سود و زیان‌های افزودن سپاه به فهرست سازمان‌های تروریستی
۱۳۹۵ بهمن ۲۰, چهارشنبه
سیاست تحریم مسئولان سپاه پاسداران، سیاستی نیست که با دولت ترامپ آغاز شده باشد. حدود ۱۰ سال پیش، یعنی در سال ۲۰۰۷ دولت آمریکا اقدام به تحریم مسئولان سپاه قدس کرد. در آن هنگام، فعالیت‌های برون‌مرزی سپاه قدس، از سوی مقامات آمریکا حمایت و پشتیبانی از "سازمان‌های تروریستی" ارزیابی شد و از این رو، دولت آمریکا اقدام به تصویب مجازات‌هایی برای مسئولان سپاه قدس نمود.
سیاست تحریم سپاه اما محدود به تحریم سپاه قدس نشد و در سایه پیشبرد این سیاست، تحریم‌های جدیدی شامل حال بسیاری از افرادی گشت که مستقیم یا غیرمستقیم با سیاست‌های هسته‌ای و موشکی ایران در ارتباط بودند. حال اما صحبت بر سر گسترش مجازات‌ها علیه سپاه پاسداران است. سیاستی که اگر به تصویب دولت ترامپ برسد، کل سپاه و فعالیت‌های آن را در بر خواهد گرفت.
طرح بررسی امکان افزودن سپاه به لیست سازمان‌های تروریستی در حال حاضر در دستور کار مسئولان دولت ترامپ قرار دارد. باید یادآور شد که متن طرح مربوط به بررسی جایگاه سپاه هنوز در اختیار رسانه‌ها قرار نگرفته است. بلکه این طرحی است که می‌بایست توسط کمیته بررسی سیاست آمریکا در قبال ایران تهیه شود.
بیشتر بخوانید: مناقشه بر سر برنامه موشکی ایران میان مطهری و سپاه
از آن گذشته، طبق خبر منتشر شده از سوی خبرگزاری رویترز معلوم نیست که آیا ترامپ چنین طرحی را امضا و تایید خواهد کرد یا نه. آنچه تا کنون در این باره روشن شده است این است که چنین طرحی در دستور بررسی مسئولان کاخ سفید است و دولت ترامپ هنوز درباره این موضوع اعلام موضع رسمی نکرده است.
در صورت آنکه سپاه به لیست سازمان‌های تروریستی افزوده شود، مشمول مجازات و تحریم‌های بیشتر دولت آمریکا خواهد شد. بر اساس خبر منتشر شده از سوی خبرگزاری رویترز، سپاه پاسداران از نگاه مقامات آمریکایی یک سازمان امنیتی قدرتمند به حساب می‌آید که از توان اقتصادی بسیاری برخوردار است و به فراخور آن بر روند تحولات سیاسی در ایران تاثیر می‌گذارد.
طرح مربوط به افزودن سپاه به لیست سازمان‌های تروریستی، یگانه طرحی نیست که برای رسیدگی و تصمیم‌گیری به دولت ترامپ ارائه شده است. طبق خبر منتشر شده از سوی خبرگزاری رویترز، هفته گذشته طرح مشابهی درباره سازمان اخوان المسلمین در دستور بررسی مسئولان دولت ترامپ قرار داشت و آنها تصمیم‌گیری در باره این طرح را به زمان نامعلومی موکول کردند.
از این رو این احتمال وجود دارد که دولت ترامپ تصمیم درباره طرح افزودن سپاه به لیست سازمان‌های تروریستی را نیز به زمان دیگری موکول کند. به‌ویژه آنکه، اتخاذ تصمیم در این زمینه بدون محاسبه دقیق سود و زیان آن منطقی به نظر نمی‌رسد. اما تحریم‌های جدیدی که دولت ترامپ هفته گذشته علیه ایران وضع کرد، حکایت از آن دارد که دولت ترامپ سیاست قاطعانه‌تری در قبال ایران در پیش گرفته است.
محدودیت‌های دولت ترامپ
افزودن سپاه به لیست سازمان‌های تروریستی پیامدهای بسیاری برای تحولات سیاسی در ایران و همچنین بحران‌ها و تنش‌های سیاسی و نظامی در منطقه خواهد داشت. هرگاه طرح افزودن سپاه پاسداران به لیست سازمان‌های تروریستی توسط دولت ترامپ تایید شود، آنگاه گستره تحریم‌ها از افراد و نهادهای خاص می‌تواند به کل مجموعه سپاه گسترش یابد و هزینه چنین سیاستی حتی برای آمریکا نیز کلان خواهد بود.
