ایران در آستانه حذف کامل از تزانزیت کالا در منطقه
۱۳۹۶ شهریور ۱۰, جمعه
یکی از وظایف اصلی وزارت راه و شهرسازی "تسهیل تردد و توسعه بخش‌های مختلف حمل و نقل هوایی، دریایی، زمینی و ریلی، ساخت و نگهداری راه‌ها و دست‌یابی به سیستم جامع، هماهنگ و متوازن ترابری کشور" تعریف شده است. وظیفه‌ای که جز با برنامه‌ریزی درازمدت و سرمایه‌گذاری کلان انجام آن غیرممکن به نظر می‌رسد.
وزارت راه در سال‌های گذشته به دلایل مختلفی در انجام مهمترین وظایف خود ناکام بوده است. از سوی دیگر اغلب کشورهای منطقه پروژه‌های عمرانی وسیعی در حوزه حمل و نقل در حال اجرا دارند که به گفته‌ی مدیرکل سرمایه‌گذاری حمل و نقل وزارت راه، با به انجام رسیدن آنها، سهم ایران در ترانزیت کالا تا سال ۲۰۳۰ بسیار ناچیز خواهد شد.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
مهدی اشرفی دو روز پیش (هشتم شهریور) با اشاره به کاهش ۳۲ درصدی ترانزیت ریلی و جاده‌ای ایران در یک سال و نیم گذشته به خبرگزاری مهر گفت: «اگر وضعیت ترانزیت کشور در سال‌های آینده با همین شیوه نزولی ادامه یابد، ترانزیت با بحران مواجه می‌شود.»
اشرفی می‌گوید در سال گذشته حجم کل جابه‌جایی کالا در ایران اعم از صادرات، واردات و ترانزیت کمتر از ۳۰ میلیون تن بوده که سهم ترانزیت از آن در بهترین حالت به ۱۲ میلیون تن می‌رسد.
دور زدن ایران توسط افغانستان
یکی از طرح‌هایی که به تازگی پنج کشور منطقه برای اجرای آن توافق کردند طرح موسوم به "راه لاجورد" است که به افغانستان امکان می‌دهد ایران را دور بزند و برای مبالادت تجاری با اغلب کشورها از زیرساخت‌های ایران بی‌‌نیاز شود.
موافقت‌نامه راه لاجورد میان کشورهای افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه به امضاء رسیده است. یکی از مزیت‌های مهم این طرح برای افغانستان دست یافتن به مسیری کوتاه‌تر و کم‌هزینه‌تر برای ارتباط تجاری با آسیای مرکزی، حوزه قفقاز، دریای مدیترانه و اروپاست.
بیشتر بخوانید: دوران احمدی‌نژاد و فرصت‌های از دست‌رفته ایران درآسیای میانه
مهدی اشرفی به خبرگزاری مهر گفت: «با امضای این توافقنامه، افغانستان از طریق خط ریلی ترکمنستان و سپس خط دریایی ترکمن‌باشی ـ باکو در دریای خزر، عملاً ایران را دور زده و از طریق ترکیه به اروپا متصل می‌شود. در نتیجه پروژه خط ریلی خواف ـ هرات که ایران در حال ساخت آن است، بی‌اثر خواهد شد.»
در حال حاضر ترکمنستان مشغول مذاکره برای خرید ۱۴ فروند شناور باری جدید به منظور افزایش ظرفیت خط دریایی ترکمن‌باشی ـ باکو است. مطابق برآوردها تا سال ۲۰۳۰ حجم جابه‌جایی کالا در بندرهای دو کشور ترکمنستان و جمهوری آذربایجان به ۵۰ میلیون تن افزایش می‌یابد. پیش‌بینی می‌شود با ۷۴۵ میلیون دلاری که در توسعه حمل و نقل دریایی خزر سرمایه‌گذاری شده بخشی از ترانزیت بار و کالا از چین به اروپا نیز از طریق این خط دریایی انجام شود.
حذف ایران با یاری دو متحد قدیمی
سرمایه‌گذاری ۸۵۰ میلیون دلاری روسیه در ساخت خطوط ریلی شمال دریای خزر نیز که چین را به اروپا متصل می‌کند از دیگر پروژةهایی است که به باور اشرفی تکمیل آن "عملاً به حذف ایران از توسعه منطقه‌ای می‌انجامد". این مسیر جاده ابریشم جدید خوانده می‌شود.
ظاهرا چین و روسیه که از متحدان و شریکان تجاری اصلی جمهوری اسلامی محسوب می‌شوند در حذف سهم ایران از ترانزیت کالا در منطقه نقشی کلیدی بر عهده دارند.
اشرفی یکی دیگر از "تهدیدهای توسعه ترانزیت ایران" را سرمایه‌گذاری ۴۶ میلیارد دلاری چین در توسعه بندر گوادر، در جنوب بلوچستان پاکستان و کناره دریای عمان عنوان می‌کند.
بیشتر بخوانید: امید به افزایش صادرات با راه‌اندازی قطار تهران− نخجوان
مدیرکل سرمایه‌گذاری حمل و نقل وزارت راه به خبرگزاری مهر گفت: «تا سال ۲۰۴۵ ظرفیت این بندر به ۴۰۰ میلیون تن می‌رسد که نتیجه آن در عمل، خارج شدن بنادر ایران از چرخه تجاری منطقه خواهد بود؛ ضمن اینکه ترکمنستان در حال ساخت خط لوله پاپی از مسیر افغانستان به پاکستان و هند است و نقش ایران با این خط لوله در جابه‌جایی انرژی منطقه کم‌رنگ خواهد شد.»
تنگناهای مالی دولت یازدهم در چهار سال گذشته و سوءمدیریت در دو دولت قبلی از جمله موانعی بوده‌اند که گسترش شبکه حمل و نقل در ایران را دچار وقفه کرده‌اند. تنش‌های میان جمهوری اسلامی با بسیاری از کشورها منطقه و جهان و تحریم‌های شدیدی که بخشی از آنها با توافق هسته‌ای نیز لغو نشدند از دیگر علت‌های از دست رفتن موقعیت‌هایی چون تزاریت بین‌المللی کالا محسوب می‌شوند.
در برنامه ششم توسعه برای توسعه حمل و نقل اعتباری معادل ۱۹۰ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده و به عبارت دیگر این بخش در سال به بیش از ۴۰ هزار میلیارد تومان بودجه نیاز دارد. این در حالی است که خبرگزاری دولتی ایرنا ابتدای امسال با استناد به آمار رسمی گزارش داد که کل سرمایه‌گذاری انجام شده در زیر ساخت‌های حمل و نقل در سه سال گذشته ۳۸ هزار میلیارد تومان بیشتر نبوده است.
وزارت راه امیدوار است در دوران پسابرجام با جذب سرمایه‌گذاری خارجی زیر ساخت‌های حمل و نقل هوایی، ریلی، جاده‌ای و دریایی ایران وضعیت بهتری پیدا کنند. با این همه به نظر می‌رسد دیگر کشورهای منطقه رقابت را خیلی زودتر آغاز کرده‌اند و "حذف ایران از توسعه منطقه‌ای" از مدت‌ها پیش با پروژه‌هایی چون راه لاجورد و جاده ابریشم جدید کلید خورده است.