آلودگی هوا، عوارض و راههای مقابله با آن • مصاحبه
۱۳۸۶ آبان ۱۶, چهارشنبه
دویچه وله: آقای علیرضا میرزا حسینی، شما در رشته‌ی مهندسی محیط زیست، و در چارچوب رساله دکترا، در زمینه‌ی مدلهای ریاضی در رابطه با انتشار ذرات معلق و انتخاب یک مدل بهینه برای شرایط جوی تهران، در منطقه‌ی ۲۲ تحقیق کردید. اصلا به چه دلیل توجه به معضل آلودگی هوا اهمیت دارد؟
علیرضا میرزا حسینی: هوایی که انسان‌ها تنفس می‌کنند، قشر نازکی است که در اطراف کره‌ی زمین وجود دارد. بیشترین ترکیبات موجود در هوا گاز نیتروژن و اکسیژن است که در حدود ۷۸ درصدش گاز نیتروژن و در حدود ۲۱ درصدش گاز اکسیژن است. سایر ترکیبات به صورت خیلی جزيی در این هوا وجود دارد. هر ترکیبی که وارد این هوا شود و این درصدها را به هم بزند را ما می‌توانیم به صورت آلودگی هوا تفصیلش کنیم. این ترکیبات ممکن است ترکیبات اکسیدهای کربن باشد، ذرات معلق باشد و سایر پارامترها. ولی به طور کلی ما می‌توانیم آلودگی هوا را افزایش میزان گازهای سمی، ذرات جامد ریز که این ذرات می‌تواند به صورت مایع نیز باشد در غلظت‌هایی که بتواند سلامتی انسان را تهدید بکند، بیان بکنیم.
دویچه وله: منابع آلودگی هوا چه هستند؟
علیرضا میرزا حسینی: به طور کلی مثلا در شهری مثل تهران حدود ۶۵ درصد این آلودگی ناشی از وسایل نقلیه و خودروها است. در فاز دوم کارخانجات صنعتی قرار دارند. در مرحله‌ی سوم می‌توانیم آتش‌سوزیها را بیان کنیم و همچنین پدیده‌های جوی مثل آتش‌فشان‌ها، گرده‌افشانی گیاهان توفان‌های شن و ماسه و سایر موارد.
دویچه وله: مهم‌ترین آلوده‌کننده‌های هوا چه عناصری‌اند؟
علیرضا میرزا حسینی: دو آلایندهی اصلی، یکی ذرات معلق و منوکسید کربن در فاز اول آلودهکنندهی هوا هستند. ولی در تقسیم‌بندی کلی می‌توانیم، اولی را ذرات معلق یا PM 10 بیان کنیم که به معنای ذراتی با قطر ۱۰ میکرون است که اینها می‌تواند سلامتی انسان‌ها را تهدید بکند و به طور کلی می‌تواند از سد دفاعی بدن همان سیستم تنفسی عبور بکند و آسیب بزند. ذرات پایین ۱۰ میکرون می‌تواند وارد شش‌ها بشود و به صورت آسم و اختلالات ریوی خود را نشان بدهد. در فاز دوم می‌توانیم گاز ازن را نام ببریم. البته ازن یک آلایندهی ثانویه است. این ناشی از واکنش‌های شیمیایی است که در جو صورت می‌گیرد. می‌دانیم که نور خورشید پرتو UV یا ماوراء بنفش را دارد. این پرتو می‌تواند در مجاورت اکسیژن و ترکیبات نیتروژنی تبدیل به O3 یا ازن بشود. در مرحله‌ی سوم می‌توانیم آلودگی مثل ناکس‌ها یا اکسیدهای نیتروژن یا همان Noxها را داشته باشیم. ترکیباتی مثل سرب، دی‌اکسیدهای گوگرد و ترکیبات آلی فرار یا volatile organic compound یا همان VOC ها را هم می‌توانیم در زمره‌ی مهم‌ترین آلوده‌کننده‌های هوا در نظر بگیریم.
دویچه وله: شما در مورد میزان PM10 یا ذرات ریز معلق در هوا در منطقه‌ی ۲۲ تهران که اطراف کرج هست، تحقیق کردید، به چه نتایجی رسیدید؟
علیرضا میرزا حسینی: ما بر اساس اطلاعات اندازه‌گیری شده و به کمک یک سری مدلهای نرم‌افزاری و با اعمال شرایط جوی هواشناسی منطقه مدلی را انتخاب کردیم و نشان داده شده که بیشترین غلط آلایندهی هوا در حاشیه و در مسیر اتوبان تهران ـ کرج هست. علتش هم باز بر اساس منابع آلودهکنندهی هوا خودروها هستند که بیشترین آلاینده و نشر پی ام تن را در این مسیر نشان می‌دهند.
