برلیناله ۲۰۱۱: جعفر پناهی، مطرح‌تر از همیشه
۱۳۸۹ بهمن ۲۱, پنجشنبه
شهرت جشنوارهی فیلم برلین نه بر زرق و برق رایج در جشنواره‌های بزرگ بنا شده و نه بر حضور چشمگیر ستارگان کوچک و بزرگ سینما. نام برلیناله با فیلمسازانی گره خورده است که با آثارشان مسائل اجتماعی و سیاسی، و معضلات بشری را بازمی‌تابانند. به همین دلیل "سیاسی‌ترین جشنوارهی بین‌المللی" از دولت چین، به خاطر تهدید این گونه فیلمسازان، بی‌پرده انتقاد می‌کند، یا فیلمی در باره‌ی زندگی "خودروکوفسکی" را نشان می‌دهد که معروف‌ترین زندانی روسیه و دشمن شماره‌ی یک ولادیمیر پوتین، نخست‌وزیر روسیه است، یا جعفر پناهی را به عنوان عضو هیئت داوران برمی‌گزیند.
فعالیت برلیناله علیه حکم پناهی
امسال برخلاف معمول هیئت داوران برلیناله از ۶ نفر تشکیل شده است. عضو هفتم این هیئت، جعفر پناهی، اجازه‌ی خروج از ایران را ندارد. او به اتهام برنامه‌ریزی برای یک فیلم در باره‌ی اعتراضات مردم به نتیجه‌ی دور دهم انتخابات ریاست جمهوری در ایران، به ۶ سال زندان، ۲۰ سال محرومیت از فیلمسازی، نوشتن فیلمنامه و مسافرت به خارج از کشور محکوم شده است؛ محکومیتی که به شهرت جهانی جعفر پناهی افزوده و جمهوری اسلامی را بیش از پیش به عنوان دشمن آزادی بیان مطرح کرده است.
مدیر برلیناله، دیتر کاسلیک پس از اعلام حکم دادگاه انقلاب علیه پناهی، آن را ناعادلانه خواند و گفت که تمامی امکاناتش را به‌کار خواهد گرفت تا مخالفت خود را با این حکم به نمایش بگذارد. او در نخستین اقدام تصمیم گرفت، فیلم‌های پناهی را در شصت‌ویکمین جشنوارهی برلین نشان دهد.
البته اکران فیلم‌ها با مراسم ویژه‌ای همراه خواهند بود. پیش از نمایش فیلم‌های "طلای سرخ"، "بادکنک سفید"، "دایره" و "گره‌گشا"، رفیع پیتز، فیلمساز ایرانی مقیم فرانسه، یاسمین طباطبایی، بازیگر ایرانی‌تبار، علی صمدی و آیت نجفی، دو فیلمساز ایرانی مقیم آلمان، با تماشاگران در مورد پناهی و وضعیت فیلمسازان در ایران گفت‌وگو خواهند کرد.
در روز ۱۷ فوریه (۲۸ بهمن) در سالن تئاتر هبل برلین میزگردی با شرکت رفیع پیتز، علی صمدی، سپیده فارسی و مهرانگیز کار برگزار خواهد شد. موضوعات محوری این میزگرد سانسور و آزادی بیان در ایران خواهند بود.
جای خالی پناهی در جشنوار‌ه‌ها
یکی دیگر از اقداماتی که مدیر برلیناله در اعتراض به محکومیت جعفر پناهی انجام می‌دهد، خالی‌گذاشتن صندلی او در نشست‌های هیئت داوران است. چنین اقدامی نخستین بار سال گذشته در جشنوارهی کن صورت گرفت. آن زمان برنده‌ی "خرس نقره‌ای" جشنواره برلین و "شیر طلایی" جشنواره ونیز به عنوان عضو هیئت داوران جشنوارهی کن برگزیده شده بود، اما در زندان اوین در اعتصاب غذا به‌سر می‌برد.
جعفر پناهی سال گذشته برای قدردانی از فعالیت‌های سینماگران و مسئولان جشنوارهی کن پیامی فرستاد، اما تاکنون در رابطه با برلیناله واکنشی نشان نداده است. او در پیام خود نوشته بود: «صدای شما هم‌آهنگ صداهایی است، که از پشت دیوارهای بلند زندان اوین از سوی همسر، فرزندان و عزیزان هموطنم برای آزادیم می‌شنوم. در این لحظات با عشق به همه دوستان سینماگرم در هیئت داوران، فیلمسازان وهمه شرکت‌کنندگان در جشنواره کن، که نام مرا در صندلی خالی می‌بیند، زندگی را سپری می‌کنم.»
