سلطنت عربستان در مضیقه فشارها در داخل و خارج

فعلاً بیماری عفونت ریه شاه عبدالله بهبود یافته است. عبدالله بن عبدالعزیز باز هم در راس دولت عربستان قرار گرفته است. اما این سوال مطرح می گردد که این پادشاه 90 ساله تا چه زمانی قادر به انجام وظیفه خواهد بود. سوال جانشینی او نیز شدیداً مطرح است. آن هم در زمانی که عربستان سعودی در داخل و خارج کشور در برابر چالش های سیاسی بزرگ قرار دارد.

چالش اولی بودجه ملی عربستان سعودی است. با توجه به کاهش قیمت نفت، درآمدهای داخلی این کشور کاهش یافته است. با این حال، عربستان سعودی می خواهد مصارف اش را افزایش بخشد. پادشاهی عربستان سعودی می خواهد نزدیک به 230 میلیارد دالر را سرمایه گذاری کند که براساس برآوردها، خیلی بیشتر از درآمد آن است. بنابراین این کشور در جریان امسال حدود 39 میلیارد دالر کسر بودجه دارد. عربستان اگرچه با داشتن ذخایر بزرگ نفت می تواند این کسر بودجه را رفع کند، اما با این هم در تاریخ عربستان سعودی این بزرگ ترین کسر بودجه است.

پیامدهای بهار عربی

بخش عمده ای از این مبلغ در بخش های اجتماعی استفاده می شود. از زمان آغاز بهار عربی در کشورهای همسایه در سال 2011، حکومت عربستان سعودی مبالغ هنگفتی را برای جلوگیری از قیام های مردمی در کشورش به مصرف می رساند. مثلاً این پول ها در برنامه های حمایت از بیکاران و در پروژه های اجتماعی برای طبقه متوسط سرمایه گذاری می‌شود. همچنان حکومت معاش های دو میلیون کارمندی را که به طور مستقیم و غیرمستقیم برای دولت کار می کنند افزایش داده است.

خانواده سلطنتی در واقع با این سرمایه گذاری عظیم آرامش را در داخل کشور خریداری می کند. تاکنون شورش ها از کنار عربستان سعودی گذشته است. تا حال تنها شهروندان اندکی به دلایل اقتصادی علیه سلطنت اعتراض داشته اند.

اما در واقعیت وضعیت آن طور نیست که ظاهراً به نظر می رسد. از آغاز بهار عرب در سال 2011، خانواده سلطنتی 60 هزار شغل در بخش امنیتی ایجاد کرده است. این بدین معنی است که حد اقل انتظار ناآرامی ها و یا حملات در این کشور می رود.

تروریسم

حکومت سعودی خود را علیه تروریسم آماده می سازد. افراط گرایان به این نظر اند که خانواده سلطنتی از طریق فعالیت های اقتصادی و همچنان همکاری نظامی با ایالات متحده امریکا از اصول اسلامی عدول کرده است.
در آغاز این هفته وضعیت صحی شاه تازه بهبود یافته بود که از حمله تروریستی بر سربازان گزمه مرزی این کشور خبر رسید. تروریست های "دولت اسلامی" از خاک عراق بر دو نگهبان مرزی عربستان سعودی حمله کرده و آن‌ها را کشتند. به همین ترتیب به تاریخ 3 نوامبر 2014 در روز عاشورا، سنی های افراطی هفت تن از شیعیه مذهبان عربستان را در شهر کوچک الدعوه کشته و ده ها تن دیگر را زخمی کردند. رهبری عربستان سعودی این حمله را به طور بی‌سابقه ای به شدت محکوم کرد. عربستان سعودی نگران ایجاد تنش های فرقه ای در کشور است.

دلیلی برای این نگرانی وجود دارد. دو هفته قبل از آن، محکمه ای در عربستان سعودی نمر باقر النمر، روحانی شیعه مذهب را به اعدام محکوم کرد. او به دامن زدن به خشونت بین فرقه های مختلف مذهبی در کشور متهم گردیده بود. حکم اعدام این روحانی در سطح بین المللی مورد انتقادهای شدید قرار گرفت. به این ترتیب نگرانی ها در قبال ایجاد تنش بین شیعه و سنی در عربستان سعودی بیشتر گردیده است.