دویچه وله: عوارض وجود آلاینده‌ها‌‌ی هوا چیست؟
علیرضا میرزا حسینی: به طور کلی آلودگی هوا در درازمدت آثار و عوارض خودش را بر روی انسان نشان می‌دهد. اگر شما به گذشته مروری داشته باشید، می‌بینید که در سال ۱۹۵۲ در شهر لندن بر اثر آلودگی هوا نزدیک به ۴۵۰۰ نفر کشته شدند و این عوارض بیشتر به صورت بیماری‌های قلبی و مشکلات تنفسی خودش را روی گروه‌های حساس جامعه نشان می‌دهد. این گروه‌های حساس جامعه افراد مسن و کودکان هستند که این عوارض در طولانی‌مدت می‌تواند به صورت سرطان هم خودش رانشان بدهد. در روی کودکان چون گروه حساسی هستند یک ترکیب ساده مثل سرب می‌تواند باعث عقب‌ماندگی و کندذهنی و کاهش بهره‌ی هوشی شود.
دویچه وله: این آلایندهها را بر اساس چه شاخصی اندازه‌گیری می‌کنیم؟
علیرضا میرزا حسینی: برای اینکه یک حالت کلی در اندازه‌گیری آلایندهها داشته باشیم، چون واحدها‌ی اندازه‌گیری اینها متفاوت هستند. اینها را می‌آیند بر اساس یک سری استاندارد که مراجعش مثلا سازمان بهداشت جهانی یا WHO است، یک استاندارد کلی تعیین می‌کنند. از استاندارد کلی متداول می‌شود استاندارد پی اس آی یا همان Pollution Standard Index یا شاخص استاندارد آلودگی هست. ما یک دامنه‌ها یا rangهایی را در نظر می‌گیریم، مثلا شرایط خوب، میانه، ناسالم، بسیار ناسالم و خطرناک تقسیم‌بندی می‌کنیم و به اینها یک سری عدد مثلا از صفر تا ۳۰۰ اختصاص می‌دهیم. مثلا برای ذرات معلق حد آستانه‌اش در حالت میانه، ماکزیمم ۱۵۰ پی اس آی می‌تواند باشد، یعنی اگر میزان آلاینده از ۱۵۰ میلی‌گرم در متر مکعب بالاتر باشد این وارد شرایط خطرناک می‌شود و بر اساس این ما می‌توانیم میزان تأثیر جمعی آلایندهها را در نظر بگیریم. چون آلودگی هوا تک‌آلاینده نیست، مجموع چند آلاینده هست و می‌توانیم بر اساس این شاخص میزان آلاینده را در حقیقت مشخص کنیم که ببینیم کدام آلاینده بیشترین تأثیر را دارد و در ابتدا هم گفتم که ذرات معلق و همچنین منوکسید کربن اینها دو آلاینده‌ای هستند که بیشترین تأثیر را روی افراد می‌گذراند. طبق آمارهای موجود، چهارمین عامل مرگ و میر در جهان، آلودگی هوا است و در حدود سه میلیون نفر سالانه بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند و این اهمیت وجود این شاخص را برای اندازه‌گیری آلاینده بیان می‌کند.
دویچه وله: چه تدابیری را باید اتخاذ کرد که آلودگی هوا کاهش پیدا کند؟
علیرضا میرزا حسینی: تدابیری که می‌شود در نظر گرفت، روال عمومی دارد. مثلا خارج کردن خودروهای فرسوده، خودروهایی که بالای پنج سال هستند یا سیستم سوخت‌رسانی‌شان سیستم قدیمی هست، استفاده از خودروهای جدید، بهینه‌سازی سیستم مصرفشان، معاینه‌ی فنی خودروها و همچنین بهترین و متداول‌ترین گزینه، توسعه‌ی خدمات حمل و نقل عمومی هست، یعنی افراد کمتر از خودروهای فردی استفاده کرده و به استفاده‌ی بیشتر از سیستم حمل و نقل عمومی رو بیاورند که لازمه‌ی این امر هم یک مدیریت درست و منطقی است.
مصاحبه‌گر: فریبا والیات