دانستی‌هایی در مورد سرطان
۱۳۸۹ آبان ۷, جمعه
پروفسور افشین فیاضی متولد سال ۱۳۳۹ در شهر شیراز است. وی در سال ۱۹۸۳ به آلمان مهاجرت کرده و در دانشگاه شهر گوتینگن تحصیل کرده است. پروفسور فیاضی فوق‌تخصص آسیب‌شناسی دارد و از سال از ۲۰۰۴ رئیس‌بخش پاتولوژی(آسیب‌شناسی) بیمارستان شهر فورتزهایم آلمان است. وی همچنین عضو هئیت مدیره انجمن سرطان ایران-آلمان است. از جمله پژوهش‌های علمی پروفسور فیاضی میتوان به تحقیقات گسترده وی در مورد سرطان بیضه اشاره کرد.
پروفسور فیاضی، بسیاری از خوانندگانی که در خانوادشان فردی مبتلا به سرطان داشته یا دارند، پرسید‌ه‌اند که بیماری سرطان تا چه حد ارثی است؟
این سوال را هنوز نمی‌توان به طور دقیق پاسخ داد. ما هنوز نمی‌دانیم چند درصد از سرطان‌ها ریشه ژنتیکی دارند. اما در خانواد‌ه‌‌هایی که سرطان سینه، روده، رحم یا پروستات در دو نسل متوالی مشاهده شده و سن افراد مبتلا به سرطان کمتر از پنجاه سال بوده است، خطر ابتلا برای سایر افراد خانواده بیشتر است. البته این دو نسلی که به بیماری سرطان مبتلا شدند بایستی رابطه ژنتیکی مستقیم داشته باشند، یعنی مادر و پسر یا پدر و پسر یا دختر.
آیا سرطان سینه قابل بازگشت است؟
اصولأ هر نوع سرطانی می‌تواند برگردد. امکان بازگشت سرطان بستگی به این دارد که سرطان روز اول چقدر بزرگ و تا چه حد خطرناک بوده است. ما دارای پارامترهایی هستیم که به ما نشان می‌د‌هند احتمال بازگشت سرطان چقدر است.
به عنوان مثال: اندازه غده سرطانی چقدر بوده، مورفولوژی یا شکل سلول‌های سرطانی چطور بودند و دیگر اینکه میزان آسیب‌غدد زیر بغل تا چه حد بوده است.
بازگشت سرطان نیز دو حالت دارد. حالت نخست: بازگشت موضعی است. در این حالت بیماری بعد یک دو یا حتی ده سال دوباره در سینه مشاهده می‌شود. در این حالت سرطان با جراحی قابل کنترل است. حالت دوم اما متأسفانه، بازگشت خطرناک است.
در این حالت غده‌ای در بافت سینه مشاهده نمی‌شود اما می‌بینیم که بافت استخوان یا کبد یا ریه درگیر بیماری شده است. در این مرحله متأسفانه درمان قطعی وجود ندارد و بیماری را بایستی با روش‌هایی مانند شیمیدرمانی یا پرتودرمانی کنترل کرد.
استفاده پروتز به جای سینه برداشته شده چه خطراتی دارد؟
هیچ خطری. تمام تحقیقاتی که در این زمینه صورت گرفته حاکی از آن است که پروتز در ایجاد سرطان یا بازگشت آن نقشی ندارد. اما معاینه سینه خانم‌هایی که پروتز دارد سخت‌است.
اطراف پروتز درون سینه یک بافت همبند قوی و محکم ایجاد می‌شود که گاه مواد آهکی هم ممکن است در آن رسوب کنند. برای پزشک زنان سخت است که به درستی تشخیص دهد علت سفتی بافت سینه در این حالت به دلیل پروتز است یا اینکه سینه سرطانی شده است.
روش‌های درمان سرطان در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
من ارتباط نزدیکی با پزشکانی دارم که در شهرهای مختلف ایران کار می‌کنند. از سوی دیگر مرتب نامه‌‌ها و گزارش‌های پزشکی از ایران به دست ما می‌رسد که امکان آشنایی با روش‌های درمانی در ایران را برای ما فراهم کرده است. باید بگویم در ایران دستگاه‌های پزشکی پیشرفته کم نیستند و پزشکان ایرانی هم اطلاعات و ارتباطات خوبی دارند. به این معنا که به طور فردی اطلاعات خوبی دارد.
مشکل درمان سرطان در ایران، نبود استاندارهای پزشکی است. من یک مثال ساده می‌زنم. ببینید، در ایران اتومبیل خوب فراوان است اما شیوه رانندگی نادرست است. در مورد درمان سرطان هم همینطور است. وقتی یک پزشک به تنهایی در مورد سرنوشت مریض تصمیم‌گیری می‌کند در حوزه فکری تنگ خود گم می‌شود.
برای درمان بیماری سرطان بایستی کمیسیون پزشکی متشکل از متخصص‌های گوناگون تشکیل شود. در طول درمان تمامی تصمیمات در این کمیسیون گرفته می‌شود. بعد از یک سال هم، یک هیئت نظارت پرونده مریض‌ها را چک می‌کند.
