچه وله: خروج احتمالی شرکت ژاپنی اینپکس از پروژه‌ی میدان نفتی آزادگان چه پیامدهایی می‌تواند برای ایران داشته باشد؟

مهرداد عمادی: ما در ماههای اخیر شاهد خروج شرکت‌های دیگری هم از حوزه‌های نفتی و گازی متعلق به ایران بودیم. این در حقیقت آخرین طریقه‌ی خروج سرمایه‌گذاران خارجی از پروژه‌هایی است که دولت خیلی امیدوار بود با مشارکت آنها بتواند این حوزه‌ها را، که بسیار از نظر تکنولوژی از متدهای تولید و استخراج جدید عقب هستند، با انتقال تکنولوژی و بازسازی تکنولوژیک، جبران کند. متاسفانه این خروج نشان داد علی‌رغم امتیازاتی که دولت در ماههای اخیر به شرکای خارجی داده است، به‌خاطر ریسک‌های روزافزون و به‌خصوص پیامدهای توسعه‌ی تحریم‌ها در حوزه‌ی انرژی اقتصاد ایران، این شرکت‌ها در ارزیابی خودشان سودآوری‌هایی که ممکن است ازاین شرکت‌ها داشته باشند را به اندازه‌ی کافی (نمی‌بینند) تا این ریسک‌ها را پذیرا باشند.

ولی ژاپنی‌ها تنها در حوزه‌ی جنوبی این میدان نفتی فعال بوده‌اند و بخش شمالی‌ این حوزه در دست چینی‌هاست. چینی‌ها هم که گویا منتظر فرصت هستند تا مناسبات خود را با ایران، تا جایی که می‌شود، گسترش دهند. به نظر شما چینی‌ها این تکنولوژی را ندارند که بتوانند جای ژاپن را بگیرند؟

چینی‌ها این تکنولوژی را دارند، منتهی نه در حد توان تکنیکی تکنولوژی ژاپن یا تکنولوژی سوئد یا تکنولوژی بریتانیا که در خط اول تکنولوژی استخراج زیر آب هستند. اخیر مشاهده‌ی جالبی که ما در سه سال و نیم در مورد مشارکت چین در این منطقه داشتیم این بود که چینی‌ها تمایل بیش‌تری به توسعه‌ی ظرفیت توزیع و تحویل در این پروژه‌ها نشان می‌دهند تا مدرنیزه کردن سیستم‌های استخراج که بهره‌وری استخراج را بالا برند. این عمدتا نشان‌دهنده‌ی آن است که آن‌ها سهم خودشان را از این سهام به صورت نفت و گاز خام، یعنی گاز شیرین شده و نفت خام، می‌برند و بیش‌تر این‌ها سودشان در این است که توان تحویل را بالا برند، و بهره‌وری استخراج که عمدتاً مربوط به منافع درازمدت ایران و دولت و مردم ایران می‌شود، برای آن‌ها مسلما در درجه‌ی دوم است.
الان چیزی که ما با کمال تأسف می‌بینیم، مثلاً در حوزه‌ی بندر لنگه یا همین حوزه‌ی شمالی پارس یا مثلاً فاز ۱۵، این است که چینی‌ها از تکنولوژی‌ای دارند استفاده می‌کنند که ۱۵ سال پیش از سیستم خارج شده، ولی چون برای انتقال تکنولوژی از نظر استفاده برای چینی‌ها کم هزینه است، از آن استفاده می‌کنند. ولی این هزینه‌های درازمدت اقتصاد ایران را به‌شدت بالا می‌برد، و ما صدمات آن را در سال‌های بسیار بسیار نزدیک شاهد خواهیم بود.

آیا فشاری که بر شرکت‌های اروپایی یا آسیای شرقی یا مثلا طرف‌های مبادلات تجاری عربی آمده و باعث شده که در حوزه‌های مختلف به تحریم‌ها گردن بگذارند، نمی‌تواند در مورد چین هم مؤثر باشد؟

نمایندگان چین در سه روز اخیر گفته بودند که خواستار عمیق‌تر و وسیع‌تر شدن روابط تجاری با ایران، به‌خصوص در حوزه‌ی انرژی، هستند. ولی این بیش‌تر به منظور امتیازگرفتن از آمریکا و اتحادیه‌ اروپا است. در این چارچوب چین دارد در حقیقت با کارت ایران همان کاری را در مورد آمریکا و اتحادیه اروپا می‌کند که ترکیه با کارت ایران در مورد اتحادیه اروپا می‌کند، و آن هم برای بازکردن بازارهای‌شان بر روی کالاهای چینی و خودداری از افزایش فشار بر روی بانک مرکزی چین. ولی در گفت‌وگوهای خصوصی‌ای که چین حدود دوماه و نیم با آمریکا داشت، در اینباره با آمریکا سخن گفت که اگر این تحریم‌ها به صورتی درآید که به مرحله‌ی بازرسی کشتی‌ها برسد، در آن مرحله شرکت‌های چینی‌ها هم از توسعه یا حتی از ادامه‌ی تجارت با ایران خودداری خواهند کرد. چون چینی‌ها خواهان رودررویی با مقامات آمریکایی نیستند. این یک به اصطلاح شطرنج سیاسی‌ـ تجاری است که در کوتاه‌مدت دارد بازی می‌شود. ما تردید زیادی نداریم که در درازمدت، بجز در مورد لوله‌ی گاز که به ازبکستان و ترکمنستان می‌رود، بقیه‌ی پروژه‌های چین به‌خصوص در خلیج فارس، بسیار بسیار کوچک خواهد شد.

