دایناسورهای دنیای دانش

چاپ بیست‌و‌یکم دانشنامه‌ی معتبر آلمانی "بروک‌هاوس" (Brockhaus) یا به شکل ۳۰ جلد کتاب وجود دارد یا به صورت دیجیتال به عنوان یک چیپ. مدل دیجیتالی آن رقیب فرهنگنامه‌ی اینترنتی آزاد "ویکیپدیا" است.

یک دانشنامه‌ی خوب چندجلدی تا به حال درهرخانه‌ای با ادعای علمی، لااقل در صدسال گذشته وجود داشت. امروزه ماشینهای جستجوی اینترنتی مانند "گوگل" (google‌) و "ویکیپدیا"، به صورت رایگان و آنلاین جوابگوی پرسشهای مردم هستند. ولی غول‌های دنیای دانش ضربه را برمی‌گردانند: بزرگترین دانشنامه‌‌ی آلمانی "بروک‌هاوس" حالا به صورت دیجیتال هم وجود دارد، ولی رایگان نیست. طبق نظرتهیه‌کنندگان آن، "بروک‌هاوس" دیجیتال بسیارعمیق‌ترو اساسی‌تراز"ویکیپدیا" وامثال آنست.

دانش زیاد جای زیاد لازم ندارد

جدیدترین چاپ دانشنامه‌‌ی "بروک‌هاوس" شامل مقاله‌هایی مربوط به ۳۰۰ هزار درآیه است. چنین حجمی از دانسته‌ها نیازبه جای کافی هم دارد: ۳۰ جلد، که بطور کلی ۲۴ هزار و پانصد صفحه دارد، نیاز به ۲ مترجا در قفسه‌ی کتاب دارد و وزن آن به ۷۰ کیلو می‌رسد. به جای آن می‌توان همان اندازه اطلاعات را به صورت یک چیپ "یو‌اس‌بی" (USB‌) و دو دیسک "دی‌وی‌دی" (DVD‌) دریافت کرد. برای کسانی که سنتی و کتاب‌دوست هستند "بروک‌هاوس" دیجیتال یک نوع کفربشمارمی‌آید. یک دانشنامه‌ی خوب تا به حال همیشه به عنوان مرکز و تکیه‌گاه یک کتابخانه‌‌ی خوب بحساب آمده‌است.

دسترسی به دانسته‌های دنیا به شکل دیجیتال خیلی چیزها را آسانترمی‌کند: این پدیده که برای جستجوی یک مقاله‌ی مناسب مدتها وقت لازم بود که چند جلد فرهنگنامه ورق زده شوند، دیگر کهنه شده‌است. یک نوع روش جستجوی مناسب و خوب حتماً کمک بزرگی خواهد بود.

"بروک‌هاوس" دیجیتال می‌تواند پرسشهای ساده هم پاسخ بدهد: به عنوان مثال در پاسخ به سؤال بزرگترین حیوان دنیا، مقاله‌ای درباره‌ی نهنگ‌ پیدا می‌شود. این عمل می‌تواند بیش از حد معمول کارببرد. این سؤال که، در کجا بهترین شراب پیدا می‌شود، پاسخی می‌یابد به صورت یک مقاله در باره‌ی شهر کوچکی بنام "راده‌بویل" (‌‌Radebeul‌) در"زاکسن" (Sachsen‌). این جواب شاید برای افراد بومی آنجا کاملاً درست وخوشایند باشد، ولی نشانه‌ی ضعف سیستم جستجوی انعطاف‌پذیراست.

از گوته تا مارکس

نوع دیجیتالی "بروک‌هاوس" بسیارمعقول و قابل اطمینان ‌است. بیشتر استفاده‌کنندگان به سرعت سیستم را شناخته وبه ارزش مزیت‌های لغتنامه‌ی دیجیتالی پی می‌برند. خرید کتابهای دانشنامه امکان استفاده‌ از بایگانی دانسته‌های "بروک‌هاوس" آنلاین را از طریق کامپیوتر شخصی، در همه جا و همه وقت هم در دسترس قرار می‌دهد و می‌توان آن را هر زمان با اطلاعات جدید بروز کرد.

