تهدید اتمی ولادیمیر پوتین چقدر جدی است؟
۱۴۰۰ اسفند ۱۰, سه‌شنبه
در میان خبرهای جنگ اوکرایین، مهاجران در مرزهای غربی این کشور و حمله روس‌ها به کی‌یف، ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه روز یکشنبه اظهاراتی داشت که بسیار شدید بود و جهان را لرزاند.
پوتین در یک سخنرانی تلویزیونی گفت: «من به وزیر دفاع و ستاد کل نیروهای مسلح دستور می‌دهم که نیروهای بازدارنده ارتش روسیه را در حالت ویژه خدمات جنگی قرار دهد.»
نیروهای «بازدارنده» که رئیس جمهور پوتین به آن اشاره کرد، شامل نیروهای اتمی است که بلافاصله نگرانی‌هایی را در مورد تشدید احتمالی جنگ علیه اوکرایین ایجاد کرد.
یک مقام ارشد وزارت دفاع امریکا روز یکشنبه در یک کنفرانس خبری گفت که دستور آماده باش قابلیت‌های اتمی روسیه توسط پوتین «نه تنها گام غیرضروری برای خود او، بلکه یک اقدام تشدیدکننده است.»
ینس ستولنبرگ دبیرکل ناتو این دستور را «غیرمسئولانه» خواند و به شبکه تلویزیونی امریکایی «سی ان ان» گفت که «این اظهارات خطرناک است.»
اما درک واضحی وجود ندارد که این بیانیه از نظر علمی برای استراتژی نظامی روسیه در آینده چه مفهومی خواهد داشت.
هانس کریستنسن، رئیس پروژه اطلاعات اتمی در فدراسیون دانشمندان امریکایی، در ایمیلی به دویچه وله نوشت: «هنوز مشخص نیست که بلند بردن درجه آماده باش شامل چه مواردی می شود.»
این تحلیلگر افزود: «گمانه زنی‌هایی وجود دارد که این شامل افزایش آمادگی سیستم فرماندهی و کنترول اتمی به منظور آمادگی بیشتر برای ارسال دستور شلیک است. همچنین برخی گزارش‌ها از افزایش فعالیت زیردریایی‌های موشکی وجود دارد، اما مشخص نیست که این فراتر از حالت عادی باشد.»
اظهارات «غیرقابل قبول» در مورد درگیری ناتو و روسیه
کرملین گفته است که قرار دادن نیروهای اتمی در بالاترین حالت آماده باش، اقدامی در واکنش به اظهارات غرب در مورد رویارویی احتمالی نیروهای روسیه و ناتو بوده است.
دیمیتری پسکوف سخنگوی کرملین روز دوشنبه در یک نشست خبری گفت: «بیاناتی از سوی نمایندگان در سطوح مختلف در باره مشاجره یا حتی برخوردها و جنگ‌های احتمالی بین ناتو و روسیه صادر شد. ما معتقدیم که چنین بیاناتی کاملا غیرقابل قبول است.»
مشخص نیست که پسکوف به کدام اظهارات اشاره کرده است. یکی از سیاستمداران غربی که او مستقیما نام برد، لیز تراس وزیر خارجه بریتانیا بود. اما نه تراس و نه مقامات دیگر غربی یا ناتو در باره حمله ناتو بر نیروهای روسی صحبت نکرده اند.
کارشناسان به این باورند که پوتین خواسته با این اظهارات جنجالی خود به جهان گوشزد کند که روسیه یک قدرت اتمی است و نباید آن را دست کم گرفت، آن هم در زمانی که شدیدترین تحریم‌های اقتصادی توسط اتحادیه اروپا و ایالات متحده علیه روسیه وضع شده است.
کریستنسن نوشت: «پوتین احتمالاً این کار را انجام می‌دهد تا غرب را بترساند که به او امتیاز بدهد. این حالت معمولی او است.»
مارک فیناود، رئیس بخش گسترش تسلیحات در مرکز سیاست امنیتی ژنو، یک بنیاد بین المللی مستقر در سوئیس، می‌گوید که این حرکت می‌تواند به دلیل عدم موفقیت روسیه در جنگ تاکنون باشد.
فیناود به دویچه وله گفت:«وضعیت نظامی در اوکرایین آنگونه که پوتین تصور می‌کرد، روشن نیست.» او افزود: «به همین دلیل رئیس جمهور روسیه احساس کرد که باید به قدرت تسلیحات اتمی کشورش اشاره کند.»