زمانی که سپاه پاسداران تاسیس شد، مسئولان جمهوری اسلامی این سازمان را نهادی نظامی و بازوی مسلح حکومت خود معرفی کردند. نقشی که سپاه در تمام دوران حیات خود نیز برعهده گرفته است. سپاه پاسداران در اوایل انقلاب یگانه سازمان مسلح جمهوری اسلامی به حساب نمی‌آمد. سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی و گارد انقلاب از جمله دیگر نهادهای مسلحی بودند که پس از انقلاب شکل گرفته بودند.
آنچه خمینی و شورای انقلاب اسلامی انجام دادند، حذف و تضعیف تدریجی نیروهای مسلح موازی با سپاه و تقویت این سازمان بود. قدرت سپاه پاسداران در طول تاریخ خود اما لحظه به لحظه افزایش یافت. سپاه پاسداران در سایه این تحولات از یک نهاد نظامی صرف به یک قدرت اقتصادی نیز بدل شده است. در عین حال سپاه یک نهاد امنیتی قدرتمند است و از این رو، در گستره سیاسی نیز نقش مهمی ایفا می‌کند.
بیشتر بخوانید: نیروی دریایی سپاه به "رزمندگان خارجی" آموزش نظامی می‌دهد
سپاه به موازات نیروی بسیج که به عنوان نیروی مقاومت سپاه عمل می‌کند و وظیفه تربیت نیرو و کادر برای سپاه را برعهده دارد، همچون ارتش از هر سه نیروی زمینی، دریایی و هوایی برخوردار است. دامنه فعالیت سپاه از طریق سپاه قدس به خارج از مرزهای کشور امتداد می‌یابد. از این رو، قدرت و توان سپاه تنها به فعالیت‌های آن در درون مرزهای کشور محدود نمی‌شود. این چنین است که در پیش گرفتن هرگونه سیاستی در برابر سپاه، تاثیرات بسیاری در تحولات ایران و بحران‌های منطقه خواهد داشت. مهم‌ترین پیامدهای سیاست افزودن سپاه به لیست سازمان‌های تروریستی از این قرارند:
• پیامدهای نظامی
از منظر نظامی، افزایش گستره تحریم‌ها علیه سپاه در سطح منطقه تاثیرات متفاوتی خواهد داشت. سپاه از طریق فرماندهان خود و همچنین از طریق سپاه قدس در بسیاری از جبهه‌های جنگ نیابتی حضور دارد. دفاع از حزب‌الله لبنان، حمایت و پشتیبانی از حشد الشعبی و گروه‌های پراکنده شیعه در عراق، حمایت و پشتیبانی از دولت اسد در سوریه وهمچنین فعالیت‌های آشکار و پنهان در بحرین و پشتیبانی از رزمندگان حوثی در یمن، از جمله فعالیت‌های برون مرزی سپاه پاسداران و واحدهای وابسته به آن به حساب می‌آیند. از این رو، افزودن سپاه به لیست سازمان‌های تروریستی از حیث نظامی سود و زیان‌های خود را دارد.
دولت آمریکا در عراق و سوریه با نیروهای وابسته به "دولت اسلامی" (داعش) مبارزه می‌کند. به عنوان نمونه در مبارزه گسترده‌ای که علیه داعش در عراق به راه افتاده است، رد پای سپاه پاسداران به وضوح دیده می‌شود. در عراق، نیروهای ارتش این کشور همراه با پیشمرگه‌های کرد، شبه نظامیان شیعه و بسیج مردمی عراق عملیات وسیعی علیه داعش آغاز کرده‌اند. عملیاتی که توسط نیروی هوایی آمریکا نیز پشتیبانی می‌شود.
بدیهی است که شبه نظامیان شیعه آشکارا از حمایت و همکاری سپاه برخوردارند. ارزیابی سپاه پاسداران به عنوان یک سازمان تروریستی، عملا همکاری شبه‌نظامیان شیعه عراق با سپاه را نیز شامل می‌شود و می‌تواند جبهه مبارزه با نیروهای وابسته به گروه تروریستی "دولت اسلامی" و همچنین مبارزه با جهادگرایان افراطی سنی مذهب را تضعیف کند. از سوی دیگر، گسترش تحریم‌ها علیه سپاه از نفوذ این نهاد امنیتی-نظامی در دیگر نقاط بحرانی منطقه خواهد کاست.
