آلودگی هوا؛ قاتل خاموش مردم ایران

گزارشی که سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۰۵ (۱۳۸۴) منتشر کرد، خط بطلانی بود بر این فرضیه که "رابطه معناداری میان مرگ و میر و آلودگی هوا وجود ندارد".

بر اساس این گزارش که آژانس محیط زیست اروپا در گزارش سال ۲۰۱۳ خود بدان استناد کرده، آلودگی هوا در زنان حامله می‌تواند سبب بروز کاهش رشد جنین، زایمان زودرس و سقط جنین باشد.

آلودگی هوا برای زنان حامله همچنین خطر ابتلای کودک به آلرژی و آسم در سنین بالا را افزایش می‌دهد.

غیر از زنان حامله، آلودگی هوا می‌تواند در سایر افراد امکان ابتلا به بیماری‌های سیستم عصبی را افزایش دهد، به عنوان مثال بروز اختلالات شناختی می‌تواند در اثر آلودگی هوا رخ دهد.

این گزارش تصریح کرده که آلودگی هوا می‌تواند باعث مرگ و میر شود.

روزنامه شرق نیز در گزارشی که روز دوشنبه ۱۳ بهمن (دوم فوریه) منتشر کرد، دی ماه را "ماه مرگ" برای تهرانی‌ها نامید.

"صدرا محقق" تهیه‌کننده این گزارش با ارائه آمار مرگ ومیر از فروردین ۱۳۹۰ تا دی ماه ۱۳۹۲ و نیز میزان آلودگی هوای تهران به تفکیک ماه در همین بازه زمانی، نشان داده که بین میزان آلودگی هوا و میزان مرگ و میر شهروندان تهرانی رابطه معناداری وجود دارد.

بر اساس این آمارها، دی‌ماه آلوده‌ترین ماه سال در تهران است و بیشترین میزان مرگ در اثر ایست قلبی نیز در همین ماه رخ می‌دهد. تنها در دی‌ماه سال ۱۳۹۲، پنج هزار و ۵۱ نفر در تهران بر اثر ایست قلبی درگذشته‌اند.

"شهرداری و شورای شهر مقصرند"

روز هفتم بهمن ماه (۲۷ ژانویه) گروهی از مردم تهران به دعوت فعالان محیط زیست مقابل شورای شهر تهران تجمع کردند.

به گزارش سایت معماری نیوز، در بین معترضان چهره‌هایی چون محمود کاشانی، استاد حقوق و صادق زیباکلام استاد علوم سیاسی نیز حضور داشتند. از میان مسئولان تنها شهرام گیل آبادی رئیس مرکز ارتباطات راهبردی و امور بین‌الملل شهرداری تهران در میان معترضان حضور یافت و به سخنان آن‌ها گوش داد. هیچیک از اعضای شورای شهر تهران در این تجمع حاضر نشده و به پرسش‌های تجمع‌کنندگان پاسخ ندادند.

محمود کاشانی در سخنانش در این تجمع، مشکلات آلودگی شهر تهران را متوجه قالیباف، شهردار این شهر و نیز شورای کنونی شهر تهران دانست و تصریح کرد که تا مدیریت قالیباف و شورای کنونی در تهران باشند، مشکل آلودگی تهران حل نخواهد شد.

یکی از موارد اعتراض تجمع‌کنندگان، فروش تراکم توسط شهرداری تهران بود. در پلاکارهایی که در دست معترضان بود نوشته شده بود:

"در بودجه سال ۹۴ تهران ۱۰ هزار میلیارد تومان تراکم در تهران فروخته خواهد شد".
"از زمان شروع تراکم فروشی در تهران در دوره کرباسچی تا به حال، پنج هزار هکتار از باغات شهر نابود شده است. اینک در تپه‌های عباس‌آباد حتی بر خلاف دستور رهبر، پروژه عظیم تجاری اطلس پلازا در حال ساخت است."
"در طرح تفصیلی جدید تهران بسیاری از باغات شهر تغییر کاربری داده شده و اجازه برج سازی گسترده در بسیاری از خیابان‌های مهم شهر چون ولیعصر و شریعتی صادر شده است".
"باغات تهران با مجوز شهرداری و حمایت شورای شهر برای ساخت برج‌ها تخریب می‌شود".
"بودجه عمرانی شهر تهران در سال ۹۲ معادل بودجه (تخصیصی) عمرانی کشور ایران بوده است".

آلودگی در سایر شهرها

اما آلودگی هوا تنها مختص تهران نیست، حتی به شهرهای بزرگ یا کلان‌شهر هم محدود نمی‌شود. اراک و اهواز دو نمونه از شهرهایی هستند که نه کلانند و نه ابرشهر ولی جزو آلوده‌ترین شهرهای ایرانند.

استقرار صنایع بزرگ مثل پتروشیمی، پالایشگاه و نیروگاه اتمی، استقرار صنایع کوچک پراکنده با تکنولوژی پایین مثل ریخته‌گری‌ها و ضایعاتی‌ها و و جود کوره‌های آجرپزی از جمله دلایلی است که کارشناسان برای آلودگی هوای اراک ذکر کرده‌اند.

شهرداری این شهر اخیرا با انتشار فهرستی از صنایع آلوده‌کننده در این شهر، از طرح انتقال این مراکز خبر داده است.

اهواز اما عمده علت آلودگی‌اش وجود ریزگردها و گرد و غبار است که مشکلی نه فقط مختص این شهر بلکه گریبان‌گیر تمام استان خوزستان است. میزان گرد و غبار در شهرهای این استان گاه به چند ده برابر حد مجاز می‌رسد.