رقابت ایران

در سیاست خارجی، پادشاهی عربستان سعودی به طور عمده از جانب ایران به چالش کشیده می شود. رژیم تهران قدرت منطقه ای اش را به طور سیستماتیک در سال های اخیر گسترش داده است. این امر همچنین بدین معنی است که ایران برای ایالات متحده امریکا به یک مخاطب مهم تبدیل گردیده که با آن می تواند تماس بگیرد. اگر چه هنوز هم مذاکرات رسمی بین این دو کشور صورت نگرفته است، اما روشن است که حکومات ایالات متحده و ایران علاقه مندی مشترک دارند: یعنی به عقب راند "دولت اسلامی".

اگرچه رهبری عربستان نیز می خواهد "دولت اسلامی" از بین برده شود، اما این کشور از آغاز شورش ها در سوریه علیه رژیم بشار اسد فعال بود و برای سقوط اسد تلاش می کرد. در حالی که ایران یکی از وفادارترین متحدان بشار اسد است. رهبری تهران روابط بسیار عالی با دمشق دارد و بر علاوه روابط خوبی با حکومت شیعه مذهب عراق نیز دارد. بنابراین ایران نقش کلیدی را در مبارزه با گروه تروریستی "دولت اسلامی" بازی می کند.

عربستان سعودی که تعبیر محافظه کارانه از اسلام سنی دین رسمی آن است، بارها با اتهام ترویج افراط گرایی سنی و جهادگرایی حداقل از لحاظ ایدیولوژیک مواجه بوده است. اما ایران که در آن یک حکومت شیعه مذهب بر سر اقتدار است، در برابر چنین سوء ظن قرار ندارد. اگرچه ایران حزب الله لبنان را که از طرف اتحادیه اروپا به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته شده است حمایت می کند، اما این سازمان در کنار بشار اسد علیه شورشیان مبارزه می کند. از سوی دیگر، حزب الله هیچ تهدید مستقیم برای امنیت کشورهای غربی به شمار نمی رود و علاوه بر این از ایران انتظار می رود که از طریق نفوذ خود بر حزب الله، این گروه را تا اندازه ای متعدل گرداند. این هم موقعیت ایران را بیشتر تقویت می کند.

شرکای قدیمی، اولویت های جدید

در حال حاضر اولویت ها در غرب تغییر کرده است. خطر اصلی دیگر رژیم اسد نیست، بلکه جهادگرایی جهانی به رهبری "دولت اسلامی" است. اگرچه این نظر وجود دارد که رژیم بشار اسد، احتمالاً در گسترش "دولت اسلامی" نقش داشته است، زیرا در آغاز شورش ها در سوریه جهادگرایان زیادی را از زندان ها آزاد کرد. در نتیجه جامعه بین المللی اینک بخش عظیم نیروی نظامی اش را به مبارزه با "دولت اسلامی" تمرکز داده است. جامعه جهانی نمی تواند در مبارزه علیه جهادگرایان "دولت اسلامی" از ایران صرف نظر کند.

این واقعیت که ایران در بحرین و یمن نیز نفوذ قابل توجهی دارد، باعث می شود که این کشور برای جامعه بین المللی بیشتر جلب توجه کند. همه این موارد برای عربستان سعودی، که تاکنون در میان کشورهای عربی رابطه بسیار خوب با ایالات متحده امریکا داشت، لذت بخش نیست. برقراری دوباره روابط حسنه با مصر، تغییر قابل توجهی در موقعیت عربستان سعودی به وجود نمی آورد.

عربستان سعودی آینده پرچالشی در پیش رو دارد. در صورتی که در تاج و تخت در ریاض تغییر وارد گردد، جانشین عبدالله با زمامداری اش باید همزمان در چندین جبهه مبارزه کند و موقعیت اش را ثابت سازد.