کاهش نفوذ سیاسی و نظامی جمهوری اسلامی یکی از خواست‌های اصلی متحدان آمریکا در منطقه است. در این رابطه بسیاری از تحلیلگران و مشاوران کاخ سفید بارها تاکید کرده‌اند که مقابله با بحران‌های سیاسی و نظامی منطقه بدون محدود کردن نقش و نفوذ جمهوری اسلامی ممکن نیست. همین موضوع می‌تواند کفه ترازو را به سود طرح افزودن سپاه به لیست سازمان‌های تروریستی سنگین‌تر کند.
• پیامدهای سیاسی
احتمال افزودن سپاه به لیست سازمان‌های تروریستی علاوه بر تاثیری که در تحولات منطقه خواهد داشت، در داخل کشور نیز می‌تواند بر موقعیت سیاسی و توان رقابتی نیروهای تندرو و اصلاح طلب تاثیر نهد. افزودن سپاه به لیست سازمان‌های تروریستی تنها منجر به تحریم مسئولان و نهادهای وابسته به سپاه نمی‌شود، بلکه به خودی خود به معنی تشدید تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی است.
سیاست دولت ترامپ در قبال ایران و سپاه پاسداران خشم و نگرانی مسئولان جمهوری اسلامی ایران را نیز برانگیخته است. در واقعیت امر، برخوردهای تند دولت ترامپ واکنش شدید نیروهای تندرو ایران را در پی داشته است.
در همین رابطه سردار حسین سلامی، جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران در گفت‌وگویی با خبرنگار ایلنا گفته است: «آمریکایی‌ها از روی میز بودن گزینه نظامی سخن گفتند یعنی رسماً و آشکارا کشورمان را تهدید نظامی کردند امّا هرگز قادر به اعمال آن نشدند زیرا برآورد آنها از قدرت واکنش جمهوری اسلامی ایران به واقعیت نزدیک است و می‌دانند درگیر شدن با این قدرت چه پیامدهای خطرناکی برای منافع آمریکا در منطقه دارد.»
بر اساس خبر منتشر شده از سوی خبرگزاری رویترز، افزودن سپاه پاسداران به لیست سازمان‌های تروریستی و در نتیجه افزایش دامنه تحریم‌ها علیه ایران می‌تواند منجر به تقویت نیروهای تندرو و محافظه‌کار در ایران شده و عملا موقعیت روحانی و نیروهای میانه‌رو ایران را در انتخابات ریاست جمهوری تضعیف کند.
اینکه افزایش تحریم‌های جمهوری اسلامی چه تاثیری بر آرایش نیروها در داخل کشور خواهد داشت، موضوعی است که در رابطه با بررسی طرح افزودن سپاه به لیست سازمان‌های تروریستی در دستور کار مشاوران دولت ترامپ قرار دارد.
• پیامدهای اقتصادی
سپاه پاسداران در سال‌های پس از جنگ و در سایه پروژه‌های مربوط به بازسازی کشور، عملا به یک قدرت اقتصادی بزرگ بدل شد. آمار دقیقی از بودجه و یا درآمدهای سپاه از محل فعالیت‌های اقتصادی آن در دست نیست، اما تردیدی نیست که در همه عرصه‌های اصلی حیات اقتصادی کشور، سپاه و نهادها و سازمان‌های وابسته به آن حضور پر رنگی دارند. از آن جمله است، صنایع نفت و گاز، مخابرات و شهرسازی.
حال افزودن سپاه به لیست سازمان‌های تروریستی عملا در چند عرصه می‌تواند مشکل‌ساز گردد:
- در صورت آنکه دولت آمریکا و متحدان غربی آن به تصمیمات مطرح شده در توافق هسته‌ای پایبند بمانند، می‌بایست سیاست رفع تحریم‌ها را در پیش گیرند. رفع تحریم‌ها بدیهی است که زمینه‌های فعالیت مشترک اقتصادی و مالی با جمهوری اسلامی ایران را مهیا می‌کند. حال، با توجه به نقش کلانی که سپاه در حیات اقتصادی ایران ایفا می‌کند، وضع تحریم‌های جدید عملا به معنی نقض برجام خواهد بود.
- رفع تحریم‌ها در چارچوب اجرای مفاد برجام عملا می‌باید زمینه‌های سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران را فراهم آورد. حال آنکه، در صورت وضع تحریم‌های جدید، سرمایه‌گذاران خارجی از فعالیت در ایران اجتناب خواهند ورزید. اجرای پروژه‌های مربوط به سرمایه‌گذاری در صنایع نفت و گاز ایران دشوار و یا حتی ناممکن خواهد شد.
