افغانستان: خاک بارور برای رشد گزارش های جعلی

به مدت ۴۵ ثانیه، گلوله ها آسمان را در شب تار روشن کرده بودند. این گلوله باری در پس زمینه یک منظره کوهستانی قابل مشاهده بود. این ویدیو، که به تاریخ ۷ سپتمبر ۲۰۲۱ در صفحه تویتر منتشر شد، ظاهراً یک شب قبل در ولسوالی رخه در ولایت پنجشیر افغانستان ضبط شده بود. پنجشیر آخرین سنگر مقاومت علیه طالبان در افغانستان تلقی می شود. کاربر تویتر که خود را عضو وزارت دفاع افغانستان معرفی می کند و بیش از ۳۳ هزار دنبال کننده دارد، ادعا می کند: «تروریست های طالبان غیرنظامیان را هدف قرار دادند.(...) ما راه های ورودی به پنجشیر را مسدود کردیم و تمامی طالبان در پنجشیر اسیر گرفته شده اند.»

تقریباً هیچ یک از دنبال کنندگان در صحت این ویدیو شک نداشتند. تیم بررسی واقعیت در دویچه وله توانست با جستجوی تک تک از تصاویر در این ویدیو، پس از چند دقیقه پیدا کند: این فلم برای بار اول به تاریخ ۲۳ فبروری ۲۰۲۰ منتشر شده بود. این یافته ها نشان می دهند که ویدیو صحت ندارد و مربوط به رویداد های جاری در افغانستان نیست. در همین حال، کاربر دیگر تویتر نیز در پائین این ویدیو اشاره کرده است که این ویدیو از قستمی از یک فلم قیچی شده و از سلسله اش جداگردیده است. تا حال بیش از۴۳ هزار بار این ویدیو دیده شده است.

اطلاعات غلط در خدمت روایات قدیمی

 به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان با گزارش های جعلی و اطلاعات غلط همراه است، مانند بسیاری از درگیری های قبلی. هدف از نشر بسیاری از اطلاعات و گزارش های جعلی اثبات این است که احتمالا پاکستان در بین موارد دیگر در تصرف دره پنجشیر توسط طالبان دست داشته است. به ویژه رسانه های هند این دیدگاه را منتشر کردند. شامل شمس از بخش آسیای دویچه وله توضیح می دهد که دلیل این امر رقابت ۷۰ ساله بین پاکستان و هند و این واقعیت که چنین گزارش هایی در میان کاربران رسانه ها استقبال می گردند، می باشد. شمس می گوید: «در هند نظر رایج این است که پاکستان طالبان را از نظر مالی، نظامی و دیپلماتیک با تمام امکانات ممکن حمایت می کنند.» در حال حاضر، بسیاری از رسانه های هندی از این فرصت استفاده می کنند و چنین پیام هایی را از طریق شبکه های اجتماعی، مطبوعات و رسانه های دیجیتالی منتشر می کنند تا بگویند "می بینید، روایت ما مبنی بر حمایت پاکستان از طالبان درست بود."

 خبرنگران نیز اطلاعات جعلی را بدون بررسی صحت آنها نشر کرده اند.

بازی کمپیوتری به عنوان اساس برای جعل کاری

انتشار ویدیوها و عکس های قدیمی در یک رابطه اشتباه، به عنوان ابزار بسیار محبوب پنداشته می شود. به تاریخ ۶ ماه سپتمبر امسال، ویدیوی دیگری در تویتر منتشر شد که ادعا می شد که سرنگونی جیت جنگی پاکستانی توسط نیروهای مقاومت در دره پنجشیر را نشان می دهد. در اینجا نیز، جستجوی معکوس منجر به پیدا شدن یک ویدیوی کمی طولانی تر می شود که قبلاً در ۶ ماه اکتوبر ۲۰۲۰ بدون ذکر مکان و زمان در اینستاگرام نشر شده بود.

در تبصره های که به زبان روسی نشر شده اند، حدس زده می شود که این ویدیو یک بازی کمپیوتری است.

