تخت جمشيد پيش از ويرانى / گفتگو با مهدى فتحى‌نژاد فرد سازنده ماکت تخت جمشيد
۱۳۸۵ شهریور ۱۴, سه‌شنبه
در اين ميان گاهى شناخت، معرفى و حفاظت آثار باستانى مديون تلاشهاى فردى اشخاصى است که اغلب از حمايت نهادهاى مسئول نيز بهره‌مند نمى‌شوند. يکى از اين نمونه‌ها ساختن ماکت عظيمى از تخت جمشيد است که به لحاظ دقت در جزييات، ظرافت و توجه به يافته‌هاى باستان‌شناسى و محاسبات علمى کم‌نظير و ويژه است.
قرار است بحشهايى از اين ماکت که به گفته‌ى سازنده‌اش، مهدى فتحى‌نژاد فرد، حدود ده سال وقت و کار صرف آماده کردن آن شده، اواخر شهريور ماه در سفارت مکزيک در تهران به نمايش گذاشته شود. پيش از اين نيز موزه‌ى شيکاگو قصد خريد بخشى از اين مجموعه را داشته که تحريم اقتصادى و مشکلات رابطه‌ى ايران و آمريکا مانع از انجام اين کار شده است.
(براى شنيدن گفتگو با مهدى فتحى‌نژاد، فايل صوتى پايان صفحه را كليك كنيد!)
مصاحبه‌گر: بهزاد کشميرى‌پور
********************
دويچه‌وله: آقاى فتحى‌نژاد فرد، آدم با چه انگيزه‌اى سراغ چنين کارى مى‌رود؟
مهدى فتحى‌نژاد فرد: انگيزه يک مقدار زيادى هم بستگى به سن دارد. فرض کنيد يک آدمى که شخصيت‌اش شکل گرفته باشد، مثلا يک آدم ۴۰ ساله، وقتى سراغ کارى مى‌رود، همه چيز جوانب کارش مشخص است. ولى من وقتى رفتم سراغ اين کار ۲۰ ساله بودم. حقيقتش را بخواهم بگويم الان يادم نيست که دقيقا چه چيزى توى فکر من بود. شايد من نمى‌دانستم اين کار ۱۰ سال طول مى‌کشد. مسلما نمى‌دانستم. شايد روزى که شروع کردم، نظرم اين بود که مثلا يک‌ساله يک کار بزرگ انجام بشود. ولى اگر آن روز مى‌دانستم که ۱۰ سال طول مى‌کشد، شايد اصلا شروع نمى‌شد. ولى خود کار در طول زمان من را به خودش جذب کرده.
دويچه‌وله: در دوران طولانى ساخته شدن ماکت آيا انگيزه‌هاى شما تغييرى هم کرده‌اند؟
مهدى فتحى‌نژاد فرد: من فکر مى‌کنم که انگيزه در طول زمان هم عوض شده. يعنى ممکن است اولش انگيزه‌هاى ناسيوناليستى بوده، ولى به مرور زمان من ديگر آن آدم ۱۰ سال پيش نيستم. الان من ديگر يک آدم ناسيوناليست متعصب نيستم. من الان آدم وطن‌دوستى هستم، ديگر وطن‌پرست نيستم. اين دقيقا براى خودم مشخص شده و در ساختن اين ماکت اتفاق افتاده. الان ديگر وقتى به تخت جمشيد نگاه مى‌کنم به‌عنوان يک اثر جهانى به آن نگاه مى‌کنم، نه مثلا به عنوان يک اثر پارسى. يک چنين اتفاقى هم در کار افتاد.
دويچه‌وله: يعنى شما ماکت را ساختيد، ماکت هم شما را ساخت؟
مهدى فتحى‌نژاد فرد: شايد يک چنين اتفاقي... دقيقا! شايد هم نه. قطعا اين اتفاق افتاد.
دويچه‌وله: اين ماکت در چه ابعادى ساخته شده؟
مهدى فتحى‌نژاد فرد: کمتر از ۴متر در بيشتر از۵ متر که حدودا ۲۱ متر مربع مساحت خود صفه تخت جمشيد است و مقياس‌اش هم يک ۷۵ام است.
دويچه‌وله: کل کار از چند قطعه تشکيل شده؟
مهدى فتحى‌نژاد فرد: من شايد در طول زمان براى ساختن اين کار نزديک به ۱ميليون قطعه را درست کردم، که خيلى‌هايش تعويض شده. بارها و بارها قطعات عوض شده. اما تعداد قطعاتى که نصب شده‌اند و در نهايت، اين ماکتى که ديده مى‌شود را ساخته‌اند، چيزى کمتر از ۱۰۰هزار قطعه است.
