زبان علمی در دانشگاه‌های آلمان؛ آلمانی یا انگلیسی؟

زبان انگلیسی در محافل علمی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. آن‌قدر که عده‌ای معتقدند عدم تسلط به زبان انگلیسی برابر است با عدم پیشرفت علمی و تحصیلی. از هم اکنون در بسیاری از دانشگاه‌های آلمان، واحدهای درسی به زبان انگلیسی ارائه می‌شوند. البته کلاس‌هایی که به زبان انگلیسی برگزار می‌شوند، تنها محدود به حضور دانشجویان مقاطع ابتدایی دانشگاه نیست، بلکه کلاس‌هایی برای استادهای دانشگاه و دانشجویان مقطع دکترا نیز به زبان انگلیسی برگزار می‌شود، تا آن‌ها از این طریق برای تدریس به زبان انگلیسی آماده شوند.

کلاس‌های آموزش زبان انگلیسی برای استادها و دانشجویان مقطع دکترا از سوی موسسه‌ی تبادلات آکادمیک آلمان (DAAD) ارائه می‌شوند. هدف از برگزاری این دوره‌ها تسهیل روابط آکادمیک میان دانشجویان خارجی و اساتید دانشگاه عنوان شده است. پروفسور اولریش اَمون، استاد دانشگاه دویسبورگ-اسن آلمان معتقد است، اگر دانشجویان می‌خواهند نتایج پژوهش‌های خود را در سطح بین‌المللی منتشر کنند، دانستن زبان انگلیسی و انتشار مطالب به این زبان اجتناب‌ناپذیر است.

علوم انسانی به زبان آلمانی؛ علوم طبیعی و فنی به زبان انگلیسی

پروفسور اَمون، که در حوزه‌ی زبان‌شناسی اجتماعی به پژوهش مشغول است، خود یکی از نخستین افرادی بود که به گسترش و معرفی زبان آلمانی پرداخت. با این حال از نظر او نقش زبان انگلیسی را به عنوان زبان بین‌المللی نمی‌توان نادیده گرفت. پروفسور اَمون بر این باور است که نوع رشته‌ی تحصیلی نیز در میزان اهمیت یافتن زبان انگلیسی موثر است. به طور نمونه می‌توان به رشته‌های باستان‌شناسی، فلسفه و موسیقی در دانشگاه‌های آلمان اشاره کرد که برای تحصیل در آن‌ها تنها دانستن زبان آلمانی کفایت می‌کند. از سوی دیگر عدم آشنایی با زبان انگلیسی برای تحصیل در رشته‌های زیر مجموعه‌ی علوم طبیعی و علوم فنی و مهندسی، دانشجویان را با مشکل روبرو خواهد کرد.

بیش از ۹۰ درصد از مقاله‌هایی علمی که در زمینه‌ی علوم طبیعی منتشر می‌شود، به زبان انگلیسی است. از همین رو نیز کلاس‌های ارائه شده از سوی موسسه‌ی تبادلات آکادمیک آلمان با استقبال خوبی از سوی دانشجویان و استاد‌های دانشگاه روبرو شده است، زیرا اساتید دانشگاه نیز با توجه به نقش زبان انگلیسی در تبادلات دانشگاهی امروز، نیاز بیشتری به یادگیری این زبان و یا به بروزکردن معلومات گذشته‌ی خود احساس می‌کنند.

موقعیت زبان آلمانی به عنوان زبان علمی آسیب دیده

صد سال پیش اما اوضاع از قرار دیگری بود. زبان آلمانی در کنار زبان فرانسه و انگلیسی به عنوان زبان علمی در محافل بین‌المللی به کار گرفته می‌شد. پروفسور اَمون معتقد است، بروز جنگ‌های جهانی اول و دوم و همچنین دوران ناسیونال‌سوسیالیست در آلمان از اعتبار زبان آلمانی به عنوان زبان علمی کاست و از این طریق زبان آلمانی از گردونه‌ی رقابت با زبان انگلیسی خارج شد.

پروفسور اَمون در پاسخ به این پرسش که آیا روزی را می‌توان تصور کرد که در دانشگاه‌های آلمان واحدهای درسی تنها به زبان انگلیسی ارائه شود، می‌گوید: «با در نظر گرفتن تحصیل در رشته‌های زیر مجموعه‌ی علوم انسانی و اجتماعی این احتمال منتفی است.»

هرچند موسسه‌ی فرهنگ و علوم در بریتانیا، کشور آلمان را در جذب دانشجویان خارجی جزو کشورهای پیشرو ارزیابی کرده است، اما خطر کاهش تمایل داوطلبان تحصیل به زبان آلمانی در دانشگاه‌های آلمان نیز کماکان وجود دارد. از دلایل موفقیت دانشگاه‌های آلمان در جذب دانشجویان خارجی‌، امکان تحصیل به زبان انگلیسی عنوان می‌شود. این در حالی است که با ادامه‌ی این روند فعالیت بسیاری از موسسات فرهنگی، همچون انیستیتو گوته، که وظیفه‌شان گسترش فرهنگ و زبان آلمانی در خارج از این کشور است، با مشکلات جدی روبرو خواهند شد.

KB/KG