این «درازمدتی» که صحبت‌اش را می‌کنید، چند سال یا چند ماه است؟

این درازمدتی که ما صحبت‌اش را می‌کنیم، حقیقتاً حداکثر دو سال است. ما انتظار داریم که تا خرداد آینده فعالیت شرکت‌های چینی را در پروژه‌های درازمدت بسیار بسیار کم ببینیم، چون آنجاهاست که در درازمدت ریسک هست. پروژ‌ه‌هایی که کوتاه‌مدت است و زود می‌توانند پول را بگیرند و زودهم می‌توانند بهره‌اش را بردارند و برگردند، برای یکی دوسال ادامه خواهد داشت. ولی احتمال می‌رود چینی‌ها در پروژه‌هایی مثل پروژه‌ی انرژی و گاز و نفت که پروژه‌هایی درازمدت هستند، ظرف هشت تا ده ماه آینده دامنه‌ی فعالیت‌شان را بسیار بسیار محدودتر کنند و به احتمال زیاد همان کاری را می‌کنند که در دوسال پیش هم کردند، یعنی بهانه‌‌های مهندسی و فنی بیاورند که ما نمی‌توانیم این را توسعه دهیم و مثلا بگویند حالا باید کمی صبر کنید تا ماشین‌آلات جدید سفارش دهند. چینی‌ها هیچ وقت مستقیم نگفته‌اند که ما این پروژه‌ها را داریم کوچک می‌کنیم.

به فن‌آوری اشاره کردید؛ آیا شرکت‌های ایرانی به هیچ شکلی قادر نیستند جای خالی تکنولوژی خارجی را پر کنند؟

به نکته‌ی بسیار جالبی اشاره کردید. ما این توان را به طرز قابل توجهی در داخل داریم. منتهی در سه سال اخیر بچه‌های مهندسی ما و فن‌آوران ما که در شرکت‌ها سال‌ها صنعت را اداره می‌کردند، به طرز قابل توجهی پاکسازی شدند. یعنی به‌خاطر ورود شرکت‌های سپاه یا شرکت‌های زیر کنترل مالکیت سپاه به حوزه‌ی نفت‌ وگاز، از سیستم مدیریت بیرون رفتند. مسأله‌ای که ما داریم این است که نیروی انسانی فنی ما در صنعت نفت و گاز بسیار بسیار پایین رفته است. یعنی ما از اردیبهشت امسال تا به حال چیزی نزدیک به هزار و صد پرسنل فنی، مهندسی و تخصصی در صنعت نفت و گاز از دست دادیم و این‌ها بیرون آمده‌اند و ما توان بازسازی این صعنت را از دست داده‌ایم، چون این نیرو بود که در این دو دهه و نیم بازسازی و این‌ها، حتی اگر کامل و بدون نقص هم نبودند، ولی به هرحال می‌گرداندند. ولی به‌خاطر خروج این‌ها ما الان دچار شوک نیروی انسانی شده‌ایم.
چیز جالبی که هست این است که ما می‌بینیم در دو مورد بهره‌بری آن پروژه‌هایی که مثلاً شرکت‌های مربوط به سپاه در دست گرفته‌اند، ظرف مدت کمتر از سه ماه در حدود ۵۵ درصد پایین آمده است. در حقیقت ما الان شاهد این هستیم که به‌خاطر ورود افراد غیرمتخصص در سطح مدیریت فنی، هفته‌به هفته توان تولید و بهره‌بری دارد پایین می‌آید. اتفاقی که دارد می‌افتد این است که خروج این‌ها قابل برگشت نیست. یعنی این افراد وقتی خارج شدند، به کارهای دیگر جذب می‌شوند و این نیست که این‌ها به اصطلاح بیرون پالایشگاه منتظر باشند که شما بروید این‌ها را دعوت به‌کار کنید که برگردند. به این خاطر ما شاهد این خواهیم بود که ماه به ماه صنعت گاز و نفت ایران دچار بحران عمیق‌تری خواهد شد و ما از نظر فن‌آوری در ماههای آینده شاهد یک فاجعه صنعتی در صنعت نفت خواهیم بود.

مصاحبه‌گر: نیلوفر خسروی
تحریریه: کیواندخت قهاری