دانشنامه‌ی دیجیتال انواع وسیله‌های ارتباط جمعی را عرضه می‌کند، مانند ویدئو، گرافیک، عکس و پرونده‌های صوتی. یک اطلس هم در این سیستم یافت می‌شود که مانند "گوگل کره‌ی زمین" (google earth ‌)، ولی بدون اطلاعات ریزعکسهای ماهواره‌ای، کار می‌کند. یکی از قسمتهای جالب سیستم آنلاین دانشنامه، محیط ۳ بعدی دانسته‌هاست. درآنجا برای هر درآیه‌ی جستجو شده ارتباطهای مختلفی به موضوعات گوناگونی در دسترس قرار می‌گیرد.

به نظر می‌رسد که "بروک‌هاوس" دیجیتال جان می‌گیرد: مثلا به سرعت از طریق "گوته" می‌توان به "جمهوری وایمر"

(Weimarer Republik) وصل شده و سپس به "کارل مارکس" رسید. دیگر مانعی در مقابل کسانی که علاقه به وررفتن با کتابهای آنلاین دارند، وجود ندارد، واین پدیده که ارتباط‌های پیدا شده ربط معقولی با واژه‌ی جستجو شده دارند، چندان مهم نیست.

دانسته‌های مشترک رایگان

فرهنگنامه‌ی آزاد اینترنتی "ویکیپدیا" قادر نیست ارتباط‌های فرعی را به صورت ذکر شده دردسترس قرار دهد. ولی کم‌کم دانسته‌های مشترک رایگان جای فرهنگنامه‌ی کلاسیک را می‌گیرد. دو سال پیش پژوهشهای یک مجله‌ی علمی آمریکایی به نام "نیچر" (Nature) نمونه‌ی بارزی برای بخش بسیارسنتی فرهنگنامه‌ی کلاسیک بود، فرهنگنامه‌ی قدیمی پر افتخار" بریتانیکا" (Encyclopaedia Britannica) که از سال ۱۷۶۸ یک مؤسسه‌ی دانش جهانی به شمار می‌رود، بعد از"نیچر" فقط به اندازه‌ی غیرمحسوسی کمتر از "ویکیپدیا" اشتباه دارد.

مجله‌ی "نیچر" مقاله‌هایی از" بریتانیکا" و "ویکیپدیا" را در باره‌ی ۴۲ موضوع علوم طبیعی در اختیار کارشناسان قرار داد، به صورتی که دانسته‌ها ناشناخته بوده ومنبع آنها نام برده نشده‌‌بود. "ویکیپدیا" در این تحقیق نتایج بسیاربهتری دریافت کرد تا جایی که وجود دانشنامه‌های تخصصی زیر سؤال رفته بود.

مقاله‌های دستکاری‌شده‌‌‌ی "ویکیپدیا"

یکی ازاشکالات دانسته‌های مشترک، امکان دست‌کاری کردن اطلاعات آن است. این مسئله به نظر غیر قابل جلو‌گیری است، زیرا بطور مثال هر روز پانصد مقاله‌ی جدید به "ویکیپدیا" ‌ی آلمانی اضافه می‌شوند. هر کسی می‌تواند نمادی از تصورات خودش را شکل دهد. بطور مثال از طریق کامپیوترهای مجلس آلمان تا به حال زندگینامه‌های سیاستمدارها تغییر داده شده، عملهای شجاعانه به آنها اضافه شده یا قضیه‌هایی در باره‌ی روابط نا‌مشروع آنها، پاک شده است. بنابراین به فرهنگنامه‌ی تخصصی هنوزهم نیاز است. با وجود این کاملا قابل تصوراست که سیستم دیجیتال در آینده جای کتابهای کاغذی را بگیرد.