بررسی عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای
۱۳۸۸ بهمن ۲۳, جمعه
دلایل مخالفت با عضویت ایران
در سازمان شانگهای روسيه، چين، قزاقستان، قرقيزستان، تاجيکستان و ازبکستان عضو هستند. هند، ايران، پاکستان و مغولستان کشورهای ناظر به شمار می‌روند. دبیرکل سازمان همکاری‌های شانگهای اعلام کرده است، عضویت ایران را در این سازمان بررسی خواهد کرد. درموقعیت کنونی شانس ایران برای عضویت در این سازمان چگونه است و چرا تابه حال ایران مورد پذیرش قرار نگرفته است؟
دکترهومن پیمانی، پژوهشگر ارشد موسسه‌ی مطالعات انرژی دانشگاه ملی سنگاپور، درباره‌ی دلایل مخالفت با عضویت ایران در سازمان شانگهای معتقد است که این سازمان درخواست ایران را حداقل در حد ناظر پذیرفته است. ولی یکی از دلایل اصلی عدم قبول ایران به نظر این کارشناس، بیم روسیه و چین از حضور ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای در این سازمان می‌تواند باشد. هومن پیمانی در ادامه می‌افزاید: «از سویی ایران سالهاست روابط تیره‌ای هم با کشورهای غربی و به ویژه با آمریکا دارد. بنابراین کشورهای عضو سازمان شانگهای تمایلی به تیره کردن روابط خود با کشورهای غربی ندارند.»
شانگهای سنگر دفاعی ایران
ناظران غربی سازمان همکاری شانگهای را جایگزینی برای پیمان نظامی سابق ورشو تلقی می‌کنند. با سقوط بلوک شرق، روسیه و ۴ کشور آسیای مرکزی در این سازمان عضو شدند.
به نظر برخی از کارشناسان چینی هم تاسیس این سازمان به منظور مقابله با نفوذ آمریکا در منطقه بوده است. چین به نظر این کارشناسان، کوشش دارد از طریق سازمان همکاری‌های شانگهای نفوذ سیاسی خود را نیز گسترش دهد.
آلکساندر راهر کارشناس شورای روابط خارجی آلمان هم سازمان شانگهای را بلوک پرقدرت منطقه‌ای می‌داند. وی معتقد است چین با همکاری با روسیه قادر است سیاست‌های ضد آمریکائی در منطقه را نیز پیش ببرد. ولی این کارشناس هم تائید می‌کند که در موقعیت کنونی چین و روسیه با عضویت ایران مخالفت خواهند کرد.
ایران ابزاری در دست روسیه و چین
روسیه و چین که در سازمان شانگهای نقش تعیین کننده‌ای دارند، از سویی با تحریم‌های شدید اقتصادی غرب علیه ایران مخالف ورزیده‌اند. از سوی دیگر با عضویت ایران در سازمان شانگهای هم مخالفت می‌کنند. برخی از کارشناسان این نظر را هم طرح می‌کنند که ایران به ابزاری در دست چین و روسیه برای امتیاز گرفتن این کشورها از آمریکا تبدیل شده است.
هومن پیمانی درباره‌ی این "بازی دوگانه" می‌گوید، چین و روسیه تا حدی از ایران در سازمان‌های بین‌المللی دفاع کردند، ولی باید توجه کرد که هر دو کشور به تمامی قطعنامه‌هایی که علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل صادر شده، رای مثبت داده‌اند. پیمانی در ادامه‌ی صحبت‌هایش نتیجه می‌گیرد که مخالفت ایران با آمریکا به نوعی سبب تقویت چین و روسیه در منطقه می‌شود.
اعتراض‌های ایرانی‌ها الگویی برای مردم منطقه
یکی از دلایل پیدایش سازمان شانگهای برقراری ثبات در منطقه و در کشورهای عضو این سازمان است. حال تشدید و ادامه‌ی نارضایتی‌ها درایران برای بسیاری از کشورها مشروعیت حاکمیت ایران را نیز زیر سئوال برده است. آیا در چنین شرایطی شانس عضویت ایران ضعیف‌تر از پیش نشده است؟
به این سئوال ما هومن پیمانی چنین پاسخ می‌دهد: «سازمان شانگهای با تضعیف و تغییر دولت ایران مخالفت می‌کند. تحولاتی که در کشور رخ می‌دهد شاید برای ایران ومنطقه خوب باشد ولی برای این کشورها از نظر تثبیت قدرت داخلی شان خوب نباشد، به دلیل اینکه ایران می‌تواند الگویی باشد. مردم این کشورها از دولت‌های خود ناراضی هستند و بیم آن می‌رود آنها مثل ایرانی‌ها بپاخیزند و بر تغییر دولت خود برآیند.»
روی کارآمدن احمدی نژاد شانس ایران را کمتر کرد
تقاضای ایران در دوره‌ی نخست ریاست جمهوری احمدی‌نژاد طرح شد. تابه حال از کشورهای عضو این سازمان فقط تاجیکستان با عضویت ایران رسما موافقت کرده است و نقش ایران فقط به صورت ناظر محفوظ مانده است.
کارشناسان روی کارآمدن دوباره‌ی احمدی نژاد و به دنبال آن اعتراض مردم در ایران را هم یکی از دلایل تاخیر عدم عضویت ایران می‌دانند. هومن پیمانی، کارشناس ایرانی در این رابطه هم چنین توضیح می‌دهد: «انتخاب دوباره‌ی آقای احمدی نژاد و گستردگی مخالفت مردمی یکی از دلایلی است که مانع عضویت ایران شده است و مسلما وضعیت داخلی ایران برای این کشورها روشن نشود یعنی تثبیت حکومت کنونی یا تغییر آن مشخص نگردد، کشورهای عضو شانگهای عضویت ایران را به صورت جدی درنظر نخواهند گرفت».
چشم‌انداز ایران برای عضویت
پس از ۴ سال تقاضای رسمی ایران برای عضویت در سازمان شانگهای و شرکت در اجلاسیه‌های سالانه سران این سازمان بالاخره در نشست آتی این سازمان عضویت ایران یکی از موضوع‌های اصلی این نشست خواهد بود.
با وضعیت کنونی داخلی شانس ایران برای عضویت در این سازمان چگونه است؟ به این سئوال دکترهومن پیمانی، کارشناس ایرانی چنین پاسخ می‌دهد: «در حال حاضر اگر عضویت بلافاصله‌ی ایران باشد به نظر من عملی نیست. مسئله عضویت ایران به اوضاع داخلی آن و تثبیت اوضاع کنونی کشور بستگی خواهد داشت.»
این کارشناس تاکید می‌کند، هر چند ایران در میان مدت و یا درازمدت عضو این سازمان خواهد شد ولی تا زمانی‌که وضعیت داخلی ایران ناروشن بماند، عضویت ایران به تعلیق خواهد افتاد.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: یلدا کیانی