پنج‌شنبه گذشته (۹ بهمن/۲۹ ژانویه) میزان گرد و غبار در شهر اهواز به ۶۰ برابر حد مجاز خود رسید.

وضعیت استان ایلام هم بهتر از خوزستان نیست. هفته گذشته گردوغبار در این استان به حدی رسید که زندگی روزمره شهروندان شهر مرزی دهلران را مختل و مدارس این شهر را تعطیل کرد.

شبکه‌ی بهداشت و درمان استان ایلام نیز با صدور بیانیه‌ای از شهروندان به ‌ویژه افرادی که از بیماری‌های تنفسی یا قلبی رنج می‌برند، خواست منازل خود را ترک نکنند.

کلان‌شهرهای اصفهان و مشهد هم سهم زیادی از آلودگی هوا دارند. هفته گذشته در یک روز اصفهان از نظر میزان آلودگی گوی سبقت را از تهران هم ربود.

در همان روزها مرکز اطلاع رسانی آلودگی هوای اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان، وضع کیفی هوای شهرهای اصفهان، خمینی شهر و شاهین شهر را برای گروه‌های حساس، ناسالم اعلام کرد.

هوای شهر مشهد نیز در روز ۱۴ بهمن (سوم فوریه) به دلیل وارونگی هوا در مرز هشدار قرار گرفت و به بیماران قلبی، زنان باردار و کودکان توصیه شد که از خانه بیرون نروند.

بنزین آلوده یا خشکسالی؛ کدام مقصرند؟

لااقل در شهرهای بزرگ، یکی از دلایل عمده آلودگی هوا، رفت و آمد بیش از حد خودروهاست. کمبود وسایل حمل و نقل عمومی و نیز فرهنگ مردم ایران در ترجیح استفاده از خودروی شخصی به جای وسایل نقلیه عمومی، شهرهای بزرگ را به جنگلی از وسایل نقلیه موتوری تبدیل کرده است.

این در حالی است که این وسایل نقلیه اکثرا از سوخت‌هایی استفاده می‌کنند که از نظر کیفیت بسیار پایین‌تر از استانداردهای جهانی هستند. در دولت احمدی‌نژاد به دلیل تحریم فروش بنزین به ایران، طرح ضربتی تولید بنزین در داخل کشور به اجرا گذاشته شد. براساس این طرح، شش مجتمع پتروشیمی در نقاط مختلف کشور مامور تولید بنزین و گازوئیل شدند. مصرف سوخت تولید شده در این مجتمع‌ها، منجر به افزایش چشمگیر آلودگی هوا در تهران و شهرهای بزرگ کشور شد.

میزان آلاینده موسوم به "بنزن" در این نوع بنزین که به بنزین پتروشیمی معروف است، ۱۰ برابر بیش از استانداردهای جهانی است. این آلاینده، بسیار خطرناك و سرطان‌زاست. هم‌چنین میزان گوگرد موجود در بنزین پتروشیمی تا۲۰ برابر و در گازوئیل تا بیش از ۸۰۰ برابر میزان استاندارد است. به‌رغم چنین پیامدهای زیانباری، تولید و توزیع این محصولات تا اواخر سال ۱۳۹۲ ادامه یافت.

با افزایش نگرانی‌ها و هشدارهای پی در پی کارشناسان درباره عواقب مرگ‌زای تولید و توزیع سوخت‌های آلاینده، معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست ایران، در اواخر بهمن‌ماه ۹۲ اعلام کرد که تولید و توزیع بنزین پتروشیمی کاملا متوقف می‌شود.

از اوایل سال جاری که توزیع بنزین با استاندارد یورو چهار آغاز شد، شهرهای بزرگ کمی نفس کشیدند.

در زمان‌هایی که منشأ آلوگی هوا ریزگردها یا ذرات معلق گرد و غبار هستند، خشکسالی متهم ردیف اول است چرا که خشکسالی می‌تواند باعث افزایش این ذرات شود، در حالی‌که بارش باران می‌تواند از میزان این ذرات بکاهد.

معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران چندی پیش اظهار داشت که بر اساس پیش‌بینی‌های انجام‌شده، خشک‌سالی و کاهش نزولات جوی در ایران تا سال ۲۰۵۰، یعنی ۳۵ سال دیگر، ۱۱ برابر شرایط فعلی خواهد شد.

به گزارش سایت وزارت نیرو، سال جاری هفتمین سالی است که میزان بارندگی در ایران از حد میانگین کمتر است. معاون هماهنگی و پشتیبانی شرکت مهندسی آب و فاضلاب ایران (آبفا) چندی پیش گفته بود، در ۳۰ سال گذشته کاهش بارندگی در کشور بی‌سابقه بوده به طوری که سال به سال بر این محدودیت‌ها افزوده شده است و امسال با مشکل جدی خشکسالی و کاهش شدید بارندگی مواجه هستیم.

خشکسالی، کمبود بارش، بنزین آلوده، هرچه که هست آلودگی به سم خاموش مردم اکثر شهرهای ایران تبدیل شده است. نویسنده‌ای در سایت عصر ایران درباره آمار مرگ و میر در اثر آلودگی هوا نوشته بود: «بگذاريد صريح بگوييم؛ اين‌ها درگذشت نيست، قتل است، نام قاتل هم آلودگی است. اما اين آلودگی كجا می‌بالد و از كجا می‌آيد؟ اگر به جای مرگ، از واژه "قتل" استفاده كنيم آن گاه بهتر و بيشتر در می‌يابيم كه آلودگی قاتل است و توليد كنندگان آلودگی مسئولند، اگر ملاحظه كنيم و نگوييم قاتل‌اند».