وقتی فضاى مجازى به خشونت بکشد...

کاربران اینترنتی می‌توانند دامنه‌ی خشونت واقعی را به فضای اینترنت گسترش دهند و برای دیگران دردسرساز باشند. خشونت مجازی مفهومی واقعی و قابل دسته‌بندی و بررسى است.

به‌سختی می‌توان شوک ناشی از هک‌ شدن وبلاگ یا سایت، حساب بانکی یا عضویت در سایت‌های خدمات اجتماعی را مجازی نامید. احساس ترس، خشم یا غافلگیری، پس از هک یا انسداد وبلاگ و دیدن عکس‌ها یا تصویرهای اینترنتی که تکه‌تکه شدن فردی را به دست افراد مسلح نشان می‌دهند، دریافت‌هایی یکسره واقعی هستند.

اما بعضی شکل‌های خشونت در فضای مجازی:

۱. انسداد و سانسور اینترنتی

بستن سایت‌های اینترنتی و جلوگیری از گردش اطلاعات یکی از شکل‌های رایج حذف است؛ سایت‌هایی که برای اطلاع‌رسانی یا انتشار اخبار، گزارش و تحلیل فعال‌اند. سانسور مطالب اینترنتی صورت‌ها و هدف‌های گوناگونی دارد.

برخی دولت‌ها مخالف پورنوگرافی در اینترنت هستند. برای نمونه در هند به‌صورت قانونی با سایت‌هایی که محتوای پورنوگرافی دارند، مقابله می‌شود.

فیلترینگ زمانی معنای خشونت می‌دهد که از آن برای حذف رقیب‌های سیاسی و برتری جناحی و جلوگیری از رسیدن به حقوق اجتماعی استفاده می‌‌شود.

بعضی آمارهای مقام‌های رسمی در ایران از فیلترینگ پنج میلیون سایت اینترنتی تا سال ۸۷ خبر می‌دهند. از ابزارهای مهم سانسور اینترنت در ایران "نرم‌افزار کنترل محتوا" (control content software)، ساخته‌ی شرکت آمریکایی "سکیور کمپیوتینگ " (secure camputing) است.

۲. هک

زمانی که هک با روش‌های گوناگون آن با هدف در اختیار گرفتن داده‌های رایانه‌ی شخصی، سایت، وبلاگ یا حساب‌های اینترنتی افراد انجام می‌گیرد، بار دیگر با خشونت در فضای مجازی روبه‌رو هستیم.

این‌ها شکلی از نقض حقوق فردی هستند که در ایران بیشتر هدف‌های اقتصادی و سیاسی را دنبال می‌کنند. البته هکرها همیشه افراد سودجویی نیستند که برای منافع اقتصادی سایت‌ها یا حساب‌های دیگران را در اختیار بگیرند.

مخالفت سیاسی، انتقاد یا حتا اختلاف‌های ایدئولوژیک هم می‌توانند زمینه‌ای برای هک باشند. هکرهایی که برای خود رسالتی فراتر از فعالیت در اینترنت قائل‌اند، گاهی پیام‌هایی با مضمون ایدئولوژیک روی سایت یا وبلاگ هک شده باقی می‌گذارند تا اقتدار خود را به رخ گردانندگان آن بکشند.

هک‌ سایت‌هایی مانند بالاترین، تویتر، رادیو زمانه بیرون از ایران و سایت‌های مخالفان داخلی توسط "ارتش سایبری" با هدف از بین بردن محتوای اینترنتی مخالف عقیده‌ی رسمی یا شخصی، ادامه‌ی خشونت در فضای مجازی است.

۳. بازی‌های جنگی و کشتار

کشتار و خونریزی بخش بزرگی از بازی‌های سرگرم‌کننده‌ی اینترنتی و رایانه‌ای هستند.

در این بازی‌ها شخصیت یا افراد اصلی بازی باید با از پادرآوردن یا مبارزه در صحنه‌های گوناگون وارد مرحله‌های دیگر شوند یا مأموریت خاصی را به انجام برسانند: رسیدن به حس قدرت با رایانه از اهداف این بازی‌‌هاست.