- بازگشت جمهوری اسلامی به سیستم بانکی و مالی جهانی دشوار خواهد شد. نگرانی بانک‌های کشورهای مختلف از مجازات‌ها و تحریم‌های احتمالی آمریکا باعث خواهد شد در معاملات و مبادلات ارزی با جمهوری اسلامی احتیاط کنند.
- صادرات کالا به ایران با توجه به حضور پررنگ سپاه در عرصه‌های مختلف اقتصادی دشوار خواهد شد.
دقیقا به علت این دشواری‌هاست که جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران، حسین سلامی تاکید کرده است که حتی اگر تحریم‌ها هم رفع شوند، جنگ اقتصادی آمریکا با جمهوری اسلامی ایران ادامه خواهد یافت.
افزایش تحریم‌ها یا پاره کردن برجام
یکی از مسئولان ارشد آمریکا که عضو کمیته بررسی سیاست آمریکا در قبال ایران است به خبرنگار رویترز گفته است: «دولت جدید آمریکا ایران را جدی‌ترین خطر علیه منافع خود می‌داند و معتقد است که آنها از همه توان خود برای دامن زدن به تنش بهره می‌گیرند.»
پرسشی که در برابر دولت جدید آمریکا قرار دارد ناظر بر رویکردی است که دولت ترامپ می‌بایست در برابر ایران به کار گیرد. بدیهی است که دولت آمریکا نمی‌تواند در برابر آنچه خود "جدی‌ترین و آشکارترین خطر" برای منافع آن کشور ارزیابی می‌کند، سیاست بی‌تفاوتی در پیش بگیرد.
بیشتر بخوانید: سپاه پاسداران یگان هوانیروز تشکیل می‌دهد
دونالد ترامپ در کارزار انتخاباتی خود بارها گفته بود که توافق هسته‌ای با ایران، بدترین معامله تاریخ آمریکاست و اگر او به مقام ریاست جمهوری آمریکا برسد، برجام را پاره خواهد کرد. ترامپ پس از پیروزی و به ویژه پس از شروع رسمی فعالیت خود در مقام ریاست جمهوری آمریکا موضوع پاره کردن توافق هسته‌ای را مطرح نکرد.
نادیده گرفتن برجام، آشکارا گزینه اصلی دولت ترامپ نیست. همان عضو کمیته بررسی سیاست آمریکا در قبال ایران به خبرنگار رویترز گفته است که حتی اسرائیل و عربستان سعودی نیز مخالف نادیده گرفتن برجام هستند. از این رو، دولت آمریکا بر آن است برای مقابله با نقش مخرب جمهوری اسلامی در منطقه اقدام به افزایش مجازات‌های اقتصادی ایران بکند.
پس از شروع رسمی کار دولت ترامپ، شماری از مشاوران کاخ سفید از او خواستند تا بر گستره تحریم‌ها علیه ایران بیفزاید. دولت ترامپ نیز در واکنش به آزمایش موشکی ایران، تحریم‌های جدیدی علیه این کشور به تصویب رساند. در همان هنگام اعلام شد که این تحریم‌های جدید صرفا نخستین گام‌های دولت جدید آمریکا علیه ایران به حساب می‌آیند.
افزودن سپاه پاسداران به لیست سازمان‌های تروریستی یا گسترش دامنه تحریم‌ها علیه ایران به هر شکل آن، منجر به افزایش تنش سیاسی بین دو کشور می‌شود. افزایش فشار بر جمهوری اسلامی ایران اولویت نخست متحدان آمریکا در منطقه است. این در حالی است که عضو ارشد کمیته بررسی سیاست آمریکا در قبال ایران به خبرنگار رویترز گفته است که احتمال اینکه جمهوری اسلامی بر اثر چنین سیاستی به طور غیر مستقیم بکوشد به منافع آمریکا در منطقه لطمه بزند، منتفی نیست.
جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران در واکنش به این مسائل، آمریکا و سایر دشمنان ایران را تهدید کرد و گفت: اگر «دشمن بخواهد عملی انجام دهد سراسر زمین، دریا و آسمان آتش خواهد شد و این آتش تا قلب سرزمین‌های دشمنان ما پیش خواهد رفت.»
اینکه دولت ترامپ چه سیاست و رویکردی را در قبال سپاه پاسداران و جمهوری اسلامی ایران در پیش گیرد، روشن نیست. اما تردیدی نمی‌بایست داشت که زبان تهدید و سیاست‌ها واقدامات تحریک آمیز در شرایط کنونی تنها موقعیت و مواضع نیروهای خواستار اعمال فشار بیشتر بر ایران را تقویت می‌کند.