اوپک و مشکل کاهش بهای نفت
۱۳۸۷ آذر ۲۱, پنجشنبه
برای جهان غرب، چین، هند و همه‌ی کشورهای فاقد انرژی فسیلی، که در ماه‌های اخیر با تحولات منفی در اقتصاد خود روبرو بوده‌اند، شاید کاهش شدید بهای نفت تنها خبر مثبت بوده باشد. نفت که در تابستان گذشته به بشکه‌ای بیش از ۱۵۰ دلار رسید، اینک به بهای حدود ۴۰ دلار در بازارهای جهانی خرید و فروش می‌شود. چنین قیمت نازلی از سال ۲۰۰۴ تا کنون بی‌سابقه بوده است.
دو عامل اصلی سقوط بهای نفت
کارشناسان دو عامل را در تحولات کنونی قیمت نفت مؤثر می‌دانند: از یک سو خود فعل و انفعالات طبیعی بازار، قیمت نفت را که در تابستان به سطحی غیرواقعی و اغراق‌گونه رسیده بود، دوباره متعادل کرده است. در واقع در ماه‌های منتهی به تابستان، فعالان بازارهای مالی به سبب بروز بحران در این بازار، سرمایه‌های خود را به سوی خرید و فروش مواد خام هدایت سوق دادند. ولی زمانی که بحران در بازارهای مالی بیش از پیش رو به اوج رفت و افزایش قیمت نفت هم حالتی بسیار غیرواقعی به خود گرفت، دوباره سرمایه‌‌گذاران، بیرون‌رفتن از معاملات نفتی را بر ماندن در آن ترجیح دادند.
عامل مهم‌تر اما بروز رکود در اقتصاد بین‌المللی است که تقاضا برای نفت را به شدت کاهش داده است و تبعاَ باعث سقوط قیمت آن شده است.
مشکلات کشورهای اوپک
ملک عبدالله، پادشاه عربستان سعودی که کشورش بزرگترین تولید کننده‌ی نفت در جهان است، می‌گوید که بهای منصفانه برای هر بشکه نفت ۷۵ دلار است. اما وضعیت کنونی اقتصاد دنیا ظاهراَ جایی برای تحقق این قیمت باقی نمی‌گذارد. تلاش‌های مکرر اعضای اوپک (سازمان کشورهای تولید‌کننده‌ی نفت) در ماه‌های اخیر نیز، نتوانسته است بهای نفت را حتی در مرز ۵۰ دلار نگاه دارد. این امر کشورهای یادشده را با مشکلات متعددی روبرو کرده است. معمولاَ حربه‌ی اوپک در مقابله با تنزل بهای نفت، کاهش سطح تولید و کاستن از عرضه این ماده به بازار بوده است. ولی تصمیم‌هایی که اوپک در اجلاس‌های اخیر خود در این راستا گرفته است بی‌اثر مانده‌اند و قیمت نفت به سقوط خود ادامه داده است. هر گونه کاهش بعدی سطح تولید نیز ممکن است به جای کمک به افزایش قیمت نفت، تنها میزان درآمدهای کشورهای اوپک را محدودتر و محدودتر کند.
در مورد کشوری مانند ایران، بنا به ارزیابی کارشناسان، دولت برای بودجه سال ۱۳۸۸ خود به ۱۰۵ میلیارد دلار درآمد ارزی نیاز دارد. از این مبلغ، دستکم ۶۵ تا ۷۰ میلیارد دلار آن باید از درآمدهای نفتی تأمین شود. این در حالی است که با توجه به قیمت‌های فعلی نفت، درآمد حاصل از فروش این ماده در سال آینده از ۳۰ میلیارد دلار کمتر هم خواهد بود.
نوسان‌های آینده
در حال حاضر مصرف نفت روزانه‌ی جهان ۸۳ میلیون بشکه است که ۴۰ درصد آن را اوپک تأمین می‌کند. در اجلاس وزرای نفت اوپک در ۱۷ دسامبر، قرار است بر سر کاهش تولید تا میلیون بشکه بحث و توافق شود.
به باور برخی از کارشناسان تصمیم هفته‌ی آینده اوپک احتمالاَ تأثیری مثبت اما کوتاه‌مدت بر قیمت نفت خواهد داشت، زیرا بنا به برآورد اداره‌ی اطلاعات انرژی آمریکا، کاهش تقاضا برای نفت مسئله‌ای جدی است که در ۲۵ سال گذشته کمتر سابقه داشته است. این برآورد نشان می‌دهد که نیاز جهان به نفت در سال جاری روزانه ۵۰ هزار بشکه کاهش می‌یابد. این رقم در سال ۲۰۰۹ احتمالاَ به سطح ۴۵۰ هزار بشکه خواهد رسید. آخرین باری که تقاضا برای نفت به جای افزایش روندی معکوس پیدا کرد، سال ۱۹۸۳ بود.
صنایع تبدیلی نفت نیز با رکود معینی روبرو هستند و فروش محصولات آنها به آسانی گذشته نیست. از همین رو، برای مثال، پالایشگاه‌های نفت چین قصد دارند تولید خود را به پایین‌ترین سطح در دو سال گذشته برسانند.
به رغم همه‌ی روندهای منفی کنونی در بازار نفت، برخی کارشناسان امکان افزایش مجدد قیمت نفت در اواخر سال ۲۰۰۹ یا بعد از آن را منتفی نمی‌دانند، زیرا از یک سو تا آن زمان احتمالاَ رکود اقتصادی دنیا اوج خود را پشت سر گذاشته و از سوی دیگر، تا چندین سال دیگر کماکان انرژی‌های جایگزین در موقعیتی نیستند که بازار را از دست نفت بیرون بیاورند و خود به عمده‌ترین تأمین‌کننده‌ی انرژی در جهان بدل شوند.