دويچه‌وله: به نظر شما جاى اصلى کارى به اين گستردگى و با اين ويژگى‌ها کجاست؟
مهدى فتحى‌نژاد فرد: از ابتداى کار نظر من موزه‌ها بوده. يعنى حتما اين اثر بايد در موزه باشد که هم ثبت بشود و هم حفاظت بشود. جاى ديگر، يعنى يک نمايشگاه محدود، يا نمايشگاه موقت جوابگوى يک چنين کارى نيست. مثلا الان مشتريانى براى اين کار وجود دارند؛ براى مجتمع تجارى، براى سرسراى هتل، ولى خودم فکر مى‌کنم يک کارى که تمام پايه‌هايش علمى‌ست، و فقط براى نکات علمى‌اش اين‌همه زحمت کشيده شده جايش آنجاها نيست. براى ساختن اين ماکت صدها بار مقالات بررسى شده و تمام نقشه‌ها ريز به ريز تطبيق داده شده است، حتا نقشه‌هايى هم که قبلى‌ها کشيده‌اند. چون ما توى شيراز هستيم و نزديک‌ايم به تخت جمشيد، بارها و بارها رفتيم آن جا و اين نقشه‌ها را کنترل کرديم و چه اشکالات مفصلى هم از توى آنها بيرون آمده. من اين کارها را کرده‌ام تا مبناى ساختن اين ماکت کاملا علمى باشد. اگر من مى‌خواستم اين را در سراسرى يک هتل به نمايش بگذارم، اين کارها را انجام نمى‌دادم.
دويچه‌وله: آيا پيشنهادى هم براى خريدارى يا نمايش اين اثر در کشورهاى ديگر به شما شده؟
مهدى فتحى‌نژاد فرد: خريدارى فقط يک مورد داشتيم که آن‌هم موزه شيکاگو بود که در ابتدا، حدود ۳ـ۲ سال پيش جلو آمدند و خيلى هم ابراز علاقه کردند. الان که ديگر روابط موزه شيکاگو با ايران خيلى بد شده، ولى آن‌موقع مديرانش، مدير بنياد شرقى موزه، به ايران مى‌آمدند. البته در اين ديدارها من نتوانستم هيچ ارتباطى برقرار کنم، ولى بعد از اينکه وب‌سايت (www.parsemodel.com) راه‌اندازى شد اينها جلو آمدند و البته گفتند که موزه ما براى چنين کارى خيلى کوچک هست. نهايتا قرار بر اين شد که فقط کاخ آپادانا از اين کار برود و من هم تصميم گرفتم يک کاخ آپاداناى ديگر براى مجموعه خودم بسازم. ولى بعد از مدتى گفتند چون آمريکا ايران را تحريم اقتصادى کرده، هيچ پولى نمى‌تواند رد و بدل بشود. آنها هم يک موسسه دولتى‌اند و به‌هيچ طريقى نتوانستند از نظر حقوقى مسايلش را حل کنند که کارى را از ايران بخرند، در طول مسير بيمه بشود و بعد آنجا برود و اعلام بکنند که از ايران چيزى را خريده‌اند. در واقع مشکلى بود که کشور خودشان داشت. مشکلى که ما اينجا داريم که در تحريم هستيم.
دويچه‌وله: حالا در آينده نزديک قرار است کجا نمايش داده بشود؟
مهدى فتحى‌نژاد فرد: در آينده نزديک... حالا يک نکته ديگر هم بود، چون چندتا اتفاق افتاد براى ماکت. براى خريد فقط موزه شيکاگو بود، ولى براى نمايش قرار بود نمايشگاهى از تمدن هخامنشى در «برتيش موزيوم» لندن گذاشته بشود که با آنها هم مذاکراتى انجام شد که اين کار آنجا برود. ولى باز متاسفانه اتفاقاتى، که من حقيقتا نفهميدم چه اتفاقاتى، افتاد و کار ما اينجا ماند و نمايشگاه هم بدون حضور ما برگزار شد. يک نمايشگاه هم در مکزيک هست. آنها هم خيلى ابراز علاقه کزده‌اند، ولى آن نمايشگاه هنوز معلق است. اينها، هم لندن هم مکزيکوسيتى، هر دو نمايشگاههايى ۴ماهه هستند، که ماکت را اجاره مى‌خواستند. حالا در ادامه همين قضيه نمايشگاه مکزيوسيتى، سفارت مکزيک بانى شده که اواخر شهريور، ۲۵شهريور، يک نمايشگاهى از بعضى قطعات نمايشگاه، چون آنها هم جاى کافى ندارند، يک قسمت‌هاى برگزيده‌اى را که معرف کار باشد به مدت يک هفته در سفارت مکزيک به نمايش بگذارند.