دلیل پشت سخنان پوتین هرچه که باشد، بن هادجز جنرال متقاعد ارتش ایالات متحده که به عنوان افسر فرماندهی نیروهای مسلح ایالات متحده در اروپا خدمت کرده است، گفت که از لفاظی‌های شدید پوتین تعجب نکرده است.
هادجز به دویچه وله گفت: «البته، تهدید به استفاده از تسلیحات اتمی برای او هزینه نداشت.» او گفت با این حال یک حمله اتمی واقعی داستان متفاوتی خواهد بود: «اگر آن‌ها محاسبات وحشتناک استفاده از سلاح اتمی را، صرف نظر از بزرگ یا کوچک بودن آن انجام دهند، این برای [پوتین] و روسیه به قیمت همه چیز تمام خواهد شد.»
چهار موردی که روسیه می‌تواند در آن از سلاح اتمی استفاده کند
با این حال، قرار دادن نیروهای بازدارنده روسیه توسط پوتین «در حالت ویژه ای از خدمات جنگی» صرفاً آخرین گام دورتر از جنگ اتمی نیست.
دکترین اتمی روسیه که خود پوتین در سال ۲۰۲۰ تأیید کرد، بیان می‌کند که این کشور تنها در یکی از چهار مورد به حملات اتمی متوسل می‌شود: زمانی که موشک‌های بالستیک به سمت روسیه یا متحدانش شلیک شود، زمانی که دشمن در پاسخ از سلاح اتمی استفاده کند، حمله به یک محل تسلیحات اتمی روسیه یا در پاسخ به حمله‌ای که موجودیت کشور روسیه را تهدید کند.
هیچ کدام این موارد در جنگ اوکرایین متصور نیست.
کریستنسن گفت: «اگر پوتین واقعا یک حمله اتمی را برنامه ریزی می‌کرد، احتمالاً شاهد پراکنده شدن موشک‌های متحرک در خشکی و دستور اعزام همه زیردریایی‌ها به دریا خواهیم بود. همچنین شاهد مسلح‌سازی بمب افکن‌ها و فعال سازی نیروهای غیراستراتژیک اتمی خواهیم بود.» او نوشت: «پرتاب [بمب اتمی] بسیار بعید است، مگر این که روسیه و ناتو در یک رویارویی نظامی مستقیم قرار گیرند که در آن روسیه در حال شکست باشد.»
و حمله اتمی به اوکرایین، کشوری که بخشی از ائتلاف ناتو نیست و خود سلاح اتمی ندارد، از نظر کارشناسان به همان اندازه دور از انتظار تلقی می‌شود. فیناود خاطرنشان کرد: «این اصلاً منطقی نیست. اگر هدف تصرف اوکرایین است، روسیه نمی‌خواهد توده ای از زباله‌های رادیو اکتیف را اشغال کند.»
پوتین در کجا متوقف خواهد شد؟
کرستین لامبرشت، وزیر دفاع آلمان از حزب سوسیال دموکرات (اس پی دی) روز دوشنبه گفت که تهدید پوتین یک نوع ژست گرفتن است.
لامبرشت به رادیوی دولتی دویچلندفونک گفت: «با این وجود ما شاهد بودیم که پوتین چقدر غیرقابل پیشبینی است و به همین دلیل است که در حال حاضر باید بسیار هوشیار باشیم.»
فیناود نیز به همین نکته اشاره می‌کند. این کارشناس سلاح های اتمی گفت خرسند است که می‌بیند ایالات متحده با بالابردن سطح هشدار پاسخ «انتقام جویانه» نداد، بلکه واکنشی «نسبتاً معتدل» نشان داد. او گفت رفتاری مانند این نشان می‌دهد که چگونه می‌توان از تشدید بیشتر جلوگیری کرد. اما در عین حال استفاده از تسلیحات اتمی نباید به عنوان چیزی که پوتین فقط تهدید می‌کند و هرگز انجام نمی‌دهد، نادیده گرفته شود.
فیناود گفت: «ما شاهد عبور از تعدادی از خطوط سرخ از سوی پوتین در مدت چند روز بوده ایم. و هر بار فکر می‌کردیم که او از این پیشتر نخواهد رفت.»
فیناود افزود: «ما فکر کردیم که اوه، این فقط یک لاف دیگر است، اما او منطقی خواهد بود زیرا این می‌تواند در تضاد با منافع ملی روسیه باشد. اما او همواره پیشتر رفت. بنابر این اکنون تصور این که او کجا متوقف خواهد شد، بسیار دشوار است.»