بازی رایانه‌ای "جدال با سران فتنه" که سی‌. دی آن ابتدای سال ۸۹ در اصفهان پخش شد، نمونه‌ی کشمکش‌های سیاسی در فضای مجازی و بازی‌های رایانه‌ای بود. در این بازی رایانه‌ای‌، یک هواپیمای جنگنده به کسانی شلیک می‌کرد که زمانی رهبران سیاسی اصلاحات خوانده می‌شدند: تهدیدی که در ذهن یک جناح سیاسی می‌گذشت به شکل بازی به فضای مجازی آمده بود.

ورنر گلوگاوئر، استاد علوم تربیتی در دانشگاه آوگسبورگ‌، براساس پژوهش‌هایی درباره‌ی تأثیر بازی‌های مجازی خشونت‌آمیز بر این باور است که چنین بازی‌هایی راهی برای شرطی کردن کودکان و نوجوانان برای رفتارهای خشونت‌آمیز و ذخیره‌ی الگوی خشونت در ذهن آن‌ها هستند.

۴. آزارهای نوشتاری

نوشتن پیام‌ها، ایمیل‌‌ها یا کامنت‌های خشونت‌آمیز و آزاردهنده برای دیگر کاربران در وبلاگ یا شبکه‌های اجتماعی از شکل‌های دیگر خشونت در فضای مجازی‌ست که هدف آن می‌تواند آزار، تهدید یا انتقام‌گیری باشد.

این آزارها گاهی برای ترساندن رقیب از فعالیت اجتماعی یا سیاسی نیز کاربرد دارند. شبکه‌های اجتماعی در عین زمینه‌سازی برای ارتباط‌های گسترده‌تر، زمینه‌ی گسترده‌ای نیز برای حمله به پروفایل‌های افراد را فراهم کرده‌اند. هر چه فضای خصوصی در اینترنت عمومی‌تر می‌شود، آسیب‌پذیری آن نیز بیشتر می‌شود.

۵. عکس و ویدئو از کشتار و آزار

محدودیت‌های حقوقی همیشه مانع انتشار عکس‌ها، فیلم‌ها یا ویدئوهای آزار افراد یا سرقت و تهدید دیگران نیستند. انتشار تصاویر خشونت‌آمیز در اینترنت برای جریان‌های تندرو فعالیتی عادی است که با آن وحشت را به رایانه‌های شخصی افراد می‌برند.
پترا گریم، پژوهشگر رسانه در شهر اشتوتگارت در سال ۲۰۰۷ دامنه‌ی تأثیر تصویرهای خشونت‌بار بر نوجوانان را موضوع کار خود قرار داد. یک چهارم از ۸۰۰ نوجوان ۱۲ تا ۱۹ ساله‌ای که او در پژوهش خود به آن‌ها پرداخته بود، ویدئوهای خشن را دست‌کم یک بار در اینترنت و ۴۰ درصد آن‌ها صحنه‌های واقعی خشونت را از نزدیک دیده بودند.

بی‌قانونی: بازتولید خشونت

تعریف چارچوب‌های قانونی، بی‌توجه به خواسته‌های اجتماعی یا سیاسی اکثریت، نبود چارچوب‌های قانونی و اجرایی کافی برای رویارویی با خشونت مجازی در قالب هک، سانسور اینترنتی و انسداد سایت‌ها زمینه‌ای است برای ادامه‌ی آن.

بعضی پژوهشگران عرصه‌ی اینترنت در پی تحلیل شرایط تبدیل خشونت در فضای مجازی به خشونت واقعی هستند. فضایی که هر دولت محتوای آن را براساس اولویت‌ها و منافع خود تعریف می‌کند. این فضای مجازی تا حد زیادی بازتاب و بازتولید مناسبات، پیوندها و کشمکش‌‌هایی است که در جامعه‌ی کاربر یا در ذهن خود او حاکم‌اند.

فرهاد سلمانیان
تحریریه: بهمن مهرداد