پس از کن، جشنوارهی بین‌المللی فیلم ابوظبی به دستگیری پناهی واکنش نشان داد. این جشنواره روز ۱۴ اکتبر ۲۰۱۰ (۲۲ مهر ۱۳۸۹) با نمایش فیلم کوتاه "آکاردئون" جعفر پناهی، آغاز بکار کرد. مسئولان جشنوارهی ابوظبی، نمایش فیلم پناهی را اقدامی برای حمایت از آزادی بیان و اندیشه اعلام کردند.
واکنش‌های گوناگون به حکم پناهی
نه تنها جشنواره‌های فیلم، بلکه سينماگران مطرح جهان در داخل و خارج کشور "رفتار ناعادلانه"ی مقامات قضایی ایران با سینماگران، به‌ویژه حکم زندان و محرومیت از فعالیت سینمایی برای جعفر پناهی و محمد رسول اف را محکوم کردند. بیانیه‌‌هایی که چهره‌های سرشناسی چون مارتین اسکورسیزی، فرانسیس فورد کوپولا، رابرت ردفورد، کن لوچ، برايان کاکس، ويليام فارلی، والتر ساکس، کارلوس ديگس، نيک جيمز، هری نيومن، جيم اوبرايان در پشتیبانی از جعفر پناهی منتشر کردند، نگاه رسانه‌ها و افکار عمومی غرب را بیش از پیش متوجه برخورد حکومت ایران با هنرمندان این کشور کرد.
در یکی از این بیانیه‌ها آمده بود: «در يک جامعه‌ی متمدن وقتی هنرمندان و سینماگران مجاز نباشند رفتار و کردار حاکمان را نقد و بررسی کنند، عملا تمدن آن جامعه در معرض تردید و انکار قرار می‌گیرد.»
علاوه بر سینماگران، سیاستمداران و مدافعان حقوق بشر در کشورهای گوناگون، از جمله گیدو وستروله، وزیر خارجه‌ی آلمان، برنار کوشنر و فردریک میتران، وزیران خارجه و فرهنگ فرانسه، و شیرین عبادی، برنده‌ی جایزه‌ی صلح نوبل، نیز به دستگیری و محکومیت سینماگران ایرانی اعتراض کردند و خواستار آزادی آنان شدند.
"سقوط دستگاه قضایی ایران"
در ماه مه سال گذشته (اردیبهشت ماه ۱۳۷۹) شیرین عبادی جایزه‌‌ای را که از "انجمن جهانی جایزه دموکراسی" در شهر بن آلمان دریافت کرده بود به جعفر پناهی و محمد نوریزاد تقدیم کرد. در مراسم اهدای این جایزه چهره‌های سرشناس سیاسی، فعالان حقوق بشر و روزنامه‌نگارانی از سراسر اروپا حضور داشتند.
شیرین عبادی در مصاحبه‌ای، در رابطه با احکام سنگین برای جعفر پناهی و محمد رسول اف تاکید کرد: «این امر نشانگر سقوط دستگاه قضایی و ضمنا سانسور شدید است. من این وضعیت را شبیه به این می‌دانم که دهان مردم را می‌بندند، مبادا که اگر دهانشان باز باشد، حرفی بزنند که ناخوشایند برخی باشد.»
به گفته‌ی این مدافع حقوق بشر، دولت ایران تلاش می‌کند با چنین احکامی از فعالیت مدافعان جامعه‌ی مدنی جلوگیری کند. بسیاری از ناظران سیاسی نیز معتقدند که جمهوری اسلامی قصد دارد با رفتار ناعادلانه با فیلمسازان منتقد و فعالان اجتماعی، آنها را به سکوت و یا ترک کشور وادارد.
جعفر پناهی در پاسخ به پرسشی در این باره به خبرگزاری فرانسه می‌گوید: «حتی در شرایطی مثل امروز که ما فیلم نمی‌سازیم، داستان زندگی ما در حال نوشته شدن است و این برهه زمانی را ثبت خواهد کرد؛ برهه‌ای که در آن ما بر سر سینمایی که به آن اعتقاد داریم با کسی سازش نکردیم و تن به ساخت فیلم‌های تبلیغی و کارهای سخیف ندادیم. اما گذشته از همه اینها، من عاشق کشورم هستم و به رغم همه‌ی محدودیت‌ها حاضر نیستم در کشور دیگری زندگی کنم.»
فیلم‌های جعفر پناهی در بخش‌های بین‌المللی، پانوراما، فوروم، "نسل‌ها" و فیلم کوتاه برلیناله در روزها‌ی دوازدهم، چهاردهم، شانزدهم، هفدهم و هجدهم فوریه در سینماهایCninestar 8, Cinestar 3, Cinemax 5, Cinemax 3, Colosseum, Haus der Kulturen der Welt اکران می‌شوند.
فرهاد پایار
تحریریه: شهرام احدی