هم زمان، این ویدیو در شبکه اجتماعی روسی (VKontakte) به عنوان ویدیوی از سقوط هواپیمای در قره باغ کوهستانی پخش شد. همچنین می توانید همان فلم ضبط شده را در یوتوپ با عنوان "سیستم تسلیحات ضد هوایی ZSU-23-4 Shilka در حال اجرا" که در ۲۵ فبروری ۲۰۲۱ منتشر شده است، بیابید. در اینجا نیز از یک بازی کمپیوتری به عنوان منبع تصاویر یاد شده است، شبیه سازی نظامی "Arma 3".

از قضا، این ویدیو بازی کمپیوتری به دست کانال خبری هندی جمهوری و چندین رسانه دیگر هند رسیده و برای شان مشکل ساز گردید. این ویدیو را رسانه های هندی به عنوان یک فلم ویدیویی که به طور انحصاری توسط تلویزیون هستی از دره پنجشیر نشر کرده بود، پخش شد که هدف آن اثبات حمله نیروهای هوایی پاکستان بود. دخالت اردوی پاکستان در افغانستان را همچنین باید تصویری که در ۶ سپتمبر از هواپیمای پاکستانی در تویتر منتشر شد که گفته می شود در پنجشیر سقوط داده شده است، ثابت کند.

با این حال، این تصویر از افغانستان نیست و در حال حاضر این تصویر سه ساله است. این هواپیمای جنگی F-16 نیروی هوایی ایالات متحده را نشان می دهد که در ماه اپریل ۲۰۱۸ در آریزونا ایالات متحده سقوط کرده بود.

حساب تویتری که ظاهراً متعلق به احمد مسعود، رهبر جبهه مقاومت پنجشیر و پسر احمد شاه مسعود قهرمان ملی افغانستان بود، حذف شده است به این دلیل نمیتوان صحت این صفحه تویتر را بررسی کرد.

انبوهی از این گونه نشرات جعلی علیه پاکستان ممکن است این تصور را ایجاد کند که پاکستان از طالبان حمایت می کند، اما با این شیوه نمیتوان این ادعا را توجیه کرد. شامل شمس از بخش آسیای دویچه وله توضیح می دهد که در عین زمان به این سادگی هم نیست. شمس می گوید: «بسیاری از ناظران ارشد و مستقل می گویند که پاکستان از طالبان حمایت می کند. در سال ۱۹۹۶، پاکستان یکی از اولین کشورهایی بود که به همراه عربستان سعودی رژیم طالبان را به رسمیت شناخت.»

او در ادامه افزود: «حتی توافق بین ایالات متحده و طالبان بدون حمایت پاکستان هرگز نمی توانست تحقق بپذیرد. همه این را می دانند. پاکستان و اردوی این کشور تأثیر بسیار زیادی بر طالبان دارند.»

پروفایل های جعلی، حساب های کاربران جعلی در شبکه های اجتماعی

پروفایل های جعلی، حساب های جعلی سیاستمداران معروف افغان به زبان دری و پشتو از پدیده های بسیار رایج در شبکه های اجتماعی اند. با کمک آنها، بسیاری از پیام ها و اظهارات نادرست در شرایط کنونی پخش می شوند. از یکی از این موارد می توان از  زن تجار و مدل افغان فاطمه ربانی یادآوری کرد که تحت نام او بارها حساب های جعلی ایجاد می شود. پدرش، برهان الدین ربانی، رئیس جمهور پیشین افغانستان، در اواخر دهه ۱۹۹۰ در کنار احمدشاه مسعود علیه طالبان جنگید. هر دو در حملات انتحاری جداگانه کشته شدند.

اکنون کس دیگر نه، بلکه ظاهراً دختر ربانی در پیامی در فیس بوک که اغلب به شکل اسکرین شات پخش می شود، علیه وحدت افغانستان صحبت می کند. در این پیامی که گویا دختر ربانی نشر کرده است ادعا می شود که مردم پنجشیر خود مسئول هستند که "هیچ کس احساس وابستگی با آنها نمی کند"، زیرا ساکنان این منطقه هرگز نام دولت افغانستان، سرود ملی، حکومت و حتی کلمه "افغان" را نمی پذیرند.