کمیسیون پزشکی بایستی پاسخ قانع کننده برای تصمیمات خود داشته باشند. این کنترل دولتی نیست و توسط هیئت نظارتی انجام می‌شود که توسط سازمان‌های پزشکی تشکیل شده است. چنین چیزی در ایران وجود ندارد.
گزارش‌هایی که از ایران به دست ما می‌رسد حتی فاقد اطلاعات ضروری هستند، مثل اینکه غده سرطانی چقدر بزرگ بوده، با چه فاصله‌ای نسبت به بافت سالم درآورده شده، قدرت رشد سلول‌های سرطانی چقدر است و غیره. چنین اطلاعاتی در این گزارش‌ها وجود ندارد .گاه می‌بینیم که حتی تاریخ تولد بیمار هم ثبت نشده است.
خواننده‌ای نوشته است که پدرش در پی کمردردهای شدید به پزشک مراجعه کرده و پس از معاینه مشخص شده است که به سرطان پیشرفته استخوان مبتلاست. سرطان استخوان در آلمان قابل درمان است؟
ما احتیاج داریم بدانیم نوع و ابعاد سرطان چیست. به عنوان مثال نوعی از سرطان استخوان به نام استئوسارکوما تا حدود قابل توجهی خوب درمان می‌شود. این نوع سرطان حتی در مرحله‌ای که متاستاز داده باشد هم با شیمیدرمانی قابل کنترل است. البته این نوع سرطان کم است. سرطان استخوان اغلب به دلیل گسترش سرطانی است که در جاهای دیگر به وجود آمده بعد به درون استخوان متاستاز داده است.
باید مشخص شود که دیگر ارگان‌ها چقدر درگیر این بیماری شدند. به این سوال با این اطلاعات کم نمی‌توان پاسخی داد. اگر اطلاعات بیشتری ارائه شود میتوان پاسخ داد که بیمار در کدام شهر و در کدام بیمارستان ایران امکان درمان بهتری دارد.
به خانم‌ها توصیه می‌شود سالانه یک بار چکاپ سرطان سینه انجام دهند. برای تشخیص زودهنگام چه نوع سرطان‌هایی چنین چکابی وجود دارد؟
در مورد سرطان‌هایی که از نظر آماری در سطح بالایی هستند. چون چنین چکاپ‌هایی بایستی با وقت و پولی که صرف آنها می‌شود تناسب داشته باشد. در چهار مورد، یعنی در سرطان سینه، پروستات، پوست و روده چکاپ تشخیص زودهنگام وجود دارد که در ایران هم هست. این معاینات از سنین بخصوصی توصیه میشوند. فرد بایستی به فواصل معین زمانی به پزشک مراجعه کند و آزمایش‌های ضروری را انجام دهد.
فاکتورهای موثر در بروز بیماری سرطان را چه فاکتورهایی هستند؟
نخست امکان ارثی بودن بیماری است که در سوال اول پاسخ داده شد. فاکتور دوم بیمارهای التهابی هستند که بعد از چند سال می‌تواند به سرطان منجر شود. مثل التهاب معده.
البته بایستی اضافه کنم از آنجا که ما امروزه در مورد هلیکوباکتر پیلوری که موجب این التهاب می‌شود اطلاعات خوبی داریم و التهاب معده با کمک آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود، آمار سرطان معده کاهش پیدا کرده است.
نکته سوم عوامل زیست‌محیطی است. به عنوال مثال آمار سرطان خون میان بچه‌هایی که در بیست سال اخیر در بصره، جنوب عراق متولد شدند دوبرابر بیشتر از سایر نقاط دنیاست. علت این مسئله آلودگی آ‌ب‌ها و محیط زیست به ماد‌ه‌ای به نام بنزول است که در اثر سوزاندن نفت و گاز آزاد می‌شود. این ماده از راه تنفس یا خوردن و آشامیدن وارد بدن و موجب سرطان خون می‌شود.
نکته دیگر تغدیه است. مثلأ می‌بینیم که افزایش مصرف گوشت موجب افزایش آمار سرطان روده شده است. یا مورد دیگر مواد شیمیایی هستند که فتالات خوانده میشوند. این مواد نرم‌کننده مواد مصنوعی هستند و در ساخت تمام شیشه‌های پلاستیکی نوشیدنی یا حتی مربا از آن استفاده شده است. این ماده از شیشه جدا می‌شود و وارد مواد غذایی می‌شود. ما اکنون می‌دانیم که این فتالات‌ها موجب سرطان بیضه مردها می‌شود. ما حدس می‌زنیم که در بروز سرطان سینه یا رحم نیز نقش موثری داشته باشد که البته در این مورد هنوز تحقیق می‌شود.
مصرف دارو و سیگار هم از عوامل مهمی هستند که می‌توانند موجب بروز سرطان شوند. نکته مهم دیگر افزایش سن است. باافزایش سن ژن‌های بدن فوق‌العاده حساس و شکننده میشوند و این باعث می‌شود که خطر ابتلا به سرطان افزایش پیدا کند.
شبنم نوریان
تحریریه: فرید وحیدی