بحران آب یا بحران مدیریت؟

بحران آب در ایران، موضوع یکی از جلسات غیرعلنی مجلس در روزهای اخیر بود. آب سدهای لتیان، کرج و طالقان که آب شرب تهران را تامین می‌کنند، به دلیل بارندگی‌ و برف کم، بسیار پایین آمده‌ است و مراتع و جنگل‌ها و تالاب‌ها نیز در معرض آسیب‌های جدی ناشی از خشکسالی هستند. دولت نهم می‌کوشد این بحران، چندان رسانه‌ای نشود یا رسانه‌ها دستکم، بحثی در باره وظیفه مدیریت آب در کشور را دامن نزنند.

بارش ناکافی برف و باران در کلیه استان‌های ایران طی سال گذشته و کاهش بیسابقه سطح آب سدها، موجب نگرانی و زمزمه‌هایی در میان مردم شده است. طبق اعلام‌های رسمی، بارش برف و باران در تهران ۳۰ درصد، در استان‌های حاشیه زاگرس ۵۰ درصد و در استان‌های حاشیه البرز به نسبت سال قبل ۷۰ درصد کاهش داشته‌اند. برای بررسی مشکل بی‌آبی و احتمال بحران خشکسالی، مجلس چند روز قبل جلسه‌ای علنی برگزار کرد تا وزیران کشاورزی و نیرو در این زمینه توضیح دهند.

با توجه به غیرعلنی بودن جلسه، تنها خبرموجود از آن اینست که وزیران نیرو و کشاورزی خواستار مجوز برداشت ۲۰ هزار میلیارد ریال از حساب ذخیره ارزی برای مقابله با خسارت‌های خشکسالی شده‌اند. خانم میترا البرزی کارشناس محیط زیست و منابع آبی معتقد است که دولت به دلیل اهمیت آب شرب مردم، اهمیت زیادی به تامین آن می‌دهد زیرا نبود آن می‌تواند به مشکلات اجتماعی جدی بیانجامد اما دولت باید همزمان به زیان‌هایی نیز که کشاورزان و دامداران از بی‌آبی می‌بینند، توجه جدی کند. میترا البرزی می‌گوید:

"دوهفته پیش من ماموریت بودم. دامداران آنجا مطرح می‌کردند که دام ما که بطور عادی ۸۰ هزار تومان قیمت دارد، به دلیل بی‌آبی و اینکه چیزی نداریم برای تغذیه اینها، الان از روی ناچاری ۱۵ تا ۲۰ هزار تومان فروخته می‌شود. مراتع بخاطر بی‌آبی سبز نشده‌‌اند و شاخه زنی جنگل‌های زاگرس برای اینکه دام‌ها بتوانند از برگ درختان تغذیه کنند، به شدت افزایش پیدا کرده است."

بخلاف تصور رایج، ایران از نظر محیطی و آب و هوایی در رده کشورهای خشک قرار ندارد، بلکه دوره‌های خشک و تر را به تناوب سپری می‌کند. به طور معمول دوره‌های دهساله‌ پرباران در حد میانگین و دوره‌های دهساله بارندگی زیرمیانگین در ایران گزارش می‌شود. خانم البرزی با استناد به همین واقعیت است که می‌گوید باید برای چنین کشوری، برنامه ریزی دراز مدت تامین آب داشت. خانم البرزی می‌افزاید:

" وزرایی که به مجلس رفته بودند، پیشنهاد طرح‌های جدید سد سازی و انتقال آب از حوزه های مختلف استان‌های کم آب را داده‌اند. من سوال می‌کنم که از همین سد‌هایی که تابحال ساخته‌اند، چگونه بهره برداری می‌شود که نمی‌توانند با دوره‌های کاهش باران، مبارزه کنند."

اطلاع رسانی محدود در باره کم آبی، شایعه جیره بندی آب در ماههای آینده، کمبود میوه و سبزی و اوج گیری خشکسالی در پاییز را دامن زده است. این در حالی است که اطلاعات سازمان‌های جهانی به طور صریح از امکان ادامه کم آبی و خسکسالی نسبی و قطعی در دنیا تا سال ۲۰۲۵ خبر می‌دهند. همین واقعیت، لزوم خبررسانی مسئولانه و برنامه ریزی برای مقابله با بی‌ابی و کم آبی را گوشزد می‌کند. خبردیگری که به ویژه بین مردم تهران زمزمه می‌شود، احتمال آلوده بودن آب چاههایی است که ۸۰ درصد نیازمندیهای تهران را بر طرف می‌کنند. میترا البرزی این نگرانی را بیمورد می‌داند و دوباره به لزوم نگرش وسیع‌تر به مشکل بی‌آبی در کشور اشاره می‌کند.

" من از کارشناس نمونه برداری مستقیم آب تهران پرسیدم و گفت آب تهران از نظر شرب دارای مشکل سلامتی نیست ولی املاح آن متفاوت است. آب ممکن است سنگین باشد یا مزه‌ای متفاوت داشته باشد ولی غیربهداشتی نیست. من فکر میـكنم مردم تهران نباید نگران آب خودشان باشند. باید موضوع را در سطح وسیع‌تر دید. مسئله اساسی اینست که ما برای برنامه ریزی منابع آب‌مان یک برنامه استراتژیک نداریم. هر گاه آب کم می‌شود میگویند یک سد جدید بزنید. اما کسی بعد تحلیل نمی‌کند که آیا این سد توانسته تاثیرات مورد نظر را ایجاد کند؟ الان هم هیچ پیشنهاد سازنده‌ای از سوی مدیران در این زمینه شنیده نمی‌شود."