جدا از محتوای بحث برانگیز و نادرست بودن املای نام، نگاه دقیق به هویت کاربری (URL) یا آدرس پروفایل فیس بوک "فاطمه ربانی" در صحت این پروفایل تردید ایجاد می کند. (URL) نامی را که پروفایل در ابتدا ایجاد شده است نشان می دهد. اما گزارش های نادرست نیز به سرعت از راه های دیگر در حال گسترش اند. پروفایل های بی شماری در فیس بوک به دو زبان ملی افغانستان وجود دارند که وانمود می کنند سایت های خبری هستند، اما بیشتر فقط اخبار جعلی را منتشر می کنند. این واقعیت را که بسیاری از این سایت ها هنوز بسیار موفق هستند، می توان هم در تعداد زیاد تعاملات ایجاد شده توسط پست های آنها و هم در تعداد بالای دنبال کنندگان شان مشاهده کرد.

در مثال بالا می توانید پست یک صفحه فیس بوک را به زبان پشتو ببینید، که فقط در ۳۱ آگست ایجاد شده است، اما در حال حاضر بیش از ۵۷ هزار دنبال کننده دارد. در این پست که در هشتم سپتمبر نشر شده است، ادعا شده که تنها پنج هفته (از ۶ سپتمبر به بعد) در پاکستان "پنج حمله بزرگ" رخ داده است که "این کشور را" تکان داد. اگرچه به حمله واقعی در ۵ سپتمبر در ایالت بلوچستان اشاره شده است، اما بدون ذکر منبع. تعداد قربانیان نیز در مقایسه با آمار رسمی بسیار زیاد ذکر شده است. جزئیات چهار حمله ادعایی دیگر معلوم نیست. این پست شامل سه تصویر و یک لینک است که ظاهراً به "مطالب ویدیویی در مورد سه موتر بمب گذاری شده" می انجامد.

جستجوی معکوس تصاویر نشان می دهد: یک عکس فاجعه انفجار در ۴ آگست ۲۰۲۰ در بندر بیروت در لبنان را نشان می دهد، نه یک رویداد تازه از پاکستان را. دو تصویر دیگر از پاکستان است، اما مربوط به سال های ۲۰۱۷ و ۲۰۲۰ است. این لینک به ویدیوی وعده داده شده منتهی نمی شود، بلکه به یک وب سایت مشکوک هدایت داده می شود. اگرچه این ناسازگاری ها تنها با تماس به لینک های موجود هویدا می شوند، اما این پست بیش از ۷۰۰ بار به اشتراک گذاشته شده است، تقریباً ۵۰۰ بار نظر داده شده و بیش از ۲۳۰۰ بار در ۲۴ ساعت اول پسند شده است.

 نتیجه: وضعیت خبرنگران در این کشور روز به روز خطرناک تر می شود. به عنوان مثال، طالبان دو خبرنگار را در  کابل به دلیل انجام وظیفه و گزارش دهی در مورد تظاهرات، مورد لت و کوب قرار دادند. به احتمال زیاد بدست آوردن اطلاعات معتبر از رسانه ها برای افغان ها دشوارتر می شود. شبکه های اجتماعی جایگزین مناسبی نیستند، زیرا گزارش های جعلی زیادی در کشور و همچنین در منطقه در حال گردش است که بدون تردید یا حتی عمدا منتشر می شوند.

 توجه: برای اینکه گزارش های جعلی از طریق کلیک بیشتر به نشر نرسند، دویچه وله عمداً به پست های اصلی در شبکه های اجتماعی پیوند (لینک) نمی دهد، بلکه عکس های ناشناس صفحه یا پیوندهایی به نسخه های آرشیف شده پست ها را نشان می دهد.

nk, aj (Ahmad Wali Achakzai